Ziya Selçuk, 1 Mayıs 1961 tarihinde Ankara'nın Emirler köyünde doğdu. Lise öğrenimini Ankara Atatürk Lisesinde tamamladı. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinden mezun oldu. Yüksek lisansını gelişim psikolojisi alanında yaptı. 1989 yılında Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde psikolojik danışmanlık ve rehberlik alanında doktorasını tamamladı. Daha sonra Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesinde doçentlik ve profesörlük unvanlarını aldı.
Ziya Selçuk, TED Üniversitesinin yanı sıra birçok özel eğitim-öğretim kurumunun kuruluşunda yer aldı. 27 Şubat 2002 tarihinde Özel Maya Okullarını kurdu. Bu okulların günümüzde sekiz adet şubesi bulunmaktadır. Selçuk'un bakanlık makamına geldiği 2018 tarihinden önceki 16 yıllık süreçte Oran ve İncek'te iki okulu bulunurken, 2018 yılından 2021 yılına kadarki 3 yıllık süreçte 7 okul daha açmıştır. Yine bu üç yıllık süre içerisinde Maya Okullarının toplam sermayesi 5 milyon liradan 15 milyon liraya çıkarıldı.
Türkiye Zeka Vakfı Yönetim Kurulu üyesi ve TÜBİTAK Grup Yürütme Komitesi üyeliği görevlerinde bulundu. 2003-2006 yılları arasında Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı yaptı ve Millî Eğitim Bakanlığının yayınlandığı andan itibaren başarısız görülen ve uygulamaya konulmayan müfredat reformu sürecini yürüttü. Türkiye'nin Avrupa Birliği üyelik müzakereleri kapsamında yer alan otuz beş başlıktan birisi olan "bilim ve eğitim" başlığının görüşmelerinde Türkiye'yi temsil etti.
