10 yıllık ekonomik büyüme karnesinde sınır bölgeleri farkı
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verileri üzerinden bölgesel gayrı safi yurtiçi hasıla (GSYH) verilerini, 26 bölgeli Düzey-2 istatistiki bölge sınıflamasıyla devam ediyoruz. Bu sınıflama aynı zamanda kalkınma ajansları ayrımı ile de çakışıyor. Bölgesel büyüme farkında asıl tayin edici faktörün merkezi hükümetin politikaları olduğunu göz ardı etmemek kaydıyla, bu sonuçların yerel kalkınma ajanslarının performansı olarak da değerlendirilebileceğini söyleyebiliriz:
- 2022 yıllık büyüme hızında başı yüzde 18.17 ile Batı Akdeniz (Antalya, Burdur, Isparta) çekiyor. İkinci sırada yüzde 9.53 büyüyen Ahiler Kalkınma Ajansı (KA) bölgesi (Aksaray, Kırıkkale, Kırşehir, Niğde, Nevşehir) yer alıyor. Bunları yüzde 8.57’lik büyüme hızıyla Karacadağ KA bölgesi (Diyarbakır, Şanlıurfa) izliyor.
- Ahiler KA yüzde 18.30 ile sanayi büyümesinde de ilk sırada. Batı Akdeniz KA yüzde 33.34 ve Karacadağ KA yüzde 25.66 büyüme hızı ile ticaret, lojistik, konaklama ve lokantacılıktan oluşan ana hizmetler sektöründe ilk iki sırayı alıyor.
- Fırat KA bölgesi (Bingöl, Elazığ, Malatya, Tunceli) yüzde 2.70, Doğu Karadeniz KA bölgesi (Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Trabzon) yüzde 2.60 ve Kuzey Doğu Anadolu KA bölgesi (Bayburt, Erzincan, Erzurum) yüzde 2.59 ile ekonomisi en fazla küçülen bölgeler oldu.
- 2022’de 26 bölgenin 13’ünde sanayinin, 12’sinde de tarımın küçülmüş olması dikkat çekiyor.
- Son 10 yılın büyüme karnelerine baktığımızda ilk sıralara sınır bölgelerinin yerleştiğini görüyoruz. İlk üç sırada İpekyolu KA (Gaziantep, Adıyaman, Kilis), Dicle KA (Batman, Mardin, Şırnak, Siirt) ve Trakya KA (Edirne, Kırklareli, Tekirdağ) yer alıyor.
- Liderlik oldukça açık ara bir farkla İpekyolu KA bölgesinde. İpekyolu KA bölgesine ekonomi, 2012-2022 döneminde toplam yüzde 102.93 büyürken yıllık ortalama büyüme hızı yüze 7.33 oldu. İpekyolu KA bölgesi sanayi, tarım ve ana hizmetler sektörlerinde de son 10 yılın en hızlı büyüyen bölgeleri arasında yer aldı.
- Dicle KA bölgesinin 10 yıllık toplam büyümesi yüzde 86,99, yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 6.46 oldu. Dicle KA bölgesi de sanayi ve ana hizmetlerde son 10 yılın en hızlı büyüyen bölgeleri arasında yer almasına karşın tarımda ortalamanın gerisinde bir büyüme gösterebildi.
- Güneydoğu’daki bu bölgeleri 10 yıllık toplam büyümesi yüzde 80.30 ve yıllık ortalama büyüme hızı yüzde 6.07 olan Trakya KA izliyor.
- 10 yıllık büyümede en son sıraları paylayan bölgelerin tamamı Karadeniz ve Doğu Anadolu’da yer alıyor. Yıllık ortalama büyüme hızı Doğu Karadeniz KA bölgesinde yüzde 2.92, Batı Karadeniz KA bölgesinde (Bartın, Karabük, Zonguldak) yüzde 3, Kuzey Doğu Anadolu KA bölgesinde (Bayburt, Erzincan, Erzurum) yüzde 3.09 ile Türkiye ortalamasının yarısından bile düşük düzeyde kaldı.
- Doğu Karadeniz KA bölgesinin 10 yıl öncesine göre tarım üretimi küçülmüş olan üç bölgeden birisi olması önemli. 10 yıl öncesine göre tarımı küçülen diğer bölgeler, İstanbul KA ile Doğu Marmara KA bölgeleri (Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya, Yalova).
