Uzun vadeli kredide sert daralma sinyali

Şebnem TURHAN

Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketi yılın ikinci çeyreğinde ticari kredilerde bankaların hem onay hem de limitlerde standartları zorlaştırdığını ortaya koydu. Özellikle uzun vadeli ve büyük işletmelere yönelik kredilerde standartlar ağırlaştıran bankaların sayısı artarken bankacılık sektöründe üçüncü çeyrekte işletme kredisi talebinin yüksek seyretmesi beklentisi de hakim durumda.

Türkiye’de yüksek enflasyona ve döviz kurlarındaki hareketlere karşılık Merkez Bankası’nın politika faizi yüzde 14 ile sabit tutularak makroihtiyati önlemlerle parasal sıkılaştırma hamleleri atılıyor. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Merkez Bankası ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın aldığı makroihtiyati önlemler ikinci çeyrekte bankacılık sektörünün ticari kredilere yönelik tutumunu oldukça sert etkiledi. Kredilerin nasıl gerçekleştiği ve ne yöne evrildiği eğilimi Merkez Bankası’nın bank kredileri eğilim anketinden takip edilebiliyor.

Merkez Bankası banka kredileri değişim anketinde yüzde değişimi merkez bankası kredi standartları ile kredi koşul ve kuralları için [(biraz gevşetme + çok gevşetme) - (biraz sıkılaştırma + çok sıkılaştırma)] şeklinde, kredi talebi için ise [(biraz artma + çok artma) – (biraz azalma + çok azalma)] şeklinde hesaplıyor. Yani; kredi standartları için net yüzde değişim oranı, standartları bir önceki çeyrek döneme göre gevşettiğini bildiren bankaların oranından standartları sıkılaştırdığını bildiren bankaların oranının çıkartılması ile hesaplanıyor. Dolayısı ile bu oran, standartlarda ya da kredi talebindeki değişimi değil o yönde yanıt bildiren bankaların oranını yansıtıyor. Örneğin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartların net yüzde değişim oranı -25 ise bankaların net yüzde 25’inin standartları sıkılaştırdığı anlaşılıyor.

Merkez Bankası’nın banka kredileri eğilim anketi ikinci çeyrek sonuçlarına göre genel olarak bankaların işletmelerle ilgili kredi ve limitlerin onaylanmasındaki standartların ne yönde değiştiğine - yüzde 20,4 yanıtını verdi. Bu sonuç bankaların net yüzde 20’sinin işletmelere kullandırılan kredilere uygulanan standartları sıkılaştırdığını ortaya koydu. Yılın ilk çeyreğinde bu soruya verilen cevaplarda net yüzde değişim -11,8 idi yani ikinci çeyrekte koşulları zorlaştırdığını söyleyen bankaların sayısı yükselmiş oldu.

Dikkat çeken diğer sonuç ise uzun vadeli TL kredilere ilişkin. İşletmelere kullandırılan uzun vadeli TL kredilerde net değişim yüzdesi 51,7. Yani net olarak bankaların yarısından fazlası uzun vadeli TL kredi kullanım standartlarını ağırlaştırdı. Bu soruda da ilk çeyrekte net yüzde değişim -12,6 idi. İkinci çeyrekte ise sert bir yükseliş oldu ve ilk çeyrekte sadece bankaların net yüzde 12,6’sı uzun vadeli kredileri sıkılaştırdığını söylerken ikinci çeyrekte yüzde 51,7’si sıkılaştırdığını dile getirdi. Kısa vadeli kredilere uygulanan standartlarda ise gevşeme gözlendi.

Anket sonuçlarına göre büyük işletmelerin kredi limit ve onayında standardın ne yöne değiştiğine ilişkin sonuç –yüzde 18,7 oldu. Yani bankaların yaklaşık beşte biri büyük işletme kredi limit ve onayında koşullarını sıkılaştırdı.

Üçüncü çeyrekte işletme kredisi talebi artacak

Yine işletmeler için kredi ya da kredi limitinin büyüklüğü için koşulların ne yönde değiştiğine ilişkin soruya verilen yanıtta net yüzde değişim -25 oldu. Bu yine her dört bankadan birinin kredi ya da kredi limitinin büyüklüğü konusunda koşulları zorlaştırdığını gösteriyor. Kredi ve limit büyüklüğünün yanı sıra işletme kredilerinde vadelerde de bankalar koşulları ağırlaştırdı. Ankette verilen yanıtlara göre vadeler için banka koşul ve kurallarındaki değişim net yüzde -18,2 seviyesinde. Her 5 bankadan biri vadelerde kuralları ağırlaştırmış durumda. Öte yandan kredi talebi yılın ikinci çeyreğinde yabancı para cinsinden açılan kredilere azalırken, anket sonuçlarına göre diğer tüm işletme kredi türlerinde talepte artış oldu. Üçüncü çeyrekte de talepteki artışın sürmesini bekleyen bankalar daha fazla. Anket sonucuna göre üçüncü çeyrekte küçük ve orta ölçekli işletmelerin kredi talebinde artış beklentisi sorusuna cevap net yüzde 80,7 olurken, büyük ölçekli işletmeler için beklenti de yüzde 62.

Ticari kredi faizleri 3.5 yılın zirvesinde

BDDK ve Merkez Bankası’nın son dönemde üst üste aldığı kararlar ve bunların bankalara yarattığı maliyet artışlarının etkisi kredi faizlerinde görülüyor. Merkez Bankası verilerine göre ortalama ticari kredi faizleri 1 Temmuz haftası itibariyle yüzde 29,62’ye yükseldi ve bu ticari kredi faizlerinin 3.5 yılın zirvesine çıktığını ortaya koydu. TL bazlı ticari kredilerin faiz oranı bir önceki haftaya göre 227 baz puan arttı. TL bazlı konut kredi faizleri 43 baz puan artışla yüzde 18,67’ye, taşıt kredi faizleri 154 baz puan artışla yüzde 26,26 ve ihtiyaç kredi faizleri 225 baz puan artışla yüzde 32,91’e yükseldi. Dolar bazlı ticari kredilerin faiz oranı aynı haftada 7 baz puan azalışla yüzde 6,52 olurken, Euro bazlı ticari kredilerin faiz oranı 88 baz puan artışla yüzde 5,97’ye indi. Bankaların TL mevduat faiz oranı 1 Temmuz haftasında bir önceki haftaya göre 32 baz puan artışla yüzde 17,15’e çıktı.

Üçüncü çeyrekte de sıkılaşma sürecek

Bankaların yılın üçüncü çeyreği için beklentileri de küçük ve orta ölçekli işletmelere verilen krediler ile kısa vadeli krediler dışında diğer işletme kredi türlerinde standartların sıkılaşacağı yönünde oldu. Yine uzun vadeli işletme kredisinde koşulların ne yönde değiştiğine ilişkin soruya verilen yanıt net yüzde -61,9 olurken bu bankaların üçte ikisinin uzun vadeli TL kredilerde üçüncü çeyrekte koşulları sıkılaştıracağını gösterdi. Bankalar büyük işletmelere veriler kredilerde de koşulların ağırlaşacağını bekliyor. Anket sonuçları yılın üçüncü çeyreğinde beklentinin, yabancı para cinsinden açılan kredi türünde talebin azalmaya, diğer işletme kredi türlerinde talebin artmaya devam edeceği yönünde olduğunu ortaya koydu. Bankalar yurtdışı fonlamalarında da koşulların ağırlaştığını dile getirdi.