Avrupa'nın soğukta kalma korkusu 'kömürü' harlıyor

Evrim KÜÇÜK

Küresel kömür fiyatları, Rusya- Ukrayna geriliminin arz sıkıntılarını kötüleştirmesiyle yükseliyor. Dünyanın en büyük üreticisi Endonezya’nın aybaşında getirdiği kömür ihracat yasağının yarattığı sıkışıklık, soğukta kalmaktan korkan Avrupa’nın artan ithalatıyla daha da derinleşiyor. Uluslararası piyasalarda kömür fiyatı rekor seviyeye yaklaştı.

Termal kömür fiyatında gösterge olan Newcastle Endeksi, en büyük üreticilerden Endonezya’nın birkaç hafta önce kömüre getirdiği ihracat yasağının etkisi ve ardından Ukrayna'ya herhangi bir askeri müdahalenin Rusya'dan gelen gaz arzını keseceği endişesiyle ocak ayında üçte bir oranında artarak ton başına 227 dolara çıktı. Avrupa, doğalgazının yaklaşık yüzde 35'i için Rusya'ya güveniyor ve geçen yazdan bu yana, yerel fiyatların rekor seviyelere çıkmasına neden olan gaz sıkıntısıyla boğuşuyor. Gaz fiyatları, ithalatın artmasıyla son haftalarda gevşemeye başladı, ancak Rusya ile artan gerilimlerin potansiyel arz kesintisi endişelerini artırmasıyla yeniden yükseldi.

Kendilerini herhangi bir yakıt sorunundan korumak için, Avrupalı kuruluşlar kömür ithalatını hızlandırdı. Alımların artması, talebinin en yoğun olduğu mevsimde Endonezya'nın kömür akışını kesen şok yasağının etkisinden henüz kurtulmamış olan piyasada daha da sıkışıklık yaşanmasına neden oluyor.

Avrupa ocakta 558 milyon ton alım yaptı

Avrupa'nın kömür kullanımı son yıllarda sert bir şekilde düşüyordu. İklim hedefl erini tutturma baskısı altında olan birçok AB ülkesi eski kömürle çalışan elektrik santrallerini kapatmıştı. BP verilerine göre 2020'de küresel kömür kullanımının sadece yüzde 6.2'si Avrupa kaynaklıydı. Şimdi ise Avrupalı alıcılar 2021 ortalarından bu yana alımlarını agresif bir şekilde artırdı. Bazı ülkeler yedek arz için kullanmak üzere elinde tuttuğu kömür yüksek gaz fiyatları nedeniyle zaten yeniden çalıştırmaya başladı.

Emtia piyasalarını izleyen Kpler'e göre, Avrupa Ocak ayında 558 milyon ton termal kömür ithal etme yolunda ilerliyor. Bu Kasım 2019'dan bu yana en yüksek aylık alım miktarı ve 2021'deki aylık ortalamanın 1 milyon ton üzerinde.

Hindistan’da da sıkıntı baş gösterebilir

Uzmanlara göre, Avrupa tüketimindeki artış özellikle iki numaralı kömür tüketicisi Hindistan'daki diğer alıcıları sıkıştırabilir ve fiyatlar üzerindeki yukarı yönlü baskıyı artırabilir. Emtia ticareti firması Komin India Resources Genel Müdürü Rajendra Singh, önümüzdeki haftalarda arz daraldıkça Hindistan'ın deniz yoluyla taşınan kömür için daha yüksek bir fiyat ödemek zorunda kalacağını söylüyor. Singh, “Ukrayna-Rusya jeopolitik sorunu, Endonezya hükümetinin kömür yasağı nedeniyle lojistik zorlukları daha da kötüleştirecek” diyor.

Altın, doların baskısını ensesinde hissediyor

Fed'in faiz artırımları konusunda daha agresif olacağı beklentilerinin ABD Doları'nı güçlendirmesi altın fiyatını aşağı yönlü baskı altında tutmaya devam ediyor. Dün spot altın fiyatı 1.785 dolar/ons seviyesini test etti. Uzmanlar, yukarı hareket için öncelikle 1.803 dolar/ons direncinin geçilmesi gerektiğini belirtirken, piyasanın bir süre 1.777 dolar/ons desteği ile 1803 dolar/ons aralığında kalmaya devam edeceğini öngörüyorlar. Satışların yoğunlaşarak 1.777 dolar/ons desteğinin kırılması halinde ise düşüş hareketinin 1.753 dolar/ons seviyesine kadar devam etmesi bekleniyor.

Tarımda 3.5 milyar dolarlık satın alma

Japonya merkezli emtia tüccarı Marubeni Corp, ABD merkezli tahıl ticaret şirketi Gevilon'u, dünyanın en büyük tahıl ticaret şirketlerinden Glecore PLC'ye satacağını duyurdu. Marubeni, Gavilon'un Glencore'nin bağlı ortaklığı Viterra'nın 3,5 milyar dolara varan bedel ile alacağını belirtti. Marubeni, Gavilon'u 2013 yılında satın alırken 3,6 milyar dolar ödemişti. Gavilon'un Viterra'ya satışının 31 Mart 2023'e kadar tamamlanması öngörülüyor.

Tanker büyüklüğünde balık gemisi inşa edildi

Çin tarafından geliştirilen dünyanın ilk 100 bin ton kapasiteli akıllı balık üretim gemisi “Guoxin 1”, Shandong eyaletine bağlı Qingdao kentindeki limanda test amaçlı olarak hizmete başladı. Uzunluğu 249.9 metre olan “Guoxin 1” 100 bin ton deplasman tonajına sahip olarak tasarlandı. Su ürünleri yetiştirilecek 15 havuzu bulunan gemi, toplam 80 bin metrekarelik yüzölçümüne sahip. Nisan ayında hizmete girmesi beklenen gemi; balık çiftliği tankerleri, su altı kameraları, sensörler ve otomatik besleme tesisleriyle donatıldı. Şirket, bu gemiyle Atlantik somonunun yanı sıra yerel balık türü sarı şarlatan yetiştiriciliğini test etmek istiyor. Dünyanın en büyük tersane grubu olan China Shipbuilding Group iş birliğiyle hayata geçirilen projenin bir sonraki hedefi ise bu niteliklere sahip gemi sayısını 50’ye çıkarmak.

Yeşil enerji için 755 milyar dolar rekor yatırım

Dünyada karbonsuz enerji yatırımları için gaza basıldı. BloombergNEF'in bir raporu, enerji geçişine yönelik küresel yatırımın 2021'de toplam 755 milyar doları bularak rekor seviyeye çıktığını ortaya koydu. BNEF'e göre, yenilenebilir enerji, enerji depolama, elektrikli ulaşım, elektrikli ısı, nükleer, hidrojen ve sürdürülebilir malzemeler dahil olmak üzere raporda yer alan hemen hemen her sektörde yatırımlar arttı . Yıl içinde duyurulan birçok yeni proje olmasına rağmen, yalnızca karbon yakalama ve depolama yatırımda düşüş kaydetti. Rapor, yenilenebilir enerjinin yatırım açısından en büyük sektör olmaya devam ettiğini ve bir önceki yıla göre yüzde 6.5 artışla 2021'de taahhüt edilen 366 milyar dolarlık yeni bir rekora ulaştığını belirtiyor. Elektrikli araçlar ve ilgili altyapı harcamalarını içeren elektrikli ulaşım 273 milyar dolarlık yatırımla ikinci en büyük sektör oldu. Raporda, "Elektrikli araç satışlarının artmasıyla birlikte , bu sektör 2021'de yüzde 77 gibi büyük bir hızla büyüdü ve 2022'de dolar bazında yenilenebilir enerjiyi geçebilir" denildi. Asya Pasifik, 368 milyar dolarla yatırımlar açısından en büyük bölge oldu. Çin, 2021'de 266 milyar dolar taahhütte bulunarak, enerji geçiş yatırımı için büyük ülkeydi.

SSAB fosilsiz çeliğe 4.75 milyar dolar harcayacak

İsveç merkezli çelik üreticisi SSAB, yeşil geçişini hızlandırmak ve CO2 emisyonlarını 2030 yılına kadar büyük ölçüde ortadan kaldırmak için dev bir plan hazırladı. Şirket, önümüzdeki 10 yıl içinde İskandinav bölgesindeki tüm üretimini fosilsiz enerjiyle çalışan elektrik ark fırınlarına dönüştürmek için yaklaşık 45 milyar İsveç Kronu (4,75 milyar dolar) yatırım yapmayı planladığını duyurdu. Yeni plana göre, sırasıyla İsveç ve Finlandiya'da bulunan Lulea ve Raahe operasyonlarını, EAF'LER ve haddehanelerle uygun maliyetli mini değirmenlere dönüştürecek. İsveç ve Finlandiya'daki Borlange ve Hameenlinna operasyonları da yeni üretim süreçlerine paralel olarak geliştirilecek.

Türkiye’de elektrik üretiminde kömürün payı geriliyor

Türkiye’nin taş kömürü ithalatı 2020'de yıllık bazda yüzde 7.4 artışla 3 milyon 293 bin 871 tona, aynı dönemde taş kömürü koku ithalatı yüzde 2.2 artışla 652 bin 894 tona yükseldi. Ancak son zamanlarda elektrik üretiminde kömürün payının azalması dikkat çekiyor. Londra merkezli düşünce kuruluşu Ember'in Türkiye Elektrik Görünümü 2022 raporuna göre, Türkiye'de kömürden elektrik üretimi, birçok Avrupa ülkesinin aksine 2021'de de düşüşünü sürdürdü. Türkiye'de, uluslararası kömür fiyatlarındaki artış özellikle ithal kömür santrallerindeki üretimin düşmesinde etkili olurken, kömürden elektrik üretimi 3 yıl arka arkaya düşüş gösterdi. Kömürden elektrik üretimi geçen yıl 2018'e göre yüzde 8 geriledi. Türkiye'nin kömürden elektrik üretimi 2018'de 113,2 teravatsaat iken 2021’de 104,1 teravatsaat oldu. 2018'de kömürün toplam elektrik üretimindeki payı yüzde 37 iken 2021'de yüzde 32'ye geriledi.

İhracatta sert gerileme

Endonezya 20 Ocak’ta yasağı hafifl etmiş olsa da ülkenin ihracatının şubat sonuna kadar normale dönmesi beklenmiyor. Rusya ve Güney Afrika’nın bu ülkeden doğun boşluğu doldurmakta yetersiz kalması da fiyatları besliyor. Emtia danışmanları Kpler tarafından derlenen gemi izleme ve liman verilerine göre Endonezya ocak ayında 17.7 milyon ton kömür ihraç etti. Bu, Aralık ayındaki 31.29 milyon tonun yaklaşık yüzde 43 altında. Rusya'nın kömür ihracatının, aralık ayında 13.23 milyon iken ocak ayında 9.70 milyon ton olduğu tahmin edilirken, Güney Afrika'nın bir önceki ay 5.43 milyon olan ihracatının ocakta 4.5 milyon tona indiği hesaplanıyor.