Yenileme ekonomisi büyüyor, bazı sektörlerde işler ikiye katlandı

Yener KARADENİZ

Gelir erozyonu ve enflasyonist baskı, sıfır ürün satışlarını düşürürken, buna bağlı olarak yenileme ve ikinci el pazarı hareketlendi. Terzi ve lostralarda işler ikiye katlandı. Yenileme sektörü oyuncularına yenileri eklendi. Otomotiv ve cep telefonu sektöründe yenileme işleri hızla büyüyor.

Tüm dünyayı etkisi altına alan gelir erozyonu ve enfl asyonist baskı nedeniyle sıfır diye tanımlanan ürünlere erişilebilirliğin zorlaşması, şirketler ve tüketicileri farklı çözümlere yönlendirdi. Bu çözümlerden biri de yenileme pazarı (refurbishment) oldu. Elektronikte regülasyonlu ilk örneği Türkiye’de başlasa da diğer pek çok alanda yurtdışında çok daha gelişmiş olan yenileme ekonomisi, salgın sonrası artan tüketici talebinin de etkisiyle hızla büyüyen bir sektör haline geldi. Cep telefonundan hazır giyime, ayakkabıdan mobilyaya ve otomobile kadar pek çok alanda hem şirketler hem de tüketiciler, artık sıfır ürün yerine, yenilenen ürünlere yöneldi ya da elindekini tadil ve tamir ettirerek yeniden kullanma yoluna gitti.

Yenileme, kullanılmış bir ürünün yenileme merkezleri tarafından tamir edilerek sıfıra yakın hale getirilip yeniden satışa sunulması ya da kullanılması olarak tanımlanıyor. Dünyanın en büyük mobilya ve ev dekorasyonu markalarından Ikea, kullanılmış mobilyaları geri alıp ikinci el olarak yeniden satmaya başladı. ABD, İngiltere, Avustralya ve Kanada’da başlatılan pilot programının Türkiye’de de uygulanması bekleniyor. Öte yandan dünyanın en yaygın hazır giyim markası İspanyol Zara da İngiltere’de tamir ve tadil hizmeti başlattı. Türkiye’de ise şimdilik cep telefonu giyim ve otomobilde benzer modeller hayata geçirildi.

Tamir ve tadilat ikiye katlandı

Bin 700 terziyi temsil eden İstanbul Terziler Odası Başkanı Turan Aydoğdu, tüketicilerin alım gücünün düşmesi nedeniyle sektörde işlerin ikiye katlandığını belirtirken, Mobil İletişim Araçları ve Bilgi Teknolojileri İş İnsanları Derneği (MOBİSAD) Yönetim Kurulu Üyesi Ömer Lütfü Soylu da sıfır cep telefonu satışlarının hızla azaldığını, buna karşın bu yıl 250 bin adet olması beklenen yenilenmiş cep telefonu satışlarının önümüzdeki 2 yılda milyonu aşacağını öngördüklerini söyledi.

Bu arada, sıfır beyaz eşya satışları da ocak-ekim döneminde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4 azalarak 7,3 milyon adede gerilerken, yapılan araştırmalar ikinci el satışların ise arttığını ortaya koydu. Öte yandan giyim ve ayakkabıda yenileme hizmetini ilk başlatan şirket olan Nivogo, ağustostan bu yana 500 binden fazla ürünü yeniledi. Başta süregelen gelir erozyonunun devam edeceği endişesi olmak üzere artan sürdürülebilirlik bilincinin de etkisi ile önümüzdeki yıllarda yenileme ekonomisinin katlanarak büyümesi bekleniyor.

“Terzi sayısı artıyor”

Tam olarak yenileme olmasa da tamir ve tadil, son dönemde Türkiye’de işlerin ikiye katlandığı alanlardan biri olarak öne çıktı. Hali hazırda markalı giyim ve ayakkabıda birçok ürünün asgari ücretin yarısına yakın fiyatla satılması, terziler ve ayakkabıcılarda işlerin katlanmasına yol açtı. Türkiye Terziler, Konfeksiyoncular ve Hazır Giyim Sanatkarları Federasyonu Başkanı Ali Safa Şen, kıyafette son dönemde yaşanan ciddi fiyat artışlarının vatandaşları tadilata yönlendirdiğini söyledi. Bu nedenle terzilerde işlerinin tadilat ve tamirat yönünde hızla arttığını dile getiren Şen, “Yaşanan enflasyonist baskı, tüketicilerin zorunlu ihtiyaçlar dışındaki gereksinimlerini ötelemesine yol açtı. Giyim ihtiyaçlarını ise eski kıyafetlerini bedenine göre tadil ve tamir ettirerek kullanmaya başladılar. Bu tarz işler katlandı. Geçmiş yıllarda fast fashion akımının etkisi ile terzilerde işler çok düşmüştü. Şimdi, terziler eski altın günlerine dönmeye başladı. Hali hazırda terzilerin yüzde 20’si sipariş yani kumaştan ürün yapanlardan oluşurken kalanı tamir ve tadilat işleri yapıyor” dedi. El sanatlarının da bu anlamda ciddi anlamda önem kazanmaya başladığını aktaran Ali Safa Şen, “Gerek üniversiteler gerekse meslek liselerinde çok ciddi terzi yetiştirmemiz lazım. Biz de federasyon olarak bunun için uğraşıyoruz” diye konuştu. Peki, bu durum terzi sayısının artmasına yol açtı mı? Şen, bu konuda ise şu ifadeleri kullandı: “Federasyonumuz bağlı 151 oda var ve bunun 102 tanesi terziler odasından oluşuyor. Yani artış oluyor. İstatistik olarak kesin veriler elimizde yok. Bunların incelemesini yapacağız ama gözlemlerimiz artış olduğu yönünde.”

Ayakkabı ve çanta gibi ürünlerde de benzer durum geçerli

Daha önce işlerin durma noktasına geldiği ayakkabı bakım ve tamir işleri yapan lostralarda işler açıldı. Üsküdar’da faaliyet gösteren Fermuar Hastanesi Sahibi Vehbi Selçuk, artan sıfır ürün fiyatları nedeni ile tüketicilerin sıfır ürün yerine tamire yöneldiğini söyledi. Selçuk, “Bizim işlerimiz daha önce de oldukça yoğundu. Ancak son dönemde yaşanan gelişmeler talebin çok daha yükselmesine ve farklı bölgelerden de talep almamıza yol açtı. İnsanlar sıfır ürüne kolay ulaşamıyor. Eskiden çantasının, ayakkabısının montunun fermuarı bozulanlar yenisini alırken şimdi tamir ettirmeye yöneldi. Sadece bizde değil bizim gibi diğer işyerlerinde de işler en az ikiye katlandı. Öte yandan artık her kesimden müşteriler tamire yöneldi. Alt gelir grubu da üst gelir grubu da geliyor” dedi.

“Yılda 200 bine yakın araç yenilenecek”

Yenileme, Türkiye’de ulaşması en zor ürün haline gelen otomobiller için de başladı. Carvak ve VavaCars’ın ardından Fransız Renault da önümüzdeki yıl Türkiye’de bu hizmeti başlatacak markalardan biri olacağını duyurdu. VavaCars İstanbul’un Pendik ilçesinde yıllık 35 bin araç yenileme kapasitesinde sahip yatırım yaparken Carvak’ın ise 2 bin araç kapasiteli bir tesisi bulunuyor. VavaCars, Ankara’da da benzer yatırımı hayata geçiriyor. Otomotiv devi Renault da Fransa ve İspanya’da ‘Refactory’ ismiyle başlattığı fabrika çıkışlı ikinci el araç satışı modelini önümüzdeki yıl resmen Türkiye’ye getireceğini açıkladı. Söz konusu yatırımların da katkısıyla yılda 200 bine yakın aracın yenilenerek piyasaya sunulacağı tahmin ediliyor.

Nivogo, ayda 100 bin ürünü yeniliyor

Yenileme hizmetini giyim, ayakkabı e çantada ilk başlatan şirket ise Nivogo oldu. Gebze’de bir yenileme merkezini açan Nivogo, ağustos ayında ise Türkiye’nin ilk döngüsel mağazasını İstanbul’da bulunan Akasya AVM’de faaliyete geçirdi. Tüketiciler, eski ürünlerini getirerek karşılığında yenilenmiş ürünleri alabiliyor. Nivogo Kurucu Ortağı Arnas Akbaş, “Yenileme merkezimizde, ayda 100 bin ürün yenileme kapasitesine ulaştık. Ağustostan bu yana 500 binden fazla ürünü yeniledik ve döngüsel ekonomiye kazandırdık. Şu an 10’a yakın yerli ve yabancı marka ile çalışıyoruz. Tüketiciler de ürünlerini mağazamıza getiriyor ve bu oran da hızla artıyor” diye konuştu.

Sıfır telefon satışları azaldı, ikinci el satışları arttı

MOBİSAD Yönetim Kurulu Üyesi Ömer Lütfü Soylu, tüm sektörlerde yeniden kullanmaya doğru bir yönelim olduğuna dikkat çekerek, bunun temel nedenini de klasik ekonomiden döngüsel ekonomiye geçiş olarak açıkladı. Soylu “Artan fi yatlar da dahil olmak üzere birçok nedenden dolayı ürünlere ulaşmak zorlaştı. Geçmişte Anadolu’da neredeyse her ilçede birçok alanın tamircisi vardı. Çin’in de etkisi ile 2000’li yılların başında artan tüketim çılgınlığının da etkisi ile ‘bu ürünü tamir ettirmektense yenisini almak daha mantıklı’ dönemi başlamıştı. Şimdi o dönem bitti” dedi. Bu işin yönü ve geleceği ile ilgili ise Soylu, şu ifadeleri kullandı: “Başta ekonomik nedenlerden dolayı sıfır telefonlara erişim zorlaştı. Counterpoint’in araştırmasına göre dünyada sıfır telefon satışları 2021’den 2022’ye geçişte yüzde 11 azaldı. Kullanılmış telefon pazarını ise ikinci el ve yenilenmiş telefon pazarı diye ayırmak gerekiyor. İkinci el pazarı tam ölçülemese de hızlı büyüyor. Artık ekonomik değer haline geldiği için tüketiciler çekmecede tutmak yerine satmaya yöneldi. Yenilenmiş telefon pazarı da yüzde 10 büyüdü. Ama bu oran Latin Amerika denen LATAM Bölgesi’nde yüzde 29’a ulaşmış durumda. Türkiye’de bu bölgeyle benzerlik gösteriyor. Dolayısıyla ülkemizde de yenilenmiş telefon regülasyonun da etkisiyle ciddi miktarda arttı. Henüz istatistiki değer çıkmadı ancak bu yıl 250 bin adet yenilenmiş telefon satılması öngörülüyor. 2023’te bu rakamların milyonlara çıkacağını tahmin editörüz. Burada muazzam bir ilerleme var.”

Soylu’nun verdiği bilgilere göre hızla gerilese de Türkiye’de hali hazırda yılda 11 milyona yakın sıfır cep telefonu satılırken, ikinci el telefon satışı ise 5,5 milyon civarında. Bu yıl 5,5 milyondan 250 milyonu yenileme sektörüne kazandırılırken önümüzdeki yıllarda bu rakamın milyonları aşması bekleniyor. Telefon ile başlayan yenileme hizmetinin yakında bilgisayarı da kapsayacağını açıklayan Soylu, ilerleyen dönemde ise tüm elektronik cihazların bu sisteme katılacağı öngörüsünü paylaştı. Statista’ya göre dünya genelinde resmi olarak yenilenmiş akıllı telefon adedi 2020’de 221 milyon iken bu rakam geçen yıl 251 milyona yükseldi. Mordor Intelligence, 2027’de bu rakamın 460 milyonu bulmasını öngörüyor. Öte yandan 2019’da 1,54 milyar olan sıfır telefon satış adedi 2021’de 1,43 milyar adede geriledi. Bu yılın tamamında bu rakamın 1,27 milyara düşmesi bekleniyor.

“Sıfır ürün hatları yavaşlıyor”

Giyim Sanayicileri Derneği Başkanı Ramazan Kaya, döngüsel ekonominin de bir parçası olan yenilemenin çok hızlı bir şekilde büyüdüğüne dikkat çekti. Hane halkının “sahiplenme” duygusunun şimdilerde yerini “paylaşıma” bırakmaya başladığını aktaran Kaya, “Kiralama, yeniden satış ya da tamir yoluna gidiliyor. Avrupa’nın yanı sıra Türkiye’de bunu ciddi bir şekilde görmeye başladık ve önümüzdeki dönemde bu yönelim daha da hızlanacak. Bu durum üretime de yansıyor, daha az sıfır ürün tüketimi, üretim hatlarında da işlerin azalması sonucunu doğuruyor. Fast Fashion’dan (hızlı moda) yavaş modaya geçerken bunları yaşıyoruz. Avrupa’da pazarlarda bile ikinci el ürün satışları gerçekleşiyor” diye konuştu.