10 soruda ‘gri liste’
Cuma günü FATF’nin Singapur’da yapılan toplantısında Türkiye, gri listeden çıkarıldı. FATF nedir, neden gri listeye girdik, nasıl çıktık, bunun sonuçları ne olabilir gelin birlikte bakalım.
1- FATF nedir?
FATF (Financial Action Task Force-Mali Eylem Gücü), G7 ülkelerinin 1989 yılında yaptıkları toplantıda kara para aklamanın önlenmesi amacıyla kuruldu. Kuruluşunda 16 ülke yer aldığı FATF’ye Türkiye 24 Eylül 1991 tarihinde üye oldu. Örgütün 40 üyesi var ancak bunlardan biri olan Rusya’nın üyeliği 2023 yılında askıya alındı.
2- FATF ne iş yapar?
FATF’nin üç temel fonksiyonu var: Kara para aklamayı ve terörizmin nasıl finanse edildiğini araştırmak, bunlardan doğan riski azaltmak için küresel standartlar belirlemek ve düzenlemelerin ülkeler tarafından uygulanıp uygulanmadığını denetlemek. Denetimler üye ülkelerdeki kamu görevlileri tarafından yapılıyor ancak eyleme dönük kararlar genel FATF genel kurulunda veriliyor.
3- Gri liste ve kara liste nedir?
Örgütün kara para aklama ve terörizmin finansmanına yönelik 40 tavsiyesi var. Yapılan denetimler sonucunda bu tavsiyelere uyum göstermeyen ülkeler kara listeye, kısmen uyum gösteren ve mücadelede yetersiz kalan ülkeleri ise gri listeye alınıyor. Bu listeye alınan ülkeler, FATF tarafından belirlenen standartlara tam uyum sağlamamış, ancak eksikliklerini gidermek için taahhütte bulunmuş ülkeler. Ülkelerin mevzuat ve uygulamaları örgüt tarafından düzenli olarak izleniyor, değerlendirmeler sonucunda ilerleme kaydedilirse, listelerdeki durumu revize ediliyor.
4- Kara listedeki ülkeler
İran, Kuzey Kore ve Myanmar şu anda kara listedeki ülkeler
5- Gri listedeki ülkeler
Bulgaristan, Burkina Faso, Kamerun, Hırvatistan, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Haiti, Jamaika, Kenya, Mali, Mozambik, Namibya, Nijerya, Filipinler, Senegal, Güney Afrika, Güney Sudan, Suriye, Tanzanya, Türkiye, Vietnam ve Yemen ise gri listede yer alıyor. Gri listedeki ülkelerin büyük kısmı Afrika Kıtası’nda yer alıyor. Avrupa’da Bulgaristan, Hırvatistan ve Türkiye öne çıkıyor. Yakın zamanda Monaco’nun bu listeye girebileceği konuşuluyor.
6- Türkiye neden gri listeye alındı?
FATF’ın Türkiye’ye ilişkin 2019 değerlendirmesi, ülkenin 40 standarttaki temel eksiklikleri ortaya çıkardı. Değerlendirmeyi izleyen dönemde Türkiye, tavsiye edilen eylemler konusunda bir miktar ilerleme kaydetti, ancak uluslararası mali sistemin bütünlüğünü tehdit eden ciddi eksiklikler devam etti. Sonuç olarak FATF, Ekim 2021’de Türkiye’yi gri listeye ekledi. Türkiye daha önce 2011 yılında da bu listeye alınmış, 2014’te ise çıkarılmıştı.
7- Gri listede olmanın sonuçları ne?
Gri listeye dahil edilen ülkeler, uluslararası finansal sistemde daha sıkı denetim ve incelemelere tabi tutulur, bu da yabancı yatırımların azalmasına ve ekonomik faaliyetlerin olumsuz etkilenmesine yol açabilir.
8-2023 İzleme Raporu sonuçları
20 Temmuz 2023’te açıklanan raporda 8,22 ve 28 numaralı tavsiyelerdeki notu “kısmen uyumlu”dan “büyük ölçüde uyumlu”ya, 12 numaralı tavsiyedeki notu “uyumsuz”dan “uyumlu”ya, 15 numaralı tavsiyedeki notu “büyük ölçüde uyumlu”dan, “kısmen uyumlu”ya ve 26 numaralı tavsiyedeki notu ise “kısmen uyumlu”dan “uyumlu”ya yükseltildi.
FATF’nin 40 tavsiyesi/standardında 2023 yılı izleme raporu sonuçlarına göre Türkiye bu standartların 14’ünde tam uyumlu, 25’inde büyük ölçüde uyumlu, birinde ise kısmi uyumlu değerlendirmesi aldı. “Kısmen uyumlu” notu alınan bu tek kriter 15 numaralı yeni teknolojiler alanına ait ve ülkedeki mali kurumların yeni ürün, uygulama ve teknolojilerin kullanımından kaynaklı olarak para aklama ve terörizmin finansmanı alanında doğabilecek riskleri yönetmesini öngörüyor.
9-Kripto varlık düzenlemesi
40 tavsiye arasında Türkiye’nin en zayıf nota sahip olduğu yeni teknolojiler alanındaki pozisyonunu güçlendirmek için Kripto Varlıklar Kanunu olarak düzenleme geçtiğimiz günlerde TBMM’de kabul edildi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın 2024 bütçesi TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda görüşülürken Bakan Mehmet Şimşek, Türkiye’nin gri listeden çıkması için öngörülen eylem planındaki maddelerden sadece bir hususun kaldığını söyleyerek, kripto varlıklara ilişkin bir yasal düzenlemeyi en kısa sürede Meclis’e sunacaklarını belirtmişti.
Mecliste kabul edilen düzenleme ile kripto varlık hizmet sağlayıcıların kurulabilmesi ve faaliyete başlaması için SPK’dan izin alınması zorunlu olacak. Ayrıca kripto varlık hizmet sağlayıcıların kuruluşlarına, faaliyete başlamalarına SPK tarafından izin verilebilmesi için bilgi sistemleri ve teknolojik altyapıları konularında TÜBİTAK'ın belirleyeceği kriterlere uygunluk aranacak. Müşterilerin kripto varlık transfer işlemlerinde, SPK ve MASAK tarafından yapılan düzenlemelere uyulacak.
10- Türkiye’nin gri listeden çıkmasının sonuçları
Türkiye’nin gri listeden çıkarılmasının en önemli etkisi itibar kaybını telafi etme ve yabancı yatırımcıların tereddütlerinin ortadan kaldırılması olabilir. Zira yatırım fonlarının büyük bir kısmı yasal düzenlemeler nedeniyle gri listedeki ülkelere yatırım yapamıyor. Gri listeden çıkış halinde bu fonların Türkiye'ye yatırım yapabilmeleri mümkün olacak. Böylece yabancı sermaye girişinin önündeki engellerden biri bertaraf edilmiş olacak. Yabancı sermaye akışının hızlanması, enflasyonla mücadelede Merkez Bankası’nın elini rahatlatacak ve olası faiz indirim sürecinin daha rahat yönetilmesini sağlayacak.