Milan Kundera ağırlığı

CENGİS ASİLTÜRK

Her çağ gibi yaşadığımız çağ da birçok değer biriktirdi; yönetmen, ressam, şair, romancı, aktör, müzisyen... Bu sanatçılar icraatlarıyla tanındılar, sevildiler. Kimilerinin filmlerini izleyerek, kimilerinin şarkılarını dinleyerek, kimilerinin şiirlerini ve romanları okuyarak yetiştik. Kimilerinin fotoğraflarını, resimlerini, heykellerini görmek için şehir şehir, ülke ülke dolaştık. Her dönem kendi zamanının ruhunu verdi bu özel insanlara. Kimilerini doğduğumuz dünyada eserleriyle hazır bulduk. Bazıları da yaşadığımız dönemde eserlerini üretti, ünlü oldu. Bizim doğduğumuzda hazır anlı şanlı sanatçı olarak bulduklarımız ödüle layık bulundular, yaşlandılar, devasa zaman ağacının dallarından düşmeye başladılar. Cisimleri hayatımızdan çekilse de, eserleriyle yaşamaya devam edecekler.

İşte, Milan Kundera da öldü.

Yaşam Başka Yerde adlı eseriyle Medicis Ödülü’ne, Jacques İle Efendisi adlı eseriyle Mondello Ödülü’ne, bunların yanında Commonwealth, Europa Literature, Kudüs ödüllerine layık bulunan Kundera’nın ölüm haberini alan milyonlarca insan onu, onca eseri arasında öncelikle Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği romanıyla anımsayacaklar…

Bu anlatının katmanlarından aşağı doğru gidilirken; romanı okuyanlar Friedrich Nietzsche, Jean Paul-Sartre, Sören Kierkegaard, Martin Heidegger gibi filozofların, Albert Camus vb. büyük romancıların adlarıyla karşılaşacak. Önce insanın varlığını, varoluş sürecini, onun kendi değerlerini üretmesi tarihselliğini, geleceğini yine kendisinin inşa edeceğini görecekler. Geleceği son noktada ise, insanın yeryüzüne adeta fırlatıldığını, bu nedenle özgürlüğünün sorumluğunu alması gerektiğini kavrayacaklar. Tıpkı, Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği romanındaki gibi.

GÜLERYÜZLÜ SOSYALİZM

Romanda dünyayı sarsan 68 olayları, hemen ardından Sovyetler Birliği’nin Çekoslovakya’yı işgal etmesinin arkasındaki süreci ele alıyordu. Prag ekseninde, ünlü Prag Baharı...

Çekya’da (eski adıyla da Çekoslovakya’da) doğan Milan Kundera, Varolmanın Dayanılmaz Hafifliği adlı romanını, 1982 yılında yazdı. İlk baskısı 1984 yılında Fransa’da ve Fransızca olarak basılan romanın, beş yıl sonra yönetmen Philip Kaufman tarafından aynı adla filme uyarlanacağını büyük ihtimâlle bilmiyordu. Bu nedenle, insanın zihnini felsefi konulara ya da olaylara sürükleyen bu roman, senaristlere ve yönetmenlere göz kırpan kitaplardan değildir. Zihni, karanlık katmanlara sürüklemesi, görselleştirilmesi, yani sinemaya uyarlanması kolay olmayan bir romandı, ancak sinemaya uyarlandığında beğeniyle karşılandı, çünkü uyarlama başarılıydı.

Roman ilk yayımlandığı günden itibaren etkili olmuştu. Prag Baharı Franz, Tereza, Tomas, Sabin gibi kahramanların arasındaki ilişkilerin ardında, Prag, Paris, İsviçre, Kamboçya mekânları var. Dört kahramanın ilişkileriyle ilerleyen romanda; varoluşçuluk üzerinden aile, kadın-erkek çatışmaları, siyasi otoritenin biçimlenişi ve gelenekler ele alınmıştır.

1929 yılkında Çekoslovakya’da doğarak, hayli uzun bir yazarlık hayatı süren Kundera; Gülünesi Aşklar (1969) başlığını koyduğu düzyazı çalışmasıyla, kendi varoluşunu başlatarak zihnini insanlara ilk kez açarak tanınmaya başlamıştır. Tüm akademik hayatını Paris’in seçkin üniversitesi École des Hautes Études en Sciences Sociales’te geçiren Kundera, iki gün önce (12 Temmuz 2023) yaşama veda etti. Okuyucuları düşünmeye davet eden yazar, esasında ulaşabildiği kişileri, dünya üzerinde kurdukları hayatı sorgulamaya, anlamaya, tartışmaya zorlamıştır. Birey olmayı, bireyselliği önlerine koyduğu bu tartışma alanında, doğal olarak büyük insanlığın benlik açısından gelişmesini arzuluyordu.

“İnsan soyunun gerçek ahlâki sınavı, temel sınavı onun merhametine bırakılmış olanlara davranışlarında gizlidir: Hayvanlara.”