2023 bütçesinden okumalar
31 Aralık 2022 tarihli ve 32060 sayılı 1. Mükerrer Resmi Gazete’de 2023 yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu yayımlandı. Aslında aynı gün asıl Resmi Gazete’nin dışında 5 tane mükerrer Resmi Gazete’de ağırlıklı olarak ekonomi ile karar ve tebliğler yer aldı.
Bütçe Kanunu, yürürlük ve yürütme maddeleri hariç toplam 15 maddeden ibaret.
Bütçe kanunlarında yer alan maddelerin sayısının giderek azaldığını görüyoruz. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu öncesi dönemde uzun süre bütçede yer alan maddelerin sayısı 60’larda dolaşırken 2013 yılına kadar bu sayının 30’a ve daha sonra da 15’e düştüğünü izliyoruz.
Zira bütçe kanunu hükümleri arasında özellikle Cumhurbaşkanı’na verilen yetkilerin çok sayıda olduğu gerçeği var. Örneğin 2023 yılı Bütçe Kanunu’nun 5. maddesine göre “gerektiğinde kullanılabilecek ödenekler” in tümünde aktarma yetkisi Cumhurbaşkanı’na ait. Aynı şekilde “aktarma, ekleme, devi ve iptal işlemleri” ne ilişkin Bütçe Kanunu’nun 6. maddesinde; “diğer bütçe işlemleri” ile ilgili 7. maddesinde Cumhurbaşkanına verilen yetkiler var. Hatta 2023 Bütçe Kanunu’nun 14. maddesindeki torba hüküm de bütçenin uygulanmasına yönelik olarak Cumhurbaşkanı’na verilen yetkilerin kullanımı ve devri hususlarında Cumhurbaşkanı’na yetki veriyor.
İşin bütçe hukukuna ve mali düzenlemelere ilişkin yönünü bir tarafa bırakarak 2023 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi’nde yer alan bazı özellikli kalemlere bakalım. Yani bir bakıma bütçe okumaları yapalım.
Dilerseniz 2023 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi’ne bakmadan önce 2022 yılı Kasım sonunun bazı kalemlerine bakalım. Bazı idarelerin bütçe ödeneklerinin 2022 yılı Kasım sonu itibariyle aşıldığını görüyoruz. Aslında bu ödenek aşımlarının, 2022 yılı Aralık ayında yedek ödenekten veya yatırımları hızlandırma ödeneğinden karşılanacağını ya da diğer idarelerin ödeneklerinden kesintilerle karşılanacağını biliyoruz. Ama hem idarelerin ilginçliği ve hem de bütçe disiplini ve hukuku açısından dikkat çekmek istiyoruz. Örneğin;
▶ Cumhurbaşkanlığı’nın 2022 yılı bütçe ödeneği 4 milyar 88 milyon lira olduğu halde, Kasım 2022 sonu itibariyle ödenek yüzde 105.6 oranında aşılmış ve 4 milyar 315 milyon liraya yükselmiş.
▶ Aynı şekilde Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı 2022 yılı bütçe ödeneği 75 milyar 622 milyon lira olduğu halde Kasım ayı sonunda 115 milyar 620 milyon liraya fırlamış. Yani bütçe yüzde 53 oranında aşılmış.
▶ Yine Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın 2022 bütçe ödeneği 7 milyar 35 milyon lira iken, Kasım sonunda 9 milyar 550 milyon liraya çıkmış; yani bütçe ödeneği yüzde 136 artmış. 2023 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi’ne yukarıdan ve genel olarak baktığımızda, bütçe tekniği itibariyle bir “transfer bütçesi” ve siyasi açıdan da bir “seçim bütçesi” olduğunu çok net olarak görebiliyoruz. Şöyle ki;
▶ 2023 yılsonu enflasyonu, 2023- 2025 Orta Vadeli Mali Planda yüzde 24.9 ve Hükümet tarafından da yüzde 30 civarında öngörüldüğü halde bütçe giderlerinde artış yüzde 56 olarak hesaplanmış. Bütüncül bir ekonomi hedefi olmadığı için rastgele hesaplamalara yer verilmiş.
▶ 2022 yılı bütçe açığı 278 milyar lira olarak belirlendiği halde, Kasım sonu itibariyle bu açık 20 milyar lirada kalmış. Dolayısıyla bütçe açığı Aralık ayına kaydırılmış.
▶Bu kadar bütçe kısıtına rağmen Hükümet borçlanmaya yüklenmiş, son haftalarda sürekli özellikle yeni iç borçlanma yapmış. Hatta Kasım sonu itibariyle nakit bütçesi 350 milyar lira kadar fazla vermiş. Yani önden yüklemeli bir politika ile bütçede yıllık olma prensibi de fiilen aşılarak 2023 yılı harcamaları için nakit kaynak yaratılmış.
▶Elbette bu harcamalar seçim yatırımı harcamalarına yönelecek. Ki bunu da böyle bir bütçe anlayışı ve disiplini içerisinde fazla yadırgamamak gerek.
▶Bu arada bütçe giderleri içerisinde büyük yer tutan personel giderleri ve cari transfer kalemleri de 2023 yılı için yüzde 56 civarında artırılmış. Nitekim asgari ücret, EYT gibi seçim yatırımına yönelik düzenlemeler sırayla gelmeye devam ediyor. Gelelim bütçenin gelir ve özellikle vergi gelirleri tarafına…
▶Vergi gelirlerindeki artış, bütçe giderlerindeki artışın gerisinde kalarak yüzde 46 olarak öngörülmüş.
▶Çok daha vahim olanı, 2023 yılına ait “vergi harcamaları” olarak adlandırılan vergi istisna ve muafiyetleri tutarı 994 milyar lira ile toplam vergi gelirlerinin yüzde 27’sine ulaşmış. Yani seçimler dolayısıyla bazı vergilerin alınmamasına karar verilmiş.
▶Gelir üzerinden alınan vergilerdeki artış yüzde 43’de kalmış. Bu oran kurumlar vergisinde sadece yüzde 31 artış ise sınırlı kalmış.
▶Aynı şekilde petrol, motorlu taşıtlar, alkollü içkiler, tütün mamulleri ve dayanıklı tüketim malları üzerinden alınan özel tüketim vergisindeki artış oranı da yüzde 36’da kalmış.
▶Ancak, dahilde alınan KDV ile dış ticaretten alınan vergilerde ciddi artışlar öngörülmüş. Bu da tüketim ve ithalat artışı anlamına geliyor.
Sözün özü: 2023 bütçesini ister sağdan sola veya soldan sağa, ister yukarıdan aşağıya veya aşağıdan yukarıya okuyun; bütçe hizmet bütçesi olmaktan çok seçim bütçesi ve teknik olarak da transfer bütçesi niteliğine sahip.