AYM, Erdoğan'ın yetkisini iptal etti: Kararname ile Merkez Bankası başkanı atanamaz
Anayasa Mahkemesi kritik bir karar aldı. AYM, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Merkez Bankası başkanını süresinden önce değiştirme yetkisini iptal etti.
Alınan son dakika bilgisine göre, Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) başkanını görev süresi dolmadan değiştirme yetkisini iptal etti.
Anayasaya aykırı olduğuna hükmetti
7 Aralık 2023 tarihli karar, 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) 151. maddesinin (h) ve (j) bentlerinin Anayasa’ya aykırı olduğuna hükmetti. Bu karar, Türkiye’nin ekonomik yönetimi ve Merkez Bankası’nın bağımsızlığı üzerinde önemli etkiler yaratabilir. Kararın detayları, Resmî Gazete’nin 4 Haziran 2024 tarihli sayısında yayımlandı.
Anayasa Mahkemesi, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) başkanını süresinden önce değiştirme yetkisini iptal etti. Mahkeme, 7 Aralık 2023 tarihli kararında, 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) 151. maddesinin (h) ve (j) bentlerini Anayasa’nın mülga 91. maddesi yönünden Anayasa’ya aykırı bularak iptal etti.
Mahkeme, TBMM’den yetki alınmadan yapılan bu düzenlemelerin Anayasa’ya aykırı olduğuna hükmetti. Anayasa Mahkemesi'nin kararı, Resmî Gazete'nin 4 Haziran 2024 tarihli sayısında yayımlandı.
İlk kez 2019'da Erdoğan görevden alma yetkisini kullanmıştı
İlk olarak 6 Temmuz 2019'da Cumhurbaşkanı Erdoğan, TCMB Başkanı Murat Çetinkaya'yı görevden alarak yerine Murat Uysal'ı atamıştı. Bu süreç günümüze kadar benzer şekilde devam etmişti.
Bu karar, Türkiye’nin ekonomik yönetimi ve TCMB’nin bağımsızlığı açısından büyük önem taşıyor. Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararının detayları ve gerekçeleri, hukuki tartışmalara yol açabilir ve ekonomi politikalarında değişikliklere neden olabilir.
Öte yandan AYM yayınlanan kararda Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile alınan birçok kararı iptal etti.
Cumhurbaşkanının rektör atama kararı iptal edildi
O kararlardan bazıları şöyle:
2018 tarihli 703 sayılı Anayasa'da Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'nin iptal istemini karara bağladı.
Yüksek Mahkeme, 703 sayılı KHK'de yer alan rektörlerin Cumhurbaşkanı tarafından atanmasına ilişkin düzenlemeyi, Anayasa'ya aykırı bularak iptal etti.
Dava konusu kuralın önceki halinde, rektörlerin devlet üniversitelerine atamasında, YÖK'ün aday gösterdiği kişiler arasından seçilerek, Cumhurbaşkanı tarafından atanacağının düzenlendiği aktarılan kararda, vakıf üniversitelerine ise mütevelli heyetinin YÖK'e teklifi ve YÖK'ün olumlu görüş vermesi üzerine Cumhurbaşkanı tarafından atanacağının düzenlendiği ifade edildi.
Kararda, 703 sayılı KHK ile yapılan düzenleme sonrası, YÖK'ün rektör atama sürecinde, devlet üniversiteleri yönünden aday gösterme, vakıf üniversiteleri yönünden mütevelli heyetinin teklifine olumlu görüş verme şeklindeki rolüne son verilmek suretiyle rektör atama usulünün değiştirildiği, ayrıca atanma şartları, görev süresi gibi rektör atanmasına ilişkin hükümlerin madde metninden çıkarıldığı hatırlatıldı.
12 ay sonra yürürlükte
Yüksek Mahkemece 12 ay sonra yürürlüğe girmesi kararlaştırılan iptal kararına ilişkin gerekçede, "Kural, kamu hizmetlerine girme hakkına ilişkin düzenleme içerdiğinden Anayasa'nın mülga 91. maddesi uyarınca KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kalmaktadır. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa'nın mülga 91. maddesine aykırıdır, iptali gerekir." ifadeleri yer aldı.
YÖK üyelerinin atanmasına ilişkin iptal
AYM, 2547 Sayılı Kanun'un 6. Maddesi'nin (b) fıkrasının (5) numaralı bendinin, 703 saylı KHK ile değiştirilmesine ilişkin düzenlemeyi de iptal etti. Yüksek Mahkeme düzenlemedeki, "21 üyeden oluşan YÖK'ün 7 üyesinin, Üniversitelerarası Kurul (ÜAK) tarafından belirlenmesinin ardından Cumhurbaşkanı onayı ile görev başlayacağı"na ilişkin düzenlemenin, "... Cumhurbaşkanı tarafından atanması" şeklindeki değiştirilmesini Anayasa'ya aykırı buldu.
ÜAK'ın, YÖK'e üye seçen bir kuruluş olduğu aktarılan kararda, yapılan değişiklikle ÜAK tarafından seçilen üyelerin doğrudan üye sıfatını kazanamadıkları, nihai olarak bu sıfatı kazanmalarının Cumhurbaşkanı'nın takdirine bağlı kılındığı belirtildi.
AYM, ayrıca şu kararlar için de iptal kararı verdi:
"Büyükşehir belediyesi sınırları içinde kalan ilçe kaymakamlıklarında ayrıca dernekler birimi oluşturulamayacağı" yönündeki düzenlemeyi, Anayasa'da yapılan değişikliklere uyum sağlamak amacı taşımadığından iptal etti.
112'yi arayanlara para cezası düzenlemesi için de iptal kararı
Yüksek Mahkeme, 112 Acil Çağrı Merkezi'ni arayarak asılsız ihbarda bulunanlara valilikler tarafından 250 lira ceza verilmesi, eylemin tekrarlanması halinde cezanın iki katı kadar uygulanması düzenlemesinin de iptaline karar verdi. Düzenlemenin KHK ile düzenlenemeyecek konular kapsamında olduğunu tespit eden AYM, iptal kararının 12 ay sonra yürürlüğe girmesini kararlaştırdı.
Milli Mayın Faaliyet Merkezi Başkanlığınca mayın faaliyetlerine ilişkin yapılacak mal ve hizmet alımlarına ilişkin düzenleme ve bu kapsamdaki her türlü araç, makine, teçhizat ve mayın aramak üzere eğitilmiş hayvanların alımında gümrük vergilerinden muafiyet getiren düzenleme de KHK ile düzenlenemeyecek konular kapsamında olduğu gerekçesiyle Anayasa'ya aykırı bulundu.
Bazı emeklilerin göreve atanmasında aylıklarının kesilmemesi
"Cumhurbaşkanınca atanan İdari İşler Başkanlığı personeli hakkında kamu görevine atanma için yaş haddini 65 yaş olarak düzenleyen 5434 sayılı Kanun'un 40. maddesinin uygulanmayacağı"na ilişkin düzenleme de iptal edildi.
Anayasa'nın 70. maddesinde, her vatandaşın kamu hizmetlerine girme hakkına sahip olduğu, hizmete alınmada görevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemeyeceğinin kurala bağlandığı anlatılan gerekçede, kamu hizmetine girme hakkına ilişkin KHK ile düzenleme yapılmasının mümkün olmadığı vurgulandı. Cumhurbaşkanı tarafından atanan İdari İşler Başkanlığı personeli için belirtilen yaş sınırını ortadan kaldıran kuralın, kamu hizmetlerine girme hakkına ilişkin bir düzenleme öngördüğünden Anayasa'nın mülga 91. maddesi uyarınca KHK ile düzenlenemeyecek yasak alan içinde kaldığı belirtildi.
TRT Genel Müdürünün maaşı için karar
TRT Genel Müdürüne en yüksek devlet memuru aylık ve sözleşme ücreti ödenmesine ilişkin düzenleme, 9 ay sonra yürürlüğe girmek üzere Yüksek Mahkemece iptal edildi. Mali ve sosyal haklara ilişkin düzenlemelerin, Anayasa'da yer alan "mülkiyet hakkına ilişkin" olduğu ifade edilen kararda, bu konuda KHK ile düzenleneme yapılamayacağı kaydedildi.
Subayların terfiye hak kazanabilmek için her rütbede beklenecek sürelerinin Cumhurbaşkanı tarafından uzatılabilmesi ve kısaltılabilmesine ilişkin düzenleme de KHK çıkarma yetkisinin amaç ve kapsamı içinde değerlendirilmeyerek, 12 ay sonra yürürlüğe girmek üzere iptal edildi.
Yüksek Mahkeme, "vali yardımcılarının en az 6 yıl kaymakamlık görevinde bulunmuş ve bu hizmetin 2 yılını Doğuda geçirmiş olanlardan atanabileceği"ne ilişkin düzenleme ile "Valilerin İçişleri Bakanlığının inhası, Bakanlar Kurulunun kararı ve Cumhurbaşkanı'nın tasdiki ile tayin olunacağı" yönündeki düzenlemenin, 703 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile yürürlükten kaldırılmasını da Anayasa'ya aykırı buldu. Gerekçede, kuralların, Anayasa'da yapılan değişikliklere uyum sağlamak amacı taşımadığından Anayasa'nın mülga 91. maddesi uyarınca verilen KHK çıkarma yetkisinin amaç ve kapsamı içinde değerlendirilemeyeceği bildirildi.
4 Haziran 2024 günlü Resmi Gazetede yayınlanan Anayasa Mahkemesi kararına ilişkin kısa bilgilendirme
Yetki Kanunu kapsamında çıkarılan 703 sy KHK ile çeşitli kanunlardaki 2375 hükümle ilgili düzenleme yapılmıştır. Anayasa Mahkemesine bu 2375 hükümden sadece 108 konuda iptal başvurusunda bulunulmuştur. AYM talep konularının bir kısmında iptal kararı vermiştir. Ayrıca rektörler ve merkez bankası başkanı konusunda verilen iptaller konu bakımından (KHK ile değil kanunla düzenleme olması gerektiği gerekçesiyle) yapılmış olup esas bakımından bir iptal yoktur. Yani AYM Cumhurbaşkanı'nın rektör atama ve Merkez Bankası başkanını atama/görevden alma yetkisini iptal etmemiştir. Cumhurbaşkanının yetkileri 3 sayılı CBK'da aynen devam ediyor. Ayrıca iptallerin yürürlüğe girmesi için 12 ay süre verilmiştir. Bu süre içerisinde TBMM’nin kanun gerektiren düzenlemeleri yapacağı da öngürülmelidir. Öte yandan Cumhurbaşkanının rektör atama yetkisi zaten iptal edilemez. Çünkü yetki Anayasadan doğuyor.
Anayasa Madde 130
Kanunun belirlediği usul ve esaslara göre; rektörler Cumhurbaşkanınca, dekanlar ise Yükseköğretim Kurulunca seçilir ve atanır.
