2024 ilk 6 ay ekonomi ve ticaret değerlendirmesi
Dünya ekonomisinin içinde bulunduğu zorlu şartlar 2024 yılında da etkisini sürdürüyor. Küresel çapta faiz oranlarının düşmeye başlaması için bir süre daha beklememiz gerekecek gibi görünüyor.
Önde gelen ekonomiler arasında yakın dönemde sadece Brezilya ve Avrupa Birliği politika faizlerini indirdi. Brezilya Mayıs ayında politika faizini 0,25 puan indirerek %10,50'ye çekti. Avrupa Merkez Bankası ise Haziran ayında 0,25 puan indirim ile faiz oranını %4,25’e düşürdü. Diğer büyük ekonomilerde ise yakın zamanda faiz indirimine gidileceğine dair beklentiler azalıyor.
New York Federal Rezerv Bankası'nın Tüketici Beklentileri Anketi'ne göre, yapışkan enflasyonun yaşandığı ABD'de bir yıl sonrası için medyan enflasyon beklentisi %3,0'dan %3,3'e yükseldi. ABD Merkez Bankası Haziran ayı toplantısında faiz oranını değiştirmeyerek %5,25 ile %5,50 arasında sabit tuttu. 2024 yılının başında faiz indirimlerinin Mart ayı gibi erken bir tarihte yapılması beklenirken, artık ilk faiz indirimin Eylül ayına sarkması olasılığı güçlendi. Bununla birlikte, ABD Merkez Bankası Başkanı Powell, mevcut ABD para politikasının "yeterince kısıtlayıcı" seviyede olduğunu savunuyor. Bu nedenle bir sonraki politika hamlesi olarak bir faiz artışı görmemiz pek olası değil.
Ekonominin önündeki zorluklar arttıkça, yumuşak iniş senaryolarına birkaç ay öncesine kıyasla daha tereddütle yaklaşılıyor. Örneğin taşımacılık maliyetlerinin, Kızıldeniz’de yaşanan gerilimlerden kaynaklı artışların üzerine çıkarak pandemi sırasında görülen seviyelere yükselmesinden endişe ediliyor. Bu maliyetlerde yaşanan artış nihayetinde tüketicilere yansıyacak ve enflasyonu kontrol altına alma çabalarını olumsuz etkileyecek bir gelişme.
Çin ekonomisindeki gelişmeler yakından takip ediliyor. Çin'in emlak piyasasındaki yavaşlama Nisan ayında da devam etti. Mayıs ayı ortasında Çin Halk Bankası, peşinat oranı ve ipotek oranlarında daha fazla indirim ve kamu iktisadi teşebbüslerinin uygun fiyatlı konut satın almaları için 41 milyar $ değerinde bir kredi imkanı da dahil olmak üzere bir dizi yeni konut emlak düzenlemesini duyurdu. Çin'in resmi imalat satın alma yöneticileri endeksi (PMI) Nisan ayındaki 50.4 seviyesinden Mayıs ayında 49.5’e düştü. Bu arada ABD, yerli imalatını korumak amacıyla Çin'den toplam ithalatı 18 milyar dolara ulaşan belirli ürünlere yönelik gümrük vergilerini arttırma planını açıkladı. Etkilenen ürünler arasında elektrikli araçlar, lityum piller, güneş pilleri, çelik ve alüminyum ve tıbbi ekipmanlar yer alıyor.
ABD’de tüketici güven endeksi Mayıs ayındaki 101,3 seviyesinden Haziran ayında 100,4’e geriledi. Avro Bölgesi tüketici harcamalarında kısmi bir toparlanmanın işaretleri görülüyor. Tüketici güveni göstergesi Haziran ayında sınırlı bir artış gösterse de hala düşük seviyelerde kalmaya devam ediyor. Bu dönemde Brezilya'da da güven artmaya devam etti. Tüketici güveni Haziran ayında bir önceki aya kıyasla 0,9 puan artarak 91,1'e yükseldi. Ancak bu değer hala nötr 100,0 seviyesinin altındaki bir tüketici güvenini işaret ediyor.
ABD'de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Haziran ayında yıllıklandırılmış %3,0 oranı ile birlikte düşüş eğilimini sürdürdü. Avro Bölgesi'nde Mayıs ayında %2,6’ya yükselen enflasyon Haziran ayında %2,5’e geriledi. Önümüzdeki aylarda Avro Bölgesi enflasyonunun %2'ye yaklaşması ve yılın ikinci yarısında Avrupa Merkez Bankası'nın enflasyon hedefine ulaşması bekleniyor. Birleşik Krallık’ta TÜFE Mayıs ayında %2,0'ye gerileyerek, Eylül 2021 döneminden bu yana en düşük oranına ulaştı. Çin'de Haziran ayında TÜFE %0,2 oranında gerçekleşti. Brezilya'da enflasyon Mayıs ayındaki %3,93’lük seviyesinden Haziran ayında %4,23'e yükseldi. Rusya'da ise Haziran ayında manşet enflasyon yıllık %8,6 ile yüksek seviyede seyretti.
Emtia fiyatları, süre gelen yüksek enflasyon nedeniyle salgın öncesi seviyelere kıyasla yüksek kalmaya devam ediyor. Mayıs ayında altın fiyatları artmaya devam ederek ons başına yaklaşık 2.420 dolara ulaştı. Enerji fiyatları salgın öncesi seviyelere kıyasla daha yüksek bir taban çizgisine yerleşmiş görünüyor. Metal fiyatları ise bakırın tarihi yüksek fiyat seviyesine ulaşmasıyla birlikte artış eğilimini sürdürüyor. Ocak 2020 seviyelerine kıyasla %14 artan gıda fiyatları, tüketiciler için salgın öncesi seviyelerin üzerinde kalmaya devam ediyor.
Diğer yandan durgun ekonomilerde büyüme sinyalleri görülüyor. Avro Bölgesi GSYH'si 2024 yılının ilk çeyreğinde çeyrek bazında %0,3 ve yıllık bazda %0,4 arttı. Almanya ve Fransa ekonomisi yılın ilk çeyreğinde %0,2 oranında büyürken, İspanya ekonomisi %0,8 oranında büyüme kaydetti. Avro Bölgesi ekonomisinin, düşük enflasyon ve gevşeyen para politikasının desteğiyle yıl boyunca kademeli olarak daha da güçlenmesi bekleniyor. Tüm yıl tahminlerinde ise GSYH'nin bu yıl yaklaşık %0,6 ve 2025'te %1,1-1,7 aralığında büyüyeceği öngörülüyor. Bu arada, OECD'nin Mayıs Ekonomik Görünüm Raporu’nda, İngiltere'de büyümenin 2024'te %0,4 ile yavaş seyretmesinin, 2025'te ise %1,0'e yükselmesinin beklendiği ifade ediliyor.
Bu dönemde genel olarak, imalat faaliyetleri gelişmiş ekonomilerde hizmet sektörlerinin gerisinde kaldı. ABD imalat PMI değeri Haziran ayında 51,6 seviyesinde, hizmetler PMI değeri ise 55,3 seviyesinde gerçekleşti. Avro Bölgesi'nde Haziran ayında imalat PMI değeri 45,8 olurken, hizmetler PMI değeri ise 52,8 oldu. Birleşik Krallık İmalat PMI değeri Haziran ayında 50,9 seviyesine ulaştı. Buna karşın, Birleşik Krallık'ın çok daha büyük olan hizmet ekonomisi canlı seyrederken, hizmetler PMI değeri Haziran ayında 52,1 seviyesinde gerçekleşti. Hindistan'ın imalat PMI endeksi Haziran ayında 57,5'ten 58,3'e yükseldi. Hizmetler PMI endeksi ise bu dönemde 60,2'den 60,5'e yükseldi. Brezilya'nın imalat PMI değeri Haziran ayında 52,5 seviyesinde, hizmetler PMI değeri ise 54,8 seviyesinde gerçekleşti.
Ekonomilerin çoğunda işsizlik oranları durağan seyretti. Birleşik Krallık’ta işsizlik oranı 2024 Nisan ayında %4,4 olarak gerçekleşti. Çin'de ise Mayıs ayında genel kentsel işsizlik oranı %5,0 oldu. Brezilya'da işsizlik oranı Mayıs ayında %7,1 seviyesine geriledi. Özel bir süreçten geçen Rusya ekonomisinde ise işgücü piyasası son derece sıkı olmaya devam ediyor. Rusya’da işsizlik oranı Mayıs ayında %2,6 ile rekor düşük seviyede seyretti.
Dünya ticaret hacmi Mart ayında %0,6 oranında azalırken, bu düşüşün başlıca nedeni gelişmekte olan ve gelişmiş ekonomilerdeki ihracat düşüşleri oldu. Konteyner Elleçleme Endeksi, Avrupa limanlarındaki faaliyetlerin artmasıyla Nisan ayındaki 129,1 seviyesinden Mayıs ayında 129,9 puana yükseldi. Bununla birlikte, denizcilik analistlerinin raporları, yoğun denizcilik sezonu başlarken konteyner kapasitesinde yaşanacak olası bir sıkışıklığın küresel ticareti olumsuz etkileyeceğine dair endişelere dikkat çekiyor. Kötü hava koşulları, uzun okyanus seferleri ve teslimat programlarına uymak için gemilerin bazı limanları atlaması, küresel tedarik zincirlerini olumsuz etkileyen gelişmeler olarak görülüyor.
ABD'nin ihracatı Mayıs ayında 261,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde ithalat ise 336,7 milyar dolar oldu. Bu verilerle birlikte ABD’nin Mayıs ayında ticaret açığı 75,1 milyar dolara çıktı. Çin'in ihracatı Haziran ayında 307,9 milyar dolara yükseldi. İthalat ise Haziran ayında 208,8 milyar dolar oldu. Çin, Haziran ayında 99,1 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi. Hindistan, Mayıs ayında 38,1 milyar dolar ihracat ve 61,9 milyar dolar ithalat gerçekleştirerek 23,8 milyar dolar dış ticaret açığı verdi. Brezilya, Haziran ayında 29,0 milyar dolar ihracat ve 22,3 milyar dolar ithalat ile 6,7 milyar dolar dış ticaret fazlasına ulaştı. Rusya ise, Nisan ayında 33,0 milyar dolar ihracat ve 22,6 milyar dolar ithalat gerçekleştirerek 10,4 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi.
Türkiye ekonomisi 2024 yılının ilk 6 aylık bölümünde toparlanma sürecine devam etti. Ekonomimiz 2024 yılı ilk çeyreğinde %5,7 büyüdü. Büyüme oranı 2023 yılında %4,5 olarak gerçekleşmişti. IMF tahminlerine göre 2024 ve 2025 yıllarında ise ekonominin sırasıyla %3,1 ve %3,2 oranında büyümesi bekleniyor. Sanayi üretimi Mayıs ayında yıllık %0,1 azaldı. İmalat sanayi kapasite kullanım oranı Haziran ayında bir önceki aya göre 0,4 puan azalarak %76,2 oldu. İşsizlik 2024’ün Mayıs ayında 0,1 puan azalarak %8,4 seviyesinde gerçekleşti. Mayıs 2024 döneminde cari işlemler açığı 1,23 milyar dolara indi. Tüketici fiyat endeksi Haziran ayında yıllık %71,6 seviyesinde gerçekleşti. Tüketici güven endeksi ise Haziran ayında %2,7 oranında azalarak 78,3 oldu. Türkiye’nin imalat PMI değeri Haziran ayında 47,9 olarak gerçekleşti. Aynı dönemde yeni ihracat siparişleri endeksi 49,0 oldu. Haziran ayında politika faizi ise %50 seviyesinde sabit tutuldu.
Zorlu koşullara rağmen bu dönemde ihracatımızda sınırlı bir artış yaşandı. 2024 yılı Ocak-Haziran döneminde toplam ihracatımız, geçen yılın aynı dönemine göre %2,0 oranında artarak 125,5 milyara yükseldi. Bu dönemde ithalat, %8,5 oranında azalarak 168,7 milyar dolara düştü. Yılın ilk yarısında dış ticaret hacmi, %4,3 oranında azalarak 294,1 milyar dolara geriledi. İthalatın ihracatı karşılama oranı ise %74,4’e yükseldi. Son 12 aylık ihracat %2,5 artışla 257,8 milyar dolara ulaştı. Ocak-Haziran döneminde en fazla ihracat yaptığımız ülke grubu 53,1 milyar dolar ve %42,3 payla Avrupa Birliği oldu. En fazla ithalat yaptığımız ülke grubu ise 54,5 milyar dolar ve %32,3 payla yine Avrupa Birliği. Bu dönemde en fazla ihracat yaptığımız ülke 10,1 milyar ile Almanya. En fazla ithalat yaptığımız ülke listesinin başında ise 21,2 milyar dolar ile Çin yer alıyor. En fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz sektörlerin başında 17,7 milyar dolar ile otomotiv endüstrisi geliyor. Kimyevi maddeler ve mamulleri 15,8 milyar dolar ihracat ile ikinci sırada. Hazır giyim ve konfeksiyon ise 8,7 milyar dolar ile en fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz üçüncü sektör. İhracatımızın bu ivmede devam etmesi durumunda yıl sonu toplamının 264 ila 267 milyar dolar arasında gerçekleşmesi bekleniyor.