40 senelik banka 40 saatte nasıl çöktü?
Geçen Perşembe sabah başlayan paniğin sonunda cuma günü ABD’de Silicon Valley Bank’a (SVB) Amerikan tasarruf mevduatı sigorta fonu tarafından el kondu. 2023 yılında ABD’nin en büyük yirmi bankasından birinin, kapısında mudileri sıra olmuş halde battığını gördük!
SVB, “ilişki bankacılığı”nda 40 yıldır gerçek bir niş oluşturmuştu. Bankanın müşterileri ABD’nin, Avrupa’nın, hatta Çin, Hindistan ve İsrail’in en hızlı büyüyen startup şirketleriydi. Banka, bu ilişkiyi genelde bu startup’lara yatırım yapan girişim sermayesi fonları üzerinden kuruyordu. Zaten bu fonların bazılarında da yatırımcıydı. Fon şirkete yatırım yapınca “bizim bankacı arkadaşlar verdiğimiz paralara iyi bakar” diyordu.
Türkiye’nin başlıca girişim sermayesi fonlarından Finberg’in kurucu direktörü değerli dostum İhsan Elgin’e SVB nasıl battı diye sordum. Şöyle anlattı:
- İlişki bankacılığının teknoloji alanına odaklanmasının sonucu olarak, SVB’de vadesiz hesabı olan müşterilerin neredeyse tamamı da teknoloji şirketleriydi. 2020-21’de COVID-19 nedeniyle çok para basıldığı için startup’lara akan fon miktarı suni olarak artınca bankadaki mevduat da arttı. Ancak bu startup şirketleri zaten sermaye yatırımlarıyla fonlandıkları için kredi ihtiyaçları az. Dolayısıyla SVB kredi miktarını mevduat miktarına koşut olarak artıramadı. Bankanın varlıklarının sadece üçte biri kredilerden oluşuyor. SVB kalan paraları uzun vadeli Amerikan hazine kağıtlarına yatırmış. 2022’de faizler yükselmeye başlayınca SVB’nin elindeki kağıtların değeri düşmeye başladı. Bunun üstüne, SVB’de mevduat tutan startup şirketlerin aldığı yatırım miktarı, sabit getirili varlıklarda yükselen faizin cazibesiyle azalınca, bu şirketlerin mevduatları da azaldı. Anlaşılan SVB 40 yıl teknoloji sektöründe çok iyi ilişkiler geliştirmiş ama bu sayede girişimcilik ekosistemindeki gelişmeleri en iyi takip edecek konumda olduğu halde, değişen trendleri herkesten önce görüp riskini yönetmeyi becerememiş.
Peki, nasıl oldu da 40 senelik banka 40 saatte battı? Yatırım yaptıkları şirketleri başta SVB ile tanıştıran belki en fazla 30-40 fon, perşembe sabahı WhatsApp gruplarından bu sefer aynı şirketlere “paranızı (veya paramızı) çekin” diye mesaj atmaya başlamış. Bu mesajlar büyük harflerle yazılan “PARANIZI ÇEKİN” uyarılarıyla sosyal medyaya da yansıdı. Böylece tarihin WhatsApp ve sosyal medyadan yayılan ilk banka hücumunu yaşadık!
Aynı girişim sermayesi fonları SVB batınca “devlet bankayı ve sektörümüzü kurtarsın” diye ağlamaya başladı. Getir’in de ana yatırımcısı olan Sequoia’dan Michael Moritz, Financial Times’da yazdığı makalede SVB batarsa tüm Kaliforniya batar diyordu. Pazar akşamı Amerikan regülatörleri bankaya alıcı bulamayınca, tüm girişim sermayesi camiası Washington’un yolunu tuttu. “Biz batarsak ABD dünyanın teknoloji lideri olmaktan çıkar, Çin’e yenik düşeriz” dediler. Pazar günü ABD Hazinesi, bazı numaralar çekerek, SVB mudilerinin parasını ödeyeceğini açıkladı. Tabii, işi risk dağıtmak olan bu fonlar nasıl oldu da tüm portföy şirketlerini aynı bankaya yönlendirdiler bu da ayrı bir konu.
SVB kurtarılmış olsa da 2022 yılında bol para devrinin bitmesinin etkileri sürecek. Dünyada teknoloji işlerine yapılan toplam yatırım miktarı Şubat 2022’de 49 milyar dolardan Şubat 2023’te 18 milyar dolara düştü. Bu hafta Facebook, geçen seneki 10 küsur bine ek olarak 10 bin kişiyi daha işten çıkaracağını açıkladı. Yani SVB’nin mudileri kurtarılmış olsa da SVB’nin batmasına neden olan paradigma değişikliği hala geçerli.
Bize etkisi olur mu?
Gelelim bu paradigma değişikliğinin Türkiye’ye nasıl etki edeceğine. Türkiye’de teknoloji yatırımı ekosistemi küçük. Ancak başka şirketlerimize artık neredeyse hiç yatırım gelmediği için, genel toplam içinde, teknoloji yatırımları hâlâ önemli bir paya sahip. Geçtiğimiz yıl Türkiye’de yabancıların yaptığı şirket devralmalarının değer olarak yaklaşık dörtte biri teknoloji işine yapılan girişim sermayesi yatırımlarıydı. Üstelik dünyada geçen sene yatırımlar düşerken bizde 2021’le aynı seviyede kalmıştı. Bu sene küresel ortamda teknoloji işlerine azalan güven bizi daha da zorlayacak.
Oysa biz teknoloji yatırımcılarının güvenini azaltmak için elimizden geleni yapmaya devam ediyoruz. Geçen hafta çıkan torba kanunda 2022 yılındaki kurumlar vergisi istisna ve indirimlerine geriye dönük olarak getirilen %10’luk vergi de yabancı teknoloji yatırımcılarını daha da korkutacak. Diyelim ki, geçen sene 10 milyon TL yatırım aldınız ve bunu sermayeye ilave etmediniz, onun yerine mesela maaş ödemede kullandınız. Şimdi şirketinizin hiç hesapta olmayan 1 milyon TL vergi borcu çıkıyor. Söz konusu kanuna, teknoparklarla ve diğer başlıklarla ilgili birçok detay istisna getirilirken burası unutulmuş. Gel de şimdi bunu yabancı fonlara bir anlat!