2023 Takvim Yılında Elde Edilen Kazanç ve İratların Beyanı ve Özellikli Durumlar

Yusuf C. DEMET / Vergi Müfettişi

Gelir vergisi mükellefleri tarafından 2023 takvim yılında elde edilen kazanç ve iratların beyan dönemi 1 Mart 2024 tarihinde başladı. Gerçek kişiler tarafından elde edilen 2023 takvim yılı gelirlerinin beyan edileceği son gün 1 Nisan 2024 tarihi olup beyan üzerine tarh olunan gelir vergisinin birinci taksitinin 1 Nisan 2024 tarihine kadar ikinci taksitinin ise 31 Temmuz 2024 tarihine kadar ödenmesi gerekmektedir.

2023 takvim yılında elde edilen farklı gelir unsurlarının ne şekilde beyan edileceğini ve özellikli durumları gelin birlikte inceleyelim.

Ticari, Zirai ve Mesleki Kazançların Beyanı

Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbapları, bir takvim yılında elde ettikleri kazançlarını Gelir Vergisi Kanunu'nun (GVK) 85. Maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan etmek zorundadırlar. Ayrıca bu mükellefler; ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmeseler de zarar dahi elde etseler, yıllık gelir vergisi beyannamesi vermekle yükümlüdürler. Buna karşın; bu kapsamda olup da genel kuralın aksine beyan edilmesi gerekmeyen gelirler aşağıdaki gibidir. 

- Kazancı basit usulde tespit olunan mükelleflerin GVK’ nın Mükerrer 20/A maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi vermelerine gerek yoktur. 

- Sosyal içerik üreticiliği ve mobil uygulama yazılım faaliyeti ile iştigal eden ve şartları sağlayan mükelleflerin 2023 takvim yılında elde ettikleri ve tutarı GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (1.900.000 TL) aşmayan gelirlerinin GVK’ nın Mükerrer 20/B maddesi uyarınca beyan edilmesi gerekmemektedir. 

- Tevkifat usulü ile vergilendirilen çiftçilerin, faaliyetleri neticesinde elde ettikleri zirai kazançları üzerinden ödemeyi yapanlar tarafından müstahsil makbuzu düzenlenerek tevkif edilen  gelir vergisi, çiftçiler açısından nihai vergileme olduğundan, bu mükelleflerin elde ettikleri kazançları için GVK’ nın 86/1-a maddesi uyarınca yıllık gelir vergisi beyannamesi vermelerine gerek yoktur. 

- Serbest meslek kazancı elde eden müellif, mucit ve ihtira beratı sahibi mükelleflerin GVK’ nın 18. Maddesi kapsamında elde ettikleri ve tutarı GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (1.900.000 TL) aşmayan gelirlerinin beyan edilmesi gerekmemektedir. Bu kapsamda olan mükelleflerden %17 oranında tevkif edilen gelir vergisi nihai vergileme olacaktır. 

Ücretlerin Beyanı ve Özel Haller

Tek işverenden alınan ve tutarı GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (1.900.000 TL) aşmayan tevkifatlı ücretler beyan edilmeyecektir.

Birden fazla işverenden tevkifata tabi tutulmuş ücret geliri elde edilmesi halinde ise birinci ücretin hangisi olacağı çalışan tarafından serbestçe seçilecek ve birden sonraki ücretlerin toplamının GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (150.000 TL) aşmaması ve bu tutar aşılmamakla birlikte aynı zamanda birinci ücret de dahil olmak üzere elde edilen tüm ücretlerin toplamının GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (1.900.000 TL) aşmaması halinde tevkifata tabi ücretler için beyanname verilmesine gerek bulunmamaktadır. Belirtilen şartları sağlamayan ücretler yıllık beyanname ile beyan edilecek ve dönem içerisinde işverenlerce tevkif edilen gelir vergileri, beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir. 

Bununla birlikte; gelir vergisi tevkifatı uygulanmamış ücretlerin tutarının, 2023 yılı asgari ücretin yıllık matrahı (yıllık net asgari ücret) olan 119.454,72 TL’yi aşması halinde beyan edilmesi gerekmektedir. Beyan edilen tevkifatsız ücretler için beyanname üzerinde GVK’ nın 23/18. Maddesinde yer alan “asgari ücret istisnasından” faydalanılabilmesi mümkündür. (01.01.2023-30.06.2023 tarihleri arası net asgari ücret 8.506,80 TL, 01.07.2023-31.12.2023 tarihleri arası net asgari ücret ise 11.402,32 TL’dir.) 

- 6132 sayılı At Yarışları Hakkında Kanuna göre lisans sahibi olan veya lisans sahibince yetkilendirilen kişi tarafından organize edilen yarışmalara katılan atların jokeyleri, jokey yamakları ve antrenörlerine yapılan ücret üzerinden %20 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılmakta olup elde edilen bu ücretler sebebiyle beyanname verilmesi gerekmemektedir. 

- Lig usulüne tabi spor dallarındaki sporculara yapılan ücret ödemeleri üzerinden en üst ligdekiler için %20, en üst altı ligdekiler için %10, diğer ligdekiler için %5 ve lig usulüne tabi olmayan spor dallarındaki sporcular ile milli sporculara uluslararası müsabakalara katılmaları karşılığında yapılan ücret ödemeleri üzerinden %5 oranında gelir vergisi tevkifatı yapılmaktadır. Bu şekilde vergilendirilen sporcuların elde ettikleri ücretleri toplamının GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin dördüncü dilim tutarını (1.900.000 TL) aşmaması halinde beyanname vermeleri gerekmemektedir. Belirtilen tutarın aşılması halinde ise elde edilen ücretler brüt haliyle beyan edilecek ve beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinden, ücret ödemeleri sırasında yukarıda belirtilen oranlarda tevkif edilen gelir vergileri mahsup edilecektir. 

- Basketbol ve voleybol spor dallarının en üst liglerinde görev alan hakemler hariç olmak üzere amatör spor müsabakalarını yöneten hakemlerin elde ettikleri ücretleri, GVK’ nın 29. Maddesi uyarınca gelir vergisinden istisna olduğu için bu gelirler sebebiyle beyanname verilmesine gerek yoktur. 

- 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu’nun 12. Maddesi; “Türk Uluslararası Gemi Sicilinde kayıtlı gemilerde çalışan personele ödenen ücretler gelir vergisi ve fonlardan müstesnadır.” Şeklinde olup Türk Uluslararası Gemi Sicili’ ne kayıtlı gemilerde çalışan “gemi adamlarına” ödenen ücretler gelir vergisinden istisnadır. Bu sebeple elde edilen bu ücretler sebebiyle gelir vergisi beyannamesi verilmesi gerekmemektedir. 

Konut ve İşyeri Kira Gelirleri

Gayrimenkullerin konut olarak kiraya verilmesi sebebiyle elde edilen kira gelirlerinin toplamının, mükelleflerce istisnadan yararlanılabilmesi ve bu kira gelirlerinin beyan dışı bırakılmaması kaydıyla 2023 takvim yılı mesken istisna tutarı olan 21.000 TL’nin altında olması halinde GVK’ nın 86/1-a Maddesi uyarınca beyan edilmesi gerekmemektedir. Bu tutarın üzerinde konut kira geliri elde edilmesi halinde ise muhakkak beyanname verilmesi gerekmekte olup istisna hakkı bulunan mükellefler bu istisna tutarını, verecekleri beyanname üzerinde düşeceklerdir. 

GVK’ nın 21.maddesi uyarınca; ticari, zirai ve mesleki kazancını yıllık beyanname ile bildirmek zorunda olan mükellefler, mesken istisnasından faydalanamadıkları için elde ettikleri konut kira gelirlerinin tutarı ne olursa olsun beyannamelerine dahil etmeleri gerekmektedir. (Elde edilen konut kira gelirinin istisnadan faydalanılamayan GMSİ olduğu ve tevkifata da tabi olmayan bu konut kira gelirinin GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan beyan haddi hesabına dahil edilerek beyan edilip edilmemesine karar verilmesi gerektiği yönünde görüşler olsa da bu görüşe katılmamaktayız.) 

Ayrıca, istisna haddi üzerinde konut kira geliri elde eden mükelleflerin, beyan edilip edilmemesi önemli olmaksızın elde ettikleri “ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve iratlarının” gayri safi tutarları toplamının, GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin üçüncü diliminde ücret gelirleri için belirlenen 550.000 TL tutarını aşması halinde GVK’ nın 21. Maddesinde yer alan mesken istisnasından faydalanmaları mümkün değildir. İstisnadan faydalanılıp faydalanılmayacağının bu şekilde kontrol edilmesi için elde edilen konut kira gelirinin 21.000 TL’nin üzerinde olması gerekmektedir. Başka bir anlatımla; elde edilen konut kira geliri toplamı örneğin 18.000 TL ise bu gelirin beyan edilmesi gerekmeyecektir. 

İşyeri kira geliri elde eden mükellefler ise tevkifat yapmakla yükümlü kişilere kiraya verdikleri işyerleri sebebiyle elde ettikleri kira gelirlerini öncelikle GVK’ nın 86/1-c maddesinde yer alan “vergiye tabi gelir toplamına” ilave edecekler, vergiye tabi gelir toplamının topyekûn bir şekilde GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (150.000 TL) aşması halinde işyeri kira gelirlerini de beyan edeceklerdir. İşyeri kira gelirini beyan etmek zorunda olan mükellefler, beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinden, dönem içerisinde kiracılar tarafından kendilerinden %20 oranında tevkif edilen gelir vergilerini mahsup edebileceklerdir. 

İşyerinin tevkifat yapmakla yükümlü olmayan mükelleflere (kazancı basit usulde tespit olunan ticaret erbabı gibi) kiraya verilmesi halinde; elde edilen işyeri kira geliri tutarının GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan beyan haddi (8.400 TL) hesabına dahil edilmesi ve bu tutarın topyekûn olarak aşılması halinde tevkifata tabi olmayan işyeri kira gelirlerinin de beyan edilmesi gerekmektedir. 

Konut ve işyeri kira gelirlerinin beyan edilmesi halinde belgeli olmak ve GVK’ nın 74. Maddesinde yer alan usullere riayet edilmek kaydıyla katlanılan gerçek giderler (konut kira gelirlerinde istisnaya isabet eden gerçek giderler indirilemez.) veya %15 oranında hesaplanacak götürü gider, elde edilen kira gelirlerinden indirim konusu yapılabilecektir. 

Kar Paylarının Beyan Usulü

Menkul sermaye iradı kapsamında yer alan ve tam mükellef kurumlardan elde edilen her nevi hisse senedi kar payları, limited şirket ortaklığından ve iş ortaklığından elde edilen kar payları ve kooperatiflerin dağıttıkları kazançlar ile kurumların idare meclisi başkan ve üyelerine verilen kar paylarının brüt tutarının yarısı, GVK’ nın 22/3. Maddesi uyarınca gelir vergisinden istisnadır. İstisna sonrası kalan kar payının beyan edilip edilmeyeceğine karar vermek için bu tutar öncelikle GVK’ nın 86/1-c maddesinde yer alan vergiye tabi gelir toplamına ilave edilecek, vergiye tabi gelir toplamı bir bütün halinde GVK’ nın 103. Maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesinin ikinci dilim tutarını (150.000 TL) aşarsa istisna sonrası kalan brüt kar payı da beyan edilecektir. 

Bahse konu kar paylarının beyan edilmesi halinde ise istisna kısma isabet eden gelir vergisi tevkifatı da dahil olmak üzere (toplam brüt kar payı üzerinden yapılan %10 gelir vergisi tevkifatının tamamı) kar dağıtımı sırasında tevkif edilen gelir vergisinin tamamı, beyanname üzerinde hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir. 

Kar payının, adi komandit şirketin komanditer ortağı olunması sebebiyle elde edilmesi halinde ise beyan durumu farklılık göstermektedir. Adi komandit şirketler kar dağıtımı sırasında tevkifat yapmakla yükümlü olmadıkları için komanditer ortak tarafından elde edilen kar payı, tevkifatsız menkul sermaye iradı olmaktadır. Bu kapsamda elde edilen kar payının beyan edilip edilmeyeceğine karar vermek için bu kar payı öncelikle GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan beyan haddi (8.400 TL) hesabına dahil edilecek ve bu tutarın bir bütün olarak aşılması halinde ise bu kar payı da beyan edilecektir. 

Mevduat Faizleri ve Repo Gelirleri

Bankalarca vadeli hesaplara istinaden dönemsel olarak ödenen faizler, katılım bankalarının verdikleri kar payları ile menkul kıymetlerin geri alım vaadiyle satışından elde edilen repo gelirleri, GVK’ nın Geçici 67. Maddesi uyarınca -tutarı ne olursa olsun- beyan edilmeyecek ve başkaca gelirlerin beyan edilmesi halinde de beyannameye intikal ettirilmeyecektir. 

Kazanç ve İratların İstisna Haddi İçinde Kalan Kısımları

Gelirin unsurlarından diğer kazanç ve iratlar kapsamında yer alan değer artışı kazançları ile arızi kazançlar sebebiyle elde edilen gelirlerin istisnayı aşan kısımlarının doğrudan beyan edilmeleri gerekmektedir. İştirak hisselerinin elden çıkarılması, gayrimenkullerin iktisap tarihinden itibaren beş yıl içinde elden çıkarılması gibi değer artışı kazancı kapsamına giren gelirlerin 55.000 TL’yi aşmaması ve arızi ticari/mesleki kazançlar, gayrimenkullerin tahliyesi, kiracılık hakkının devri gibi arızi kazanç kapsamında yer alan gelirlerin de 129.000 TL’yi aşmaması halinde ilgili gelirler beyan edilmeyecektir. Belirtilen tutarların aşılması halinde ise istisna düşüldükten sonra kalan gelirin yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi zorunludur.

Değer artışı kazancı içerisinde yer alan “taksi, dolmuş, minibüs ve umum servis araçlarına ait ticari plakaların satışı” sebebiyle elde edilen kazançların tamamı gelir vergisinden istisna olduğu için ilgili kazançlar beyan edilmeyecektir. 

Tevkifata ve İstisnaya Konu Olmayan Menkul ve Gayrimenkul Sermaye İratları

Alacak faizi, senet iskonto gelirleri, yurtdışından elde edilen faiz gelirleri, adi komandit şirketlerin komanditer ortaklarının elde ettikleri kar payları ile basit usulde vergilendirilen mükelleflere kiraya verilen işyerlerinden elde edilen kira gelirleri gibi gelir vergisi tevkifatına ve istisnasına konu olmayan menkul sermaye iratları ile gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarlarının,  GVK’ nın 86/1-d maddesinde yer alan 8.400 TL tutarındaki beyan haddini aşması halinde yıllık gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir. Mükelleflerin bu kapsama dahil olan birden fazla geliri mevcut ise; 8.400 TL’lik beyan haddinin aşılıp aşılmadığının tespitinde bu kapsamdaki tüm gelirlerin toplamı dikkate alınacaktır.