1,5 derece hedefinde başarıyı belirleyecek 10 temel soru

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun ana gündem maddesinin Kasım ayında Azerbaycan’da düzenlenecek olan İklim Zirvesi olacağını geçtiğimiz günlerde yazmıştım.

New York’ta bir araya gelen liderler, Çarşamba günü hükümetlere önemli bir mektup gönderdiler. Bilim insanları, iş dünyası liderleri, düşünce kuruluşları, şehirler, gençler ve sağlık uzmanlarını temsil eden önde gelen 20 sivil toplum kuruluşu tarafından imzalanan mektup, hükümetlerin Paris Anlaşması’nı canlı tutup tutamayacaklarını ve ısınmayı 1,5 derece ile sınırlandırıp sınırlandıramayacaklarını belirleyecek olan yeni Ulusal Katkı Beyanları (NDCler) dahilinde olması gereken 10 temel unsuru detaylandırıyor.

COP 28’de iklim müzakerecileri fosil yakıtların aşamalı olarak ortadan kaldırılması, yenilenebilir enerjinin üç katına çıkarılması ve enerji verimliliğinin iki katına çıkarılması gerektiği konusunda anlaşmaya vardılar. Devlet başkanları da, Dubai’de verilen taahhütleri yineleyerek gelecek için bir anlaşma taahhüt ettiler. Geldiğimiz noktada ise, 2035 hedeflerini belirleyen ve 2030 hedeflerini yeniden gözden geçirip güçlendiren kapsamlı planların açıklaması gerekiyor.

Dolayısıyla NDC’lerin; her ülkenin fosil yakıtlardan uzaklaşmayı nasıl hızlandıracağını, yenilenebilir enerji hedeflerini nasıl üç katına çıkaracağını ve enerji verimliliği önlemlerini nasıl iki katına çıkaracağını açıkça ortaya koyması bekleniyor.

Tüm ulusal temsilcilere gönderilen mektuba göre, hükümetlerin Şubat 2025’e kadar hazırlamaları gereken NDC’lerin 1.5 derece hedefini karşılayıp karşılamadığını on temel soru belirleyecek:

1 - Fosil yakıtların yaygınlaştırılmasına son verme ve adil bir ekonomik geçişi teşvik etme konusunda açık bir taahhüt var mı? Hükümetler, fosil yakıtların hem tüketimini hem de üretimini azaltacak politikaları yürürlüğe koymalı ve yeni kömür, petrol ve doğal gaz kaynakları açmamayı asgari kriter olarak belirlemelidir. Ülkeler, fosil yakıt sübvansiyonlarını aşamalı olarak kaldırmak için net zaman çizelgeleri ve iddialı hedefler belirlemeli, bu fonları sosyal refaha ve temiz, adil bir enerji geçişine yönlendirmelidir.

2 - İddialı, 1,5 derece ile uyumlu bir sera gazı azaltım hedefi var mı? Küresel 1,5 C hedefiyle uyumlu, adil ve hakkaniyetli bir NDC -aynı zamanda 2050 yılına kadar net sıfır küresel emisyonu mümkün kılan- iklim değişikliğinin en yıkıcı etkilerini sınırlamamızı ve herkes için güvenli, yaşanabilir bir geleceği güvence altına almamızı sağlayan kolektif eylem için asgari standarttır.

3 - NDC ekonomi genelinde ve sektöre özel hedefler içeriyor mu? COP28 kararı (paragraf 39), çok düzeyli uygulama planları ile birlikte bunun, uygulamada hesap verebilirliği teşvik etmek ve uygulamayı hızlandırmak için hayati önem taşıdığını açıkça ortaya koyuyor. Etkili bir NDC sadece enerji sektörüyle değil aynı zamanda ulaştırma, binalar, sanayi, tarım, ormancılık, arazi kullanımı, şehirler ve bölgelerle de ilgilenecektir.

4 - Plan, toplulukları iklim etkilerine karşı korumaya yardımcı olacak daha güçlü eylemler içeriyor mu? NDC’ler net adaptasyon ve kayıp ve hasar hedefleri içermelidir. İklim değişikliği kötüleştikçe, ülkeler tehlikeli iklim etkilerine karşı direnç oluşturmaya devam etmelidir.

5 - Plan, 2030 yılına kadar yenilenebilir enerji kapasitesinin üç katına çıkarılması ve enerji verimliliği kazanımlarının iki katına çıkarılması yönündeki küresel hedefle uyumlu mu? COP28 kararında detaylandırıldığı gibi (paragraf 28).

6 - Plan şeffaf, ayrıntılı ve aldatıcı ölçütler içermiyor mu? Plan, arazi kullanımı, arazi kullanım değişikliği, ormancılık (LULUCF) ve CO2 uzaklaştırmalarından kaynaklanan mutlak emisyon kesintilerini, azaltımlarını ve varsayımlarını açıkça listelemelidir. NDC’nin diğer ulusal, sektörel, bölgesel ve yerel kalkınma planlarıyla da tutarlı olması gerekir.

7 - Hedefler güçlü bir hükümet politikası ile destekleniyor mu? NDC hedeflerinin, yerli halkları, yerel toplulukları, kadınları ve gençleri içeren kapsayıcı ve katılımcı süreçler yoluyla geliştirilen acil ve etkili uygulamayı sağlamak için hükümet politikaları tarafından desteklenmesi gerekir. Güçlü politika gündemleri aynı zamanda iklim geçişinde ilerleme için kesinlik yaratacak ve yatırımları teşvik edecektir.

8 - Hükümetler iklim finansmanını önemli ölçüde artırmayı taahhüt etti mi? 1,5 C’lik bir dünyaya, düşük gelirli ülkelerde adil bir geçişi desteklemek için iklim finansmanını önemli ölçüde artırmadan ulaşılamaz. Daha zengin ülkelerin, COP29’da iddialı yeni bir iklim finansmanı hedefi (Yeni Kolektif Sayısallaştırılmış Hedef) ve 2025 yılına kadar 100 milyar ABD doları iklim finansmanı sağlamaya devam ederek uygun fiyatlı, erişilebilir ihtiyaç ve hibe temelli finansmanı önemli ölçüde artırmaları gerekiyor.

9 - Plan ekosistemlerin korunması ve restore edilmesine yönelik tedbirleri içeriyor mu? Hedefler, 2030 yılına kadar ormansızlaşmanın durdurulması ve tersine çevrilmesi ve Kunming-Montreal Küresel Biyoçeşitlilik Çerçevesi›nin hedefleriyle uyumlu hale getirilmesi de dahil olmak üzere tüm ekosistem türlerini (ormanlar, mangrovlar, otlaklar, dağlar ve suyla ilgili habitatlar) ele almalıdır. Ekosistem temelli yaklaşımlar ve doğa temelli çözümler, azaltım ve uyum çözümlerine entegre edilmelidir.

10 - NDC gıda sistemlerini kapsamlı bir şekilde ele alıyor mu? Eylemler gıda kaybını azaltmalı, zararlı sübvansiyonları yeniden kullanmalı, sürdürülebilir tarımı teşvik etmeli ve sürdürülebilir arazi ve su yönetimi yoluyla çiftçilere adaptasyon desteği sağlamalıdır. En büyük tarımsal yayıcılar metan ve azot oksit emisyonlarında kesinti sağlamalıdır. Ekosistem temelli yaklaşımlar ve doğa temelli çözümler gıda güvenliğini artırmalı ve küçük çiftçiler ve aile çiftçileri de dahil olmak üzere yerel topluluklara fayda sağlamalıdır.