“Başlangıç noktasına hassas bağlılık” etkin iş yapabilmenin temelidir

Rüştü BOZKURT

TÜRKONFED Başkan Yardımcısı ve Sektörel Komisyon Başkanı Hüseyin Öztürk, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Federasyonları ile bir “panel” yapmayı planladıklarını belirterek, ne yapması gerektiğini sordu. Kendisine, “Makro iktisadi fetiş haline gelen genel gidişat toplantılarından kaçınılmalı. Ayrıca, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi Federasyonları yetkililerinin katıldıkları bir günlük sorgulamayla, bölgede temel eğilimler kadar ivedi çözüm bekleyen sektör sorunlarının neler olduğun saha insanıyla tartışarak belirlemeli. Somutlaşan gündemle ilgili gerçekten liyakat sahibi ve yetkin insanların katılacağı bir panel yapılmalı ki sonuç alıcı olsun” önerisini yaptık.

TÜRKONFED’in düzenlediği toplantıda DİCLESİFED tarafından örgütlenen TÜRKONFED Başkan Yardımcısı Abdulnasır Duyan, DİCLESİFED Başkanı Nihat Bilişik ve TÜRKONFED Başkan Yardımcısı ve Sektörel Komisyon Başkanı Hüseyin Öztürk açılış konuşmalarını yaptı. Toplantıya geniş katılım oldu: TÜRKONFED’e bağlı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki beş federasyon başkanı ve temsilcileri bölge sorunlarına ilişkin değerlendirmelerde bulundu. GÜNSİFED Başkanı Gamze Aşnük, DOGÜNSİFED Başkanı, Devrim Türk, DOĞUSİFED Başkanı Müslim Erbay ile TÜRKONFED Sektörel Komisyon üyeleri; TÜRKONFED Yönetim Kurulu üyesi ve TRAKYASİFED Başkanı Celal Öğücü, GESİFED Başkan Yardımcısı Özlem Köseoğlu da katılımcılar arasında yerini aldı.

Toplantıya katılanlar yedi grup oluşturdu: Birinci grupta Dilvin Şirvan Toprak, Nihat Bilişik, İdris Demir, Halil El, Hüseyin Öztürk ve Ragip Aras; ikinci grupta, Konuralp Şafak, Halis Tuncel, Sercan Ökten, Deniz Oğuz, Gamze Aşnük, Seracettin Ökten; üçüncü grupta Duygu Ay, Abdulnasır Duyan, Bayram Ercan Oğuz, Lokman Fettahoğlu, Ahmet Azun, Şerif Kılınç, Mehmet Behzat Ekinci, Aytaç Akdağ; dördüncü grupta, Özlem Dündar, Kadri Salaz, Salim İlhan, İlhami Kaplan, Ufuk Ekinci, Müslüm Erbay, Celal Öğücü; beşinci grupta Helin Gezgin, Devrim Türk, Özlem Köseoğlu, Burhan Çınar, Ruken Turan, Serdar Çelik, Aynur Sultan, İdris Akyaz; altıncı grupta, Abdülhamit Duyan, İrem Duyan, Mine Duyan, Çeçan Çetin, Özlem Tunçoral, Ada Kino; yedinci grupta Muazzez Çağlar, Murat Duyan, Berrin Uçar, Muhammet Altay ve Muhammet Ali Duyan yerlerini aldı.

Toplantının merkez düşüncesi katılımcılarla paylaşıldı: “Değişik vesilelerle hem STK örgütlenmesindeki iç iletişimde hem de siyasi irade temsilcilerine, atanmış yöneticilere, zaman zaman seçilmiş yerel yönetimlere sorunlarımız ve çözüm önerilerimiz iletiliyor. Ülke genelinde ve bölge özelinde karşılıklı bağlantı, iletişim ve etkileşimin yeterli olmadığı yakınması yaygın. Bu toplantının temel amacı, yerelde eli taşın altında olan, sorunları bütün boyutlarıyla yaşayarak deneyim kazanan sizlerin katkısıyla bölgede yapılacak bir panelde öncelikli soruları belirlemektir. Gündemi, yaşayanların ihtiyaçları üzerine kurgular; ayrıntı bilgisi yeterli uzmanlıkla sorunları ele alan bir panel düzenlersek, değişen koşulları dikkate alan ihtiyaçları ve ihtiyaç önceliklerini daha sağlıklı belirleyebiliriz. Bu toplantının amacı sorunların çözümünü tartışmak değil, panelde yapılacak tartışmaların gerçek ihtiyaçlara odaklanması ve gerekli uzmanlığa dayalı önerilerin yapılabilmesidir.”

Toplantı grupları bölgenin değişik yörelerini temsil eden üyelerden oluşturuldu. Grupların belirledikleri “öncelikli sorunlar” grup sözcüleri tarafından katılımcılara sunuldu; sunumlardan sonra tartışılarak netleştirildi.

Bir yanlış anlamaya yol açmamak için belirtelim: Bürokratik sorunlar, mevcut üretim sektörlerinde yaşanan darboğazlar, banka sistemindeki aksaklıklar, enflasyon etkileri, hukuk sistemi ve güven sorunları, işsizlik, OSB yapıları ve işlevleri, gelir dağılımı gibi ülke gündemindeki sorunlar da dile getirildi. Toplantıda çoğunluğun üzerinde görüş birliğine vardığı konular beş başlıkta toplandı. Daha sonra yapılacak panelde bu konuların ayrıntıda sorgulanması görüşü üzerinde birleşildi.

Öncelikli sorunlar

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yapılacak bir panelde, beş önemli gündem maddesi öne çıktı:

1- “Tarım ve hayvancılık sorunları” değişen koşullar dikkate alınarak ayrıntılı ele alınmalı, nelerin olabileceği, nelerin olamayacağı, yerelde ve ülke genelinde hangi önlemler, hangi önceliklere göre alınmalı sorgulanmalı.

2- Coğrafi koşulların belirlediği “lojistik darboğazlarının” aşılması için demiryolu sistemi, karayolu lastik tekerlekli araç sistemleriyle taşıma, havayolu, piplene taşımaları, geçitler, Bir Yol ve Bir Kuşak bağlamında fırsat ve tehlikeler, Zengezur koridoru potansiyelleri ve olası kısıtları bağlamında değerlendirilmeli.

3- Doğu ve Güneydoğu Bölgesi’nin özel koşullarının yarattığı “finansmana erişme kısıtları” var olan mekanizmalar, geliştirilebilecek yeni yapılar ve işlevler bağlamında irdelenmeli.

4- Ülkenin temel sorunlarından biri olan “kalifiye işgücü arzı ve kadın nüfusun iş yaşamına katılımı” bölgenin de temel sorunlarından biri. Bu temel sorun bugünkü durumu, dünya genelindeki eğilimlerin fırsat ve tehlikeleri bağlamında değerlendirmeli, ülke geneli ve bölge özeli için uygulanabilir çözüm önerileri ele alınmalı.

5- “Teşvik sistemlerinde” bugüne kadar geçerli olan uygulanmalar sorgulanmalı, turizm potansiyellerini dikkate alan yeni bir teşvik sistemine olan ihtiyaç da masaya yatırılarak tartışılmalı.

Panelde konular nasıl ele alınmalı?

Katılan herkesin görüş bildirdiği, bütün sorunların enine boyuna irdelendiği toplantı bir temel ilkeden yola çıkıyordu: Başlangıç noktasına hassas bağlılık, etkili iş yapabilmenin temelidir. Bu ilkeye göre, uygulamaya geçmeden önce analiz edeceğimiz konularda entegre sorgulama yaparsak etkinlik ve verimlilik düzeyi daha yüksek olur.

Katılımcı, paylaşımcı ve kapsayıcı anlayışla yapılan toplantıda, daha sonra yapılacak bir çalışmanın verimini artıracak yol ve yöntemler arandı. Arayışı izlerken edindiğimiz bilgileri ve bir adım sonra yapılacak işin içeriğinde nelerin yer alması gerektiği konusundaki izlenimlerimizi aşağıda özetle paylaşıyoruz:

1- Tarım ve hayvancılık sorunları” değişen koşullar dikkate alınarak ayrıntılı ele alınmalı, nelerin olabileceği, nelerin olamayacağı, yerelde ve ülke genelinde hangi önlemler, hangi önceliklere göre alınması gerektiği sorgulanmalı: Algıladığımızın sınırları içinde yöredeki STK’lar tarım ve hayvancılıkta değişen koşulları dikkate alan yeni bir yaklaşım, yeni düzenleme, etkili destek sistemleri, sağlıklı işleyen pazar yapılanması, ürünlere değer katan entegre bir plan ihtiyacını ortaya koyuyor. Bu bağlamda yapılacak panelin verimini artırmak için;

- Mülkiyet yapısı, topraklarım işlenmesi, teknolojinin gerektirdiği tarım ve hayvancılık işletmeleri ölçeklendirilmesi,

- Toprak özellikleri ve ürün deseni konusunun değerlendirilmesi,

- Sulama potansiyelleri, GAP bağlamında öngörülen hedefler ile ulaşılan hedeflerin net bir değerlendirilmesinin yapılması,

- Değişen demografik yapının tarım ve hayvancılıkta yarattığı işgücü darboğazının nasıl aşılabileceğinin sorgulanması,

- Gübre, ilaç, yem üretimi gibi tarımsal girdilerin günün koşullarına göre analizi,

- Depolama ve ürünlere değer kazandıran lojistik sistemlerin oluşturulması,

- Başta hasat, sonra da değer zincirinin bütün aşamalarındaki kayıpların analiz edilerek alternatif çözümlerin önerilmesi,

- Mera-odaklı hayvancılıkta değişen koşulların netleştirilmesi, bu alanda fırsat ve tehlikeler hakkında net bilgiye erişilmesi,

- Başta değirmencilik sektörü olmak üzere tarımsal ürün işleyen tesislerin kapasite ve teknik olanakları, orta ve uzun dönemde karşılaşabilecekleri sorunlar bütünün tartışılması beklentisi güçlü.

Yapılacak panelde ilgili kurumların “yapılanlar ve yapılamayanları” net olarak anlatması eksik ve yanlış söylemlerin yarattığı “algı sapmalarını” önlenmesi önemli.

2- Coğrafi koşulların belirlediği “lojistik darboğazlarının” aşılması için demiryolu sistemi, karayolu lastik tekerlekli araç sistemleriyle taşıma, havayolu, pipelene taşımaları, geçitler, Bir Yol ve Bir Kuşak bağlamında fırsat ve tehlikeler, Zengezur koridoru potansiyelleri ve olası kısıtları bağlamında değerlendirilmelidir: Zihinlerde oluşturmayı ve olgunlaştırmayı bekleyen ikinci önemli konu lojistik ihtiyaçları. Lojistik ihtiyaçları kapsamında da netleştirilmesi gereken konuları şöyle sıralayabiliriz:

- Özellikle lastik tekerlekli araçlar için oluşturulan karayolu ağını, bu ağda eksik kalan kısımları değerlendiren; demiryolunda insan ve yük taşımasında diğer bölgelerle akışı hızlandıracak yerel ihtiyaçları belirleyen bir Doğu Akdeniz Havzası ve Doğu Güneydoğu Ana Planı tartışılması,

- Mevcut demiryolu ağının kapasite ve teknik olanaklarının ne olduğu, modernizasyon ve yeni yatırım ihtiyaçları ve önceliklerinin tartışılması,

- Bölgenin yurtiçi bağlantılarının güçlendirilmesi kadar komşu ülkelerle yapılabilecek ticareti de dikkate alan bir ulaşım sistemleri altyapısı ihtiyaçları netleştirilmesi,

- Bölgenin kendi yeraltı ve yerüstü kaynaklarına dayalı üretim imkânları ile yurtiçinden ve yurtdışından sağlanacak kaynaklarla yapılacak üretimin pazara eriştirilebilmesinde lojistik dezavantajların aşılmasının yol ve yöntemlerinin belirlenmesi,

- Aşırı ve noksan değerlendirmeleri önleyecek bilgilendirme için ulaşım sistemleri, limanlara erişilebilirlik, yakın coğrafya ile ticaret potansiyelleri, bölgede yapılacak yatırımların ölçeklendirilmesinde net bilgi verebilecek analizler paylaşılması, talebi öne çıkıyor.

3- Doğu ve Güneydoğu Bölgesi’nin özel koşullarının yarattığı “finansmana erişme kısıtları” var olan mekanizmalar, geliştirilebilecek yeni yapılar ve işlevler bağlamında irdelenmeli: Genel kanının bölgede “finansmana erişilebilirlikte özel sorunlar” olduğu yönünde. Bir panelde aşağıda önereceğimiz bağlamda finansmana erişilebilirlik ele alınması öneriliyor:

- Bölgede var olan “fiziki sermaye stoku ekspertiz değerlendirilmelerinde kullanılan ölçütler” nelerdir? Uygulamalardan hangileri haklı gerekçelere dayanmaktadır; hangilerini ayıklamak gerekecektir sorularının sorgulanması,

- Bölgenin gelişmesinde “pozitif ayrımcılık” yapılabilecek alanlar hangileridir? Hangi alanlarda ise ayrım yapılamayacağını netleştirilmesi,

- Banka sisteminin uygulamaları hangi koşullarda değiştirilebilir, gibi soruların irdelenmesi,

- Banka sistemi dışında sağlanan kaynaklarda bugüne kadarki uygulamaların ulaştığı sonuçların ve yaratılmak istenen sonuçlarda sapmalar varsa, nasıl düzeltileceğinin belirlenmesi,

- Yörenin koşulları kadar küresel koşullar da dikkate alınarak finansmana erişilebilirlik için nasıl bir sistem geliştirileceğinin netleştirilmesi isteniyor.

4- Ülkenin temel sorunlarından biri olan “kalifiye işgücü arzı ve kadın nüfusun iş yaşamına katılımı” bölgenin de temel sorunlarından biri. Bu temel sorun bugünkü durumu, dünya genelindeki eğilimlerin fırsat ve tehlikeleri bağlamında değerlendirmeli, ülke geneli ve bölge özeli için uygulanabilir çözüm önerileri ele alınmalıdır:

Ülke ekonomisindeki yeni yapılanma, kentleşme süreci, değişik yörelerde farklı iş alanları bulma gibi etkenler, tarım ve hayvancılıktan, imalatın ve hizmet kesimlerin tümünde bir işgücü profili sorunu yaratmıştır. Ülke genelinin olduğu gibi, bölgenin kalifiye işgücü sorunu kapsamlı biçimde ele alınması isteniyor:

- İşgücü hareketleri ne yönde geliştirilmesi gerektiğinin belirlenmesi,

- İş süreçleri değişmesi, işgücü profilini ne yönde değiştirdiğinin tanımlanması,

- Örgün eğitim sistemi gerekli işgücü arzı yaratmada neden yetersiz kaldığının kavranması,

- Yaygın eğitimle kalifiye işgücü yetiştirmenin maliyeti, işgücü devir hızının yüksekliğinin bu konudaki etkilerinin olası etkilerinin değerlendirilmesi,

- Bölgede imalat kesimindeki yapılanma ile hizmet kesimi ve tarımsal üretimde yeterli işgücü arzı sağlamanın imkân ve kısıtları betinlenmesi ve belirlenmesi,

- İşgücü ihtiyacı konusunda iş yerlerine rehberlik edecek birimler işlevlerini tam olarak yerine getirebilmesinin önünün açılması ve benzeri sorunların sorgulanması isteği dile getiriliyor.

5- “Teşvik sistemlerinde” bugüne kadar geçerli olan uygulanmalar sorgulanmalı, turizm potansiyellerini dikkate alan yeni bir teşvik sistemine olan ihtiyaç da masaya yatırılarak tartışılmalıdır:

Toplantıda, en azından bizim anladığımız kadarıyla uygulanmakta olan teşvik sistemlerinin ciddi boşluklar oluştuğu kanısı yaygındı. Gelecekte bölgede daha etkin kaynak kullanımı için teşvik sistemlerinin yeniden tasarlanması ihtiyacı öne çıktı. Teşvik sistemleri bağlamında da;

- Ülkemizin uzun yıllara dayalı bölgesel kalkınmayı hızlandırmaya yönelik uyguladığı teşvik sisteminin yarattığı sonuçların değerlendirilmesi,

- Değişen dünya ve ülke koşullarında “yeni nesil teşvik sistemlerinin” içerik ve kapsamlarının ne olması gerektiğinin sorgulanması,

- Teşvik sistemlerinin ölçeklendirilmesi; gerekli kaynak sağlanması, bilgiye dayanmayan önerilerle aşırı beklenti yaratılmaması, önerilen inisiyatiflerin de somut biçimde gerçekleştirilmesinin göz önünde tutulması,

- Teşvik sistemlerini n saha ihtiyaçlarını daha ayrıntıda gözleyerek belirlenmesi,

- Kamunun oluşturduğu bir dizi kurumun teşviklerinin koordine edilmesi ve etkin sonuç alınması,

- Teşvik sisteminin yarattığı sonuçların sistemli biçimde kamuoyuyla nasıl paylaşılacağının netleştirilmesi gibi konuların da kapsamlı biçimde değerlendirilmesi öneriliyor.

Her şeyin akşamdan sabaha katlanarak değiştiği, yapay zekâ, kuantum hesaplama ve sentetik biyolojinin olağanüstü değişmelerin ipuçlarını verdiği bir zaman kesitindeyiz. Değişen koşulları izlemenin, erken uyarı yaklaşımıyla eğilimler baskın hale gelmeden gerekli önlemleri almanın önemi giderek artıyor. Öngörme ve önlem alma disiplinini, gözetim ve denetim disiplini gerekiyor. Ciddi ve kaliteli yönetim için başlangıç analizlerinin önemi artırıyor. Mardin toplantısı, iş yapma tarzında yeni bir yaklaşım ortaya koyuyor. Umuyoruz ki STK yöneticilerine örnek olur, verimsiz, vasatlığı besleyen ve toplumsal yarar üretmeyen toplantı alışkanlığını kırmak için örnek oluşturur.