Zonguldak ve Mardin atak yaparken Sinop, Tokat, Ordu, Yozgat küçüldü

İbrahim EKİNCİ / ANALİZ

TÜİK, 2021 itibariyle 81 ilin kişi başı gelirini ve milli hasıladaki payını açıkladı. Buna göre kişi başına gelirde ilk sırada 17 bin 89 dolarla Kocaeli yer alırken en düşük kişi başına gelir 2 bin 988 dolarla Ağrı'da gerçekleşti. Ortalama 9 bin 592 dolar gelirin üzerinde Kocaeli'nin ardından şu iller sıralandı: İstanbul, Tekirdağ, Ankara, Bilecik, İzmir, Yalova, Kırklareli, Bursa, Bolu, Eskişehir, Artvin, Çanakkale.

TÜİK, 2021 itibariyle illerin milli hasıla ve kişi başına gelir verilerini açıkladı. Bu veriler illerin milli hasıla içindeki payı ile kişi başına gelirde iller sıralamasındaki yerinin ne yönde değiştiğini görmek, illerin durumu hakkında fikir edinmek bakımından önemli. Bazı illerde büyük değişiklikler gerçekleşmiş durumda. Mesela Zonguldak, 2004 – 2021 arasında kişi başına gelirde 27 basamak ilerlemiş. 54’üncü sıradan 27’nci sıraya çıkmış. Buna paralel olarak illerin milli hasıla içindeki payı sıralamasında da 32’nci sıradan 28’inci sıraya yükselmiş. Mardin, sürpriz yapan illerden bir diğeri. Sıralamadaki yeri 21 basamak yukarı gitmiş. 2004 yılında milli gelir sıralamasında 42’inci sırada. 2010’da 40’ıncı sıraya yükselmiş. 2015’te 34, son açıklanan 2021 verisinde 27’nci sırada. Osmaniye, Aksaray, Erzincan, Artvin, Gaziantep, Ardahan, Kırıkkale, Uşak, Hatay, Iğdır ve Elazığ, kişi başına gelir sırasını 10 basamaktan fazla artıran iller olarak dikkat çekiyor.

Üç büyük ilden Ankara’nın durumunda, kişi başına gelir sırasında bir değişiklik yok. 2004’te Ankara 4’üncü sıradaydı. Sonra 3’üncü sıraya yükseldiyse de 2021’i yine 4’üncü sırada tamamladı. İstanbul 2004 – 2010 ve 2015’te 1’inci sıradaydı. Ancak 2021’de birinciliği Kocaeli’ye kaptırdı ve 2’inci sıraya geriledi. İzmir, iki basamak tırmandı. 2004’te 8’inci sıradaydı. 2021’i 6’ncı sırada tamamladı. Bu üç ilin milli gelir içindeki payı gelişmeleri de şöyle: İstanbul 2004’te Türkiye milli hasılasının yüzde 30’unu üretmiş. 2010’da yüzde 29.2’sini, 2015’te yüzde 30,9’unu üretmiş. 2021 itibariyle payı yüzde 30,4. İkinci sıradaki Ankara ile üçüncü sıradaki İzmir’in milli hasıla payları 2004’ten 2021’e aynı düzeyde.

Sinop, Nevşehir, Gümüşhane…

Zonguldak ve Mardin gibi, sıralamada 20 – 30 basamak tırmanan iller olduğu gibi gerileyen iller de var. Sinop, kişi başına gelirde 2004’te 36’ncı sıradaydı. 2021’de 65’inci sıraya geriledi. Bu son 17 yılda 29 basamak gerilediğini gösteriyor. Sinop’un Türkiye milli geliri içindeki payı da bu dönemde, yüzde 0,21’den yüzde 0,14’e gerilemiş. Bu çok ciddi bir kayıp. Yine kişi başına gelir sıralamasında Nevşehir 23, Gümüşhane 19, Burdur 16, Diyarbakır 14 basamak gerilemiş görünüyor. Güneydoğu’nun en büyük ili Diyarbakır’ın milli hasıla içindeki payı da yüzde 1.05’ten yüzde 0,86’ya gerilemiş. Türkiye’de milli gelir içindeki payı en düşük il yüzde 0,06 ile Bayburt. Bu il 2004 – 2021 arasındaki dönemde, sürekli son sırada yer aldı. 2021 verilerine göre en küçük milli hasıla payı olan 5 il şöyle: Bayburt, Ardahan, Tunceli, Gümüşhane ve Kilis.

Zirve Kocaeli’nin, son sıra Ağrı’nın

Kişi başına gelirde ilk sırada 17 bin 89 dolarla Kocaeli var. En düşük kişi başına gelir ise 2 bin 988 dolarla Ağrı’da. 81 il içinde kişi başına geliri 3 bin doların altında kalan tek il de Ağrı. Ağrı’nın durumu özellikle dikkat çekici. 2004’te son sıradaki il Van’dı. 2010 – 2015 ve 2021’de ise son sırada hep Ağrı var. Şanlıurfa, 2004’te 71’inci sırada olduğu halde, 2021’e gelindiğinde sondan ikinci (80.) sıraya gerilemiş gözüküyor. 2021’de, Türkiye’de kişi başına gelirin 9 bin 592 dolar olduğu dikkate alındığında, bu ortalamanın üzerinde olan il sayısı sadece 13. Bu 13 il (Kocaeli, İstanbul, Tekirdağ, Ankara, Bilecik, İzmir, Yalova, Kırklareli, Bursa, Bolu, Eskişehir, Artvin ve Çanakkale) Türkiye’nin zengin illeri olarak sayılabilir.

Tokat, Yozgat ve Ordu’da ilginç gelişme

Kişi başına gelir sıralamasında en düşük gelirli 10 ilin 9’u Güneydoğu, Doğu Anadolu bölgesinden. En yoksul iller içinde batıdan tek il bulunuyor: Tokat! TÜİK rakamlarına göre Tokat’ta kişi başına gelir Kars’ın, Bingöl’ün altında. Tokat’ın milli hasıla içindeki payı 2004’ten 2021’e yüzde 0,48’den 0,34’e düşmüş. Ordu ve Yozgat, Hakkari’nin altında kişi başına gelirle en yoksul 15 il içinde yer alıyor. En düşük gelirli Ağrı’nın kişi başına geliri, en zengin il Kocaeli’nin yaklaşık 6’da 1’i düzeyinde. 17 bin 89 dolara karşılık 2 bin 988 dolar! Milli gelir payı bakımından en büyük kayıp yaşayan illerden Yozgat’ın 2004’te payı yüzde 0,42 düzeyinde. 2021’de ise yüzde 0,25’e gerilemiş. Milli hasıla payında, 2004’ten 2021’e en yüksek artış gerçekleştiren iller Kocaeli, Gaziantep ve Tekirdağ. Bu illerin payındaki artış sırasıyla 1,09, 0,64 ve 0,53 puan. Milli hasıla payında ciddi gerileme olan iller ise şöyle: Yozgat, Trabzon, Tokat, Diyarbakır, Çorum, Denizli, Antalya, Aydın ve Balıkesir.

Tekirdağ’ın büyük atağı

Marmara’nın üç büyük kenti (Tekirdağ, Kırklareli ve Edirne) içinde Tekirdağ’ın atağı özellikle dikkat çekiyor. AB sürecinde şirketlerin ihracatta avantaj sağlamak için tercih ettiği yatırım illerinden biri olan Tekirdağ, son 17 yıl içinde sürekli en zengin 5 il içinde yer aldı. Bölge illerinden Kırklareli de 10, 11, 12 ve 2021 itibariyle de 8’inci sırada bulunuyor. Bu bölgedeki gelişmeye Edirne’nin öteden beri ayak uyduramadığı, diğerleri kadar yatırımcı çekemediği görülüyor. Edirne sıralamada sırasıyla 20, 16, 22 ve 2021’de de 31’inci sırada yer aldı. Tekirdağ’ın milli hasıla içindeki payı da 2004’te yüzde 1,49’du. 2021’de yüzde 2,01’e yükselmiş görünüyor.