2019 Bütçesi sonuçları
Geçtiğimiz hafta Hazine ve Maliye Bakanlığı 2019 Aralık ayı ve 2019 yılı bütçe sonuçlarını açıkladı.
Önce 2019 Aralık ayına ait kısa bir açıklama yapalım, sonra da 2019 yılının tamamını değerlendirmeye çalışalım.
2019 Aralık ayının sonuçları şöyle:
- Bütçe gelirleri sadece yüzde 9.1 artışla 73.3 milyar lira olmuş.
- Bütçe giderleri ise yüzde 21.8 gibi çok ciddi bir artışla 104 milyar liraya çıkmış.
- Buna göre bütçe açığı da geçen yıla göre yüzde 68.3 ile 30.8 milyar lira olarak gerçekleşmiş.
Aslında aralık ayı gerçekleşmeleri biraz farklıdır. Şöyle ki aralık ayı bir hesaplaşma ya da hesapları kapatma ayıdır. Geçmiş aylardan veya dönemlerden gelen hesapların görüldüğü aydır. Bu durum şirket bütçelerinde de böyledir. Dolayısıyla bu aydaki yaklaşık 31 milyar lira bütçe açığındaki sapmayı bütçe tekniği itibariyle normal karşılamak lazım.
Yine de aralık ayının bazı kalemlerindeki değişmelere de dikkatle bakmalıyız. Şöyle ki;
- Mal ve hizmet alımı, yukarıda söylediğimiz gerekçeye de bağlı olarak yüzde 50 artışla 17 milyar lirayı aşmış.
- Aynı şekilde bu ayın özelliği gereği iç tüketim artışına bağlı olarak dahilde alınan KDV yüzde 223 artışla 4.5 milyar liraya yükselmiş.
- Cari transferler yüzde 30 artışla 38.2 milyar lira olmuş.
- Bu ayda faiz giderleri bir kat artarak 4.2 milyar liraya ulaşmış.
- Buna karşın, vergi ayı olmamasını da dikkate alırsak, vergi gelirleri sadece yüzde 9.1 artış göstermiş ve hatta kurumlar vergisi yüzde 12.1 düşmüş.
Gelelim 2019 yılı bütçe sonuçlarına…
Önce bir tespiti yapalım: 2019 bütçesi hedefleri tutturulamamış ve bütçe açığı beklenenden fazla ortaya çıkmış. Şimdi rakamlara bir göz atalım.
Açıklama 2018 (Milyar TL) 2019 (Milyar TL) Değişim (%)
Bütçe giderleri 830.8 995.5 20.3
(Faiz giderleri) 73.9 100.0 35.1
Bütçe gelirleri 758.0 875.8 15.5
(Vergi Gelirleri) 621.5 673.3 8.3
Bütçe açığı (-) 72.8 (-) 123.7 69.9
Tablodan da görüldüğü üzere; 2019 yılının tamamında bütçe giderleri yüzde 20 dolayında artarken, bütçe gelirleri artışı yüzde 15 dolayında kalmış. Dolayısıyla bütçe açığı da geçen yılın yüzde 70 üzerinde artışla 123 milyar lirayı aşmış.
Önce 2019 bütçesine ilişkin alt okumaları yapalım.
- Personel giderleri geçen yılın yüzde 25 üzerinde gerçekleşmiş ve 250 milyar lira olmuş.
- SGK devlet primi payları da önceki yılın yüzde 25 üzerinde 43 milyar liraya yükselmiş.
- Aynı şekilde cari transferler de önceki yılın bütçesine göre yüzde 25 civarında artışla 400 milyar lira olmuş. Bütçe giderlerinin de yüzde kırkına ulaşmış.
- Bu hükümetin hassasiyetini oluşturan faiz giderleri de frensiz artışını sürdürmüş ve bir önceki yıla göre yüzde 35’den fazla artışla 100 milyar liraya yükselmiş.
- Ama vergi gelirleri sadece yüzde 8.3 artmış. Elbette aşırı istisna ve muafiyetler ile vergi yönetimindeki ve denetimindeki koşullar bu sonucu ortaya çıkarmış.
Şimdi de kısa bir yorum yapalım.
- Öyle bir bütçe düşünün ki; bütçenin yüzde 40’ı cari transferlere, yüzde 25’i personel ödeneklerine ve yüzde 10’u da faizlere gitmiş.
- Yani Bütçenin dörtte üçü karşılığı olmayan transfer harcaması gibi kalemlere harcanmış.
- Hizmet bütçesi “hezimet” bütçesi haline gelmiş.
- Kaldı ki 2019 yılı bütçe açığının da 123.7 milyar lira olmadığını hatırlatmak lazım. Şöyle ki; TCMB kar ve yedek akçe transferi, bedelli askerlik, imar barışı gibi vergi dışı gelir kalemlerinden gelenler olmasaydı bütçe açığı 200 milyar lira sınırına yaklaşacaktı.
- Bu arada vergi performansının çok düşük olduğunu hatırlatmaya gerek yok.
- Vergi kanunlarıyla diğer çeşitli kanunlarda yer alan ve sayısı 600’ü aşan vergi istisna, muafiyet, indirim ve oranlar vergiyi adeta alınamaz hale getirmiş.
Açıkçası vergi alınamadığı gibi harcamalar da frenlenememiş ve hatta bu konjonktürde harcamalar sürekli artış göstermiş. Dolayısıyla bütçe bütçe olmaktan çıkmış.
Oysa ekonomik istikrar programlarının genel stratejisi, vergiler başta olmak üzere, gelirleri artırmak ve kemer sıkmak suretiyle harcamaları kısmaktır. Bunlar da olmayınca, yani bir çıpa oluşturulmayınca bütçe dikiş tutmuyor.
Dolayısıyla 2020 bütçesi için de iyimser olmanın koşulları ortadan kalkıyor.