Üç çeyrek sonra yeniden büyüme

Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi 3 çeyrektir yaşadığı küçülmenin ardından 2019 yılının üçüncü çeyreğinde yeniden büyüme yoluna girdi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre ekonomi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 0.9 büyüdü. Beklentiler de yüzde 1 seviyesinde büyüme yaşanmasına yönelikti.

Yeniden büyüme patikasına girilmesinde vatandaşın ve devletin tüketimi etkili olurken ithalattaki artışla dış ticaret dengesi büyümeye negatif katkı verdi. İnşaatta olumsuz seyir sürerken turizm sektörünün etkisiyle hizmetler kaleminden büyümeye olumlu katkı geldi. Kredi faizlerindeki indirim kampanyaları gayrimenkul sektöründe kıpırdanma yarattı.

TÜİK verilerine göre üçüncü çeyrekte ekonomi 4.1 trilyon lira, 734.3 milyar dolar büyüklüğe ulaştı. Kişi başı milli gelir ise 8 bin 954 dolar oldu. Ekonomistler son çeyreğin de katkısıyla yıl sonunda pozitif büyüme beklentisi içinde. TÜİK üçüncü çeyrek verilerini açıklarken bu yılın ilk iki çeyreğine ilişkin büyüme rakamlarını da revize etti. Birinci çeyrek küçülmesi yüzde 2.4’ten yüzde 2.3’e, ikinci çeyrek küçülmesi de yüzde 1.5’ten yüzde 1.6'ya çekildi.

Sanayide hareketlenme

Üretim tarafında tarım ve kamu yönetimi verdiği katkılarla öne çıktı. Sanayi üretimi ise ikinci çeyrekteki olumsuz katkısını pozitife döndürdü. Sanayide üçüncü çeyrekte yaşanan yüzde 1.6 büyüme 0.29 puanlık katkı yarattı. Bu katkının 0.22 puanı imalat sanayiden geldi. Sanayi üçüncü çeyrekte dalgalı bir görünüm izlemişti. Bu yapının son çeyrekte de sürmesi muhtemel. Ama imalat sanayi PMI (satın alma yöneticileri endeksi) verileri sanayide olumlu seyre işaret ediyor.

İnşaatta sıkıntı sürüyor

Hizmetler sektörü turizmdeki yükselişin etkisiyle üçüncü çeyrekte yüzde 0.6 büyüdü ve 0.22 puanlık katkı verdi. Son çeyrekte biraz hız kesmesi olasılık dahilinde. İnşaatta ise küçülme az da olsa hız kesti ve üçüncü çeyrekteki daralma yüzde 7.8 oldu. Bunun büyümeye olumsuz katkısı ise 0.57 puan oldu. Finans sektörü ikinci çeyrekte oldukça olumlu bir seyir göstermişti üçüncü çeyrekte faiz indirimi kampanyalarına rağmen büyümesi yüzde 2’de kaldı ve bunun katkısı 0.08 puan oldu. Kamu yönetiminde büyüme yüzde 4.8. Ekonomiye katkısı ise 0.46 puan. Gayrimenkul sektörü kredi faizlerindeki indirimle kıpırdandı yüzde 2.4 artışın katkısı 0.18 puan.

Vatandaş ve devlet katkısı

Harcamalarda hareketlenme var. Vatandaşın üçüncü çeyrek tüketimi yüzde 1.5 arttı. Ki bu yılın tüm önceki çeyreklerinde daralma vardı. Vatandaşın tüketimindeki artışın büyümeye katkısı 0.88 puan. Devletin tüketimi de üçüncü çeyrekte yüzde 7 arttı bu da 0.88 puanlık bir katkı sağlıyor. Toplam yatırımlardaki olumsuzluk sürüyor. Üçüncü çeyrekte yatırımlarda daralma yüzde 12.6 ve ekonomiye olumsuz katkı 3.42 puan.

Dış ticaret negatif

Son iki çeyrekte büyümenin en önemli kaleminden olan dış ticaret ithalattaki hareketlenme nedeniyle üçüncü çeyrekte büyümeye olumsuz katkı verdi. İhracat üçüncü çeyrekte yüzde 5.1 arttı ithalattaki büyüme ise yüzde 7.6 oldu. Dış ticaretin büyümeye katkısı da 0.20 puan olarak belirlendi. İhracatta son çeyrekte artış beklentisi var. İthalattaki artışın seyrine göre yıllık büyümeye katkı belirlenecek.

Yatırımlarda sıkıntı sürüyor

TÜİK verilerine göre yatırımlarda hem inşaatta hem de makine-teçhizatta daralma devam ediyor. Üçüncü çeyrekte inşaat yatırımları yüzde 18, makine-teçhizat yatırımları yüzde 7.5 küçüldü. Bu ekonomi için en olumsuz veri olarak öne çıkıyor. Son çeyrekte makine-teçhizat yatırımlarında daralmanın hız kesmesi bekleniyor.

Vatandaş faiz indirimi fırsat bildi

Taşıt ve konut kredi faizlerindeki kampanyalar vatandaşın harcamalarını da şekillendirdi. Üçüncü çeyrekte dayanıklı tüketim mallarına yapılan harcama yüzde 7.6 arttı. Dayanıksız tüketim mallarına harcamalardaki artış ise yüzde 17. Turizm harcamalarını da barındıran hizmetler kalemindeki harcamalardaki büyüme de yüzde 17.1 olarak belirlendi.

Milli gelir, 10 yıl öncesine döndü

Kişi başı milli gelir, üçüncü çeyrekte 8 bin 811 dolar ile 2009 yılı milli gelirinin de altına gerilemiş durumda.