2021’de ekonomi hızlı büyürken bölgesel eşitsizlik artmış

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2021 yılına ait il düzeyinde gayrisafi yurtiçi hasıla verilerini açıkladı. Covid19 salgınının baskısı altında geçen 2020 yılının 2021’de yüzde 11.35 gibi yüksek bir büyüme hızına ulaşıldı. Bu aynı zamanda sadece Covid-19 etkisindeki 2020 yılı değil, ondan önceki iki yılı da kapsayan üç yıllık bir durgunluğun ardından gelen olağan bir tepkiydi. 2021 yılı önceki üç yıllık durgunluğu kısmen telafi etmiş oldu.

TÜİK verileri, 2021’deki yüksek büyüme hızının, 81 ile aynı şekilde yansımadığını, tersine arada ciddi dengesizlikler oluştuğunu ortaya koyuyor:

* Ortalama yüzde 11.35 olan 2021 yılı büyüme hızını aşan il sayısı 17’de kaldı. 81 ilin 64’ü yani ezici çoğunluğu ortalama büyüme hızının gerisinde kaldı. Bu gruptaki 64 ilin 8’inde büyüme bir yana ekonomik daralma yaşandı.

* Ekonomik daralmada Ardahan yüzde 5.44, Gümüşhane yüzde 4.85, Sinop yüzde 2.71 ve Rize yüzde 2.34 ile başı çekti. Ordu, Çanakkale, Yozgat ve Bayburt ekonomisi küçülen diğer iller.

* Tunceli, Amasya ve Muş ekonomisindeki büyüme yüzde 1’in bile altında kaldı. Trabzon ile Tokat yüzde 2’nin altında, Kars, Hakkari ve Giresun ise yüzde 3’ün altında bir büyüme gerçekleştirebildi.

* En hızlı büyüyen il yüzde 26.47’lik büyüme hızı ile Antalya oldu. Böyle olağan dışı yüksek bir büyüme hızına rağmen Antalya’nın GSYH miktarı hala 2019 yılı düzeyinin yüzde 4 altında. Çünkü Antalya ekonomisi bir önceki yıl da yüzde 24.41 ile ekonomisi en şiddetli daralan il olmuştu. Covid-19 salgın önlemleri sonrasında turist sayısının hızla artmasının etkisi ile Antalya ekonomisi çok olumlu etkilendi. Konaklama, ticaret ve ulaştırmadan oluşan ana hizmetler sektöründeki yıllık büyüme hızı yüzde 55.34’ü buldu. Ancak aynı sektör 2020 yılında da yüzde 41.9 daralmıştı.

* Tekirdağ, Yalova, Kocaeli ve Hatay yüzde 18-20 arasında yüksek büyüme gerçekleştiren diğer iller oldu. Düzce, İzmir, Bursa, Osmaniye, Mardin ve Gaziantep ekonomileri yüzde 13-16 arasında, İstanbul, Kırıkkale, Şırnak ve Kilis de yüzde 11-5-yüzde 13 arasında büyüyen iller olarak sıralandılar.

* Toplam GSYH içinde İstanbul yüze 30.31 pay ile açık ara ilk sırada. İstanbul’u yüzde 9.2 ile Ankara, yüzde 6.4 ile İzmir, yüzde 4.3 ile Kocaeli ve yüzde 4.2 ile Bursa izliyor.

* Milli gelirden en küçük payı alan iller ise sırasıyla Bayburt, Ardahan, Tunceli, Gümüşhane ve Kilis. Bu illerin her birinin aldığı pay binde 1’in de altında.

* Buradaki kritik gelişme ise 2021 yılında 81 ilin 60’ının GSYH’dan aldığı payın önceki yıla göre gerilemiş olması.

* 81 ilin büyüme hızları arasındaki bu dengesizlik kişi başına gelir düzeyleri arasındaki dengeleri de olumsuz yönde etkilemiş. Kişi başına gelir düzeyi Türkiye ortalamasının üstünde olan il sayısı 13. Geri kalan 68 ilde kişi başına gelir Türkiye ortalamasının altında.

* Daha önemlisi, 81 ilin 60’ında kişi başına gelirin Türkiye ortalamasına oranı 2020’ye göre azaldı.

* Bu açıdan Tunceli, Ardahan, Rize ve Çanakkale başı çekiyor. Tunceli’de kişi başına GSYH, 13.93 puanlık bir kayıpla Türkiye ortalamasının yüzde 98.98’i düzeyinden yüzde 84.75’i düzeyine düşmüş. Ardahan’da kişi başına gelirin ortalamaya oranı 13.01 puanlık kayıpla yüzde 60.36’ye, Rize’de 10.84 puanlık kayıpla yüzde 67.99’a, Çanakkale’de 10.71 puanlık kayıpla yüzde103.83’e inmiş.

* Tüm bunlar, ekonomideki çift haneli büyümeye hem gelir grupları hem de bölgeler düzeyindeki gelir dağılımında bozulma yaşandığına işaret ediyor. Bu durum bir tarafta yüzde 25’i bulan büyüme, diğer yanda yüzde 5’i bulan küçülme olmasının kaçınılmaz sonucu.