2025’e girerken
2024’ün son gününde yılın kısa bir değerlendirmesini yapmak istiyorum. Pek iç açıcı bir tablo yok ortada. Ekonomimiz hem ikinci hem de üçüncü çeyrekte bir çeyrek öncesine göre sınırlı ölçüde küçüldü. Son açıklanan veriler bu durumun dördüncü çeyrekte de sürdüğünü gösteriyor. Mesela sanayi üretiminin son üç aylık ortalaması Ekim’de düştü. Hizmet sektöründe de benzer bir gelişme var. 25 Aralık’ta açıklanan yılın son kapasite kullanım oranı ve reel kesim güven endeksi verileri de bu durumu teyit ediyor.
İşsizlik oranımız 2023 ortalamasının altında seyretse de geniş tanımlı işsizlik oranı (atıl işgücü oranı) hem 2023 ortalamasının yaklaşık dört puan üzerinde hem de çok yüksek: Ekim’de yüzde 26,9 düzeyindeydi. Atıl işgücü, işsiz olanların yanı sıra tam zamanlı iş bulamadıkları için kısa süreli çalışanları ve umutlarını yitirdikleri için (resmi tanıma göre gerekli kanallardan) iş aramayıp iş olsa çalışmaya hazır olanları kapsıyor.
Enflasyon istenildiği ölçüde düşmüyor. Merkez Bankası’nın 8 Ağustos’ta yayımlanan yılın üçüncü enflasyon raporunda 2025 sonu enflasyon tahmini yüzde 14’tü, 8 Kasım’da yayınlanan son raporda yüzde 21’e yükseltildi. Beklenen enflasyon da iyi gitmiyor. En düşük enflasyon beklentisi ‘Piyasa Katılımcıları Anketi’nden elde ediliyor: Şu anda 2025 sonu beklentisi yüzde 27,1. Üstelik bir süredir böyle; düşmüyor. Kasım ayında yıllık enflasyon 47,1 düzeyindeydi. Son birkaç ayda gerçekleşen aylık enflasyonlar da istenildiği kadar düşük değil. Zaten Merkez Bankası’nın 2025 tahminini önemli ölçüde artırmasının ana nedeni de bu.
Gelir dağılımı ise hiç iç açıcı değil. 24 Aralık akşamı -Temmuz’da bir daha artırılmazsa- 2025 yılının tümü için geçerli olacak asgari ücret açıklandı: 22 104 lira. Mevcut asgari ücrete kıyasla yüzde 30 artış anlamına geliyor. TÜRK-İş Ankara’da yaşayan dört kişilik bir aile için hem açlık hem de yoksulluk sınırı açıklıyor. Açlık sınırı sadece gıda harcamalarına göre belirleniyor. Kasım’da açlık sınırı 20 561, yoksulluk sınırı ise 66 976 lira. Merkez Bankası’nın yüzde 21 olan 2025 sonu enflasyon tahmini tutar ve gıda fiyatları da bu oran da artarsa, asgari ücret bahar ayları geldiğinde açlık sınırının altına düşecek. Resmi açıklamalara göre çalışanların yaklaşık yarısı asgari ücret kazanıyor. Dolayısıyla, nüfusun önemli bir kısmının aylık geliri birkaç ay sonra açlık sınırının altında kalacak. Dört kişilik ailede iki kişi asgari ücretle çalışsa, Ocak 2025’te elde edecekleri gelir Kasım yoksulluk sınırının ancak yüzde 66’sına ulaşacak.
Bunlar sonuç. Bu sonucun temel nedeni uygulanan ekonomi programının oldukça eksik olması. Ortada para politikası var, bir ölçüde de zaten yüksek olan bütçe açığı kontrolden çıkmasın diye çabalayan bir maliye politikası. Para politikasının sıkılığının sürmeyebileceğine yönelik şüpheleri artıran bir gelişme yaşandı. Faizlerin bundan sonra ineceği ve böylelikle enflasyonun düşeceği açıklandı. Benzer sözler, Eylül 2021’de başlayan faiz indirim sürecini başlatmıştı. Sonuç malum; enflasyon üç haneye yönlenmişti.
Yeni yılda yukarıdaki olumsuz tabloyu değiştirmek mümkün. Önemli ekonomik sorunlarına karşın Türkiye’nin ekonomide istikrarı sağlamak üzere önemli bir manevra alanı var. Kamu kesiminin borcunun GSYH’ye oranı hem çoğu ülkeye göre hem de kendi geçmiş değerlerimize göre çok düşük. Keza son birkaç yıl hafif ölçüde yükselse de dış borcumuzun, ödeme kapasitemizi gösteren döviz gelirlerimize oranı da düşük düzeylerde. Sağlam bir bankacılık sektörümüz var. Merkez Bankası önemli ölçüde döviz biriktirdi. İsraf sınıfında kalanların dışındaki kamu harcamalarını kısmadan bütçe gelirlerini artırmak mümkün. Verilen gelir garantileri gözden geçirilebilir, yüksek gelir grubundan daha fazla vergi alınabilir. TÜİK’in kurumsal yapısı değiştirilerek açıklanan istatistiklere güven sağlanabilir. Merkez Bankası yönetiminin siyasi baskı altında olmadığını gösteren adımlar atılabilir. “Faiz düşecek, arkasından enflasyon da” mealindeki açıklamayı “enflasyon düştükçe faizlerin de doğal olarak düşeceği” şeklinde düzeltmek de mümkün.
Güzel bir yıl dilerim.