Yüksek enflasyon etkisiyle vatandaş sepetini küçülttü
Enflasyon karşısında alım gücü azalan tüketici, birçok üründe sepet küçültmek zorunda kaldı.
Şebnem TURHAN
Banka ve kredi kartlarıyla yapılan harcamalar rekor kırarken işlem adedi başına yapılan harcamalarda reel olarak gerileme yaşandı. Uzmanlar tüketicilerin yüksek enflasyon nedeniyle fiyatlara yetişemeyince daha az tüketerek çözüm bulmaya çalıştığını vurguladı.
Yüksek enflasyonun gelir dağılımı adaletsizliği ve alım gücünde yarattığı erozyon banka ve kredi kartı işlem adedi başına yapılan harcamalarda daha netleşti. Toplamda kart işlemi başına harcama 16 Aralık haftasında 364,80 liraya yükselip geçen yılın aynı haftasına göre nominal olarak yüzde 56,88 artsa da reel olarak yüzde 14,67 geriledi.
Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, tüketicilerin yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle ortaya çıkan gelir kaybını tüketimlerinde miktar ayarlaması yaparak aşmaya çalıştığını belirterek “Fiyata yetişemeyince daha az tüketerek bir davranış gelişiyor” dedi.
Trakya Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gökhan Sönmezler reel harcamalarda değişimin ilginç olduğunu, zorunlu olmayan harcamalarda düşüş normal olsa da gıda harcamalarında düşüş olmasının önemli bir sıkıntının göstergesi olduğunu belirtti.
Merkez Bankası haftalık banka ve kredi kartı işlemleri verilerine göre 16 Aralık haftası itibariyle 92.4 milyar liralık kartlı harcama gerçekleştirildi. Bu geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 108,5’lik nominal artışa işaret ediyor. Uzmanlar kart sayısının artmasının da bu yükselişte etkili olduğunu belirtirken kart işlemi adedi başına yapılan harcamalar ise tüketicinin davranışlarının analizini daha netleştiriyor. 16 Aralık itibariyle 253.3 milyar adet kart işlemi yapıldı. Bu da o hafta işlem adedi başına 364.80 liralık harcama yapıldığını gösteriyor. Geçen yıl aynı hafta ise işlem adedi başına yapılan harcama 232.53 liraydı. Bir yılda işlem adedi başına yapılan harcama yüzde 56,88 nominal artış yaşadı. Ancak yüksek enflasyon göz önüne alındığında tüketicilerin toplam banka ve kredi kartı işlem adedi başına harcamasının yüzde 14,67 gerilediği ortaya çıktı.
Gıda harcamaları reel olarak yüzde 28,2 azaldı
Harcama grupları açısından işlem adedi başına harcamanın reel değişimi farklılık gösteriyor. Gıda, araç kiralama, benzin, market ve AVM alışverişleri, elektrik elektronik, havayolları harcamalarında tüketicilerin işlem adedi başına yaptığı harcamalar nominal olarak yüksek artışlar yaşasa da reel olarak bakıldığında hepsi geriledi. Özellikle tüketicilerin işlem adedi başına gıda harcamaları nominal olarak yüzde 45,7 yükselirken reel olarak yüzde 28,22 azaldı.
Market ve AVM harcamaları da nominal olarak yüzde 60,11 arttı ama reel olarak yüzde 12,6 düştü. Benzin ve akaryakıt harcamaları da nominal yüzde 62 yükselirken reel olarak yüzde 28 kayıp yaşadı. Havayolları harcamalarında yüzde 40,4 nominal artışa karşılık reel olarak yüzde 20 düşüş oldu. Konaklama harcamalarında da yüzde 60’lık nominal artışa rağmen reel gerileme yüzde 6,5 olarak hesaplandı.
Tüketicilerin reel olarak işlem adedi başına yaptığı harcamalarda artış yaşanan harcama grupları da mevcut. Özellikle giyim ve ayakkabıda nominal olarak yüzde 82, reel olarak ise yüzde 32,85’lik oldu. İçkili yerlerde de nominal olarak yüzde 87,1, reel olarak da yüzde 10 yükseliş var. Telekomünikasyon harcamalarında da reel olarak yüzde 70, nominal olarak ise yüzde 45,3’lük yüksek bir artış yaşandı. Yemek harcamalarında da yüzde 80,5 nominal, yüzde 6,5 de reel artış yaşandı. Aralık aylarının ilk üç haftasına göre bakıldığında da işlem adedi başına kart harcaması geçen yıl aralık ayı üç haftasında 231,6 lira iken bu yılın aynı döneminde 372.77 liraya yükseldi. Böylece işlem adedi başına kart harcaması nominal olarak yüzde 61 arttı. Ancak yine yüksek enflasyon nedeniyle reel olarak bakıldığında işlem adedi başına kart harcaması aralık aylarının üç haftalık döneminde yüzde 12,5 geriledi.
Tüketici miktar ayarlamasına yöneldi
Peki bu veriler tüketici harcamalarında nasıl bir değişime işaret ediyor. Piri Reis Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, genel olarak birçok harcama kaleminde birim başına harcamada reel gerileme görüldüğüne dikkat çekerek “Tüketiciler yaşanan yüksek enflasyon nedeniyle ortaya çıkan gelir kaybını tüketimlerinde miktar ayarlaması yaparak aşmaya çalışıyor görünüyor. Fiyata yetişemeyince daha az tüketerek bir davranış gelişiyor. Gıda, yakıt, elektrik, elektronik ve genel olarak market alışverişlerinde birim reel harcama düşüşü bu durumu destekliyor. Sektörel enflasyonun yüksek olduğu sektörlerde reel düşüş daha güçlü. Özellikle gıda ve akaryakıt fiyatlarında ortalamanın çok üzerinde artışlar var. Giyimdeki artış güçlü, kısmen pandemide ötelenen talep nedeniyle bu tablo ortaya çıkmış olabilir. Giyim sektöründeki fiyat artışlarının ortalamanın altında kalması da reel artışın diğer nedeni görünüyor. Telekomünikasyondaki yüksek reel artış da fiyat artışlarının görece düşük kalması ile alakalı. Yemek sektörü ise esnek olmayan bir talebe sahip olduğu için harcama kısıntısının çok olamadığını gösteriyor” diye konuştu. Aslanoğlu, genel olarak negatif reel faizin yatırım amaçlı talebi arttırdığını dile getirerek “Konut ve otomobil bu kategoriye giriyor. Bu harcamalar kredi kartı ile yapılmadığı için iç talepte etkili olan bu sektörlerin genel harcama eğiliminden farklılaştığını vurgulamak gerekiyor” dedi.
Gıdada düşüş sıkıntının göstergesi
Trakya Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gökhan Sönmezler de nominal olarak kart harcamalarındaki artışı iki sebebe bağlanabileceğini kaydederek şöyle konuştu: “Bunlardan ilki yüksek enflasyon, bir diğeri ise artan gelir açığını insanların kartlar ile kapatmaya çalışmaları. Reel harcamalarda değişim ilginç, zorunlu olmayan harcamalarda düşüş normal fakat gıda harcamalarında düşüş olması önemli sıkıntının göstergesi. Bunun nedeni ücretlerin reel olarak düşük kalması ve gıdaya erişimin zorlaşması şeklinde yorumlanabilir. Ayrıca gıda enflasyonunun yüksek olması bu noktada belirleyici bir temel unsur olarak görünüyor. Zaten dikkat ederseniz enflasyonun görece yüksek olduğu sektörler negatife dönmüş; bununla beraber enflasyonun görece daha düşük olduğu sektörlerde zorunlu olmayan malların harcamalarında da düşüş var” diye konuştu.
