Üretici enflasyonu 19 yılın rekorunu kırdı
Tüketici enflasyonu ekimde yıllık yüzde 19,89’a yükselerek beklentilerin altında kalsa da üretici enflasyonu yüzde 46,31 ile 19 yılın en yüksek seviyesinde. Üretici tüketici enflasyonu makası da 26.42’ye çıkarken üreticide kasımda da artması beklenen maliyetin tüketici enflasyonu üzerindeki baskısı da artıyor.
Şebnem TURHAN
Türkiye’de ekim ayı tüketici enflasyonu (TÜFE) yüzde 2,39 ile piyasanın yüzde 2,7 seviyesindeki beklentilerinin altında gelirken yıllık enflasyon da yüzde 19,89 ile yine yüzde 20,4 civarındaki beklentinin altında kaldı.
Ancak üretici enflasyonu aylık yüzde 5,24 beklentinin üzerindeki artışla yüzde 46,31’e tırmanırken 2002 yılından bu yana en yüksek seviyeye çıktı.
2018 kur şoku sonrası Eylül 2018’deki yüzde 46,15 seviyesini de aşarak rekor kıran üretici fiyatları sonrası üretici-tüketici makası 26,42’ye çıktı. Bu da tarihteki en yüksek seviye.
Her ne kadar tüketici enflasyonu beklentinin altında kalsa da bu yılın yüzde 20’lik tüketici enflasyonu ile bitirileceği görüşü ağır basıyor. Öyle ki yüksek doğalgaz zamlarıyla kasımda da artışını sürdürmesi beklenen üretici enflasyonunun yarattığı yapışıklık ve maliyet etkisiyle analistler üretici enflasyonunun tüketici enflasyonuna yansımasının devam etmesini öngördü.
Bunun yanı sıra Merkez Bankası’nın artık para politikası için belli bir enflasyon çıpası olmadığını vurgulayan analistler kasım Para Politikası Kurulu toplantısında da yüksek enflasyona rağmen faiz indirimlerinin devam edeceğini belirtti.
Enflasyonu hangi kalem, ne kadar etkiledi?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre gıda grubunda ekimde aylık artış yüzde 1,92 oldu ve manşet tüketici enflasyonuna 0.52 puanlık katkı yaptı. Aylık enflasyona en fazla artış etkisi de gıda grubundan geldi. Tarla sezonunu kapanması ve seranın ürünlerinin tezgahlara çıkmasının gerçekleşeceği geçiş ayı olan ekimde yaz sebzelerinde özellikle domates ve biberde yüzde 32-36 arası aylık fiyat artışları gerçekleşti.
Kıvırcık üç ayda yüzde 66 zamlandı
Bunun yanı sıra yine üç aydır sürekli fiyatı artan bir ürün var ki o da kıvırcık marul. Üç ayda kıvırcık fiyatları yüzde 65,8 zam gördü iki aydaki zam ise yüzde 46’yı aştı. Gıdada makarnaya yüzde 9,84, patatese de yüzde 14,3 zam gelmesi dikkat çekti. Kasımda yine geçiş döneminin devam etmesi ve kış sebzelerinin daha yoğunlaşmasıyla gıda grubunda dalgalı bir seyir izlenmesi ancak yine enflasyona olumsuz etkinin sürmesi bekleniyor.
Alkol ve sigara grubuna sigara fiyatlarına yapılan zam damga vurdu. Bu grupta aylık artış yüzde 5,97 ve manşet enflasyona etki 0.26 puan. Sigaraya ise yüzde 6,18 zam gelmişti. Kasım enflasyonuna bu gruptan bir olumsuz etki görülmeyecek.
Taleple birlikte zamlar da geldi
Giyim ve ayakkabı grubu pandemi boyunca düşük talep nedeniyle yeni sezonlarda bile zamları fiyatların yansıtamamıştı. Ancak normalleşme, artan talep ve üretici enflasyonu baskılarıyla ekimde giyim ve ayakkabı grubunda yüksek oranlı zamlar görüldü. Zaten ekim ayının zam şampiyonları da yüzde 48’i aşan aylık zam oranlarıyla giyim ve ayakkabı grubundan çıktı. Giyim ve ayakkabı grubunda aylık enflasyon yüzde 7,56 ve bunun manşet tüketici enflasyonuna etkisi de 0.40 puan.
Konut grubunda aylık yükseliş yüzde 2,29 ve manşet enflasyona etkisi 0.36 puan. Konut grubunda üreticiye yapılan doğalgaz zamları tüketiciye yansıtılmadığı için belirleyici kömür, odun ve tüp gaz zamları oldu. Kasımda da doğalgaz zammı tüketiciye yansıtılmadı.
Ev eşyası grubunda yüzde 2,25 artış ve aylık manşet enflasyona 0.2 puanlık etki var. Yine kış aylarıyla soba fiyatlarındaki zam bu grupta en yüksek zam olarak dikkat çekti. Beyaz eşyalarda da yüzde 4,5-12 arası zamlar var aylık olarak.
Eşel mobilin sona ermesi etkili oldu
Ulaştırma grubunda ise eşel mobil sisteminin sona ermesiyle benzin, motorin ve LPG fiyatlarındaki zamların yarattığı yükseliş etkisi görüldü. Ulaştırma grubunda aylık artış yüzde 2,43 ve manşet enflasyona etkisi 0,36 puan. LPG yüzde 19,27, motorin yüzde 6,63, benzin ise yüzde 2,4 zam gördü. Kasımda da bu grupta zamların devam etmesi bekleniyor. Lokanta ve otellerde ise yüzde 2,31'lik aylık artış manşet enflasyonu 0,15 puan yükseltti. Bu grupta da dışarda yemek ürünlerindeki yükseliş etkili.
Çekirdek enflasyon politika faizinin üzerinde
Ekimde enerji, tütün ve gıda fiyatlarının manşet enflasyondaki yükselişte etkili olması B ve C çekirdek enflasyonlarındaki artışın manşet enflasyondan sınırlı kalmasına neden oldu. İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç B çekirdek enflasyonu yüzde 18.63'ten yüzde 18.5'e, enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç C çekirdek enflasyonu ise yüzde 16, 98'den yüzde 16,82'ye geriledi. Ancak manşet enflasyon da çekirdek enflasyon göstergeleri de yüzde 16 politika faizinin üzerinde seyretmeye devam ediyor.
Tek haneli enflasyon 2023 başında zor
Coface Ekonomisti Seltem İyigün, ekim ayı enflasyonunda enerji, tütün ve gıda fiyatlarının etkili olduğunu belirterek bu etkileri dışlayan çekirdek B ve C endekslerindeki artışın yüzde 1,8 civarında kaldığını kaydetti. İyigün, şöyle konuştu: Ayrıca ekonominin açılmasıyla birlikte, hizmet fiyatlarında da bir katılık oluştuğunu görüyoruz.
Üretici fiyatları tarafında ise hem hammadde fiyatlarındaki küresel artışların hem de TL’deki değer kaybının neticesinde gıda, metaller, enerji gibi kalemlerin yükseldiğini görüyoruz. Buradaki artışların, ekonomi hızlı büyüdüğü ve talep görece kuvvetli seyrettiği için önümüzdeki dönemde TÜFE’ye yansımaya devam ettiğini görebiliriz.
Öte yandan enflasyon beklentilerindeki bozulmanın devam etmesi fiyatlama davranışlarını da olumsuz etkilemeye devam ediyor. Dolayısıyla enflasyonun düşmesi için geçmesi gereken süre gittikçe uzuyor. Bu nedenden dolayı 2023 başında enflasyonun tek haneye yakınsamasına ilişin beklentimizin, mevcut koşullar altında daha ileriki aylarda gerçekleşme ihtimalini yüksek görüyoruz.”
Yeniden değerleme oranı yüzde 36,2
Ceza, harç ve vergi artışları için kullanılan Yeniden Değerleme Oranının hesaplanmasına esas olan enflasyon oranı ise yüzde 36,20 olarak açıklandı. Eğer Hazine ve Maliye Bakanlığı, Yeniden Değerleme Oranını bu şekliyle açıklarsa, 2022 yılında trafik cezası, harçlar ve bazı vergi türleri bu oranda artacak. Cumhurbaşkanının vergi veya cezaların yeniden değerleme oranının yarısı kadar veya yüzde 50 fazlasına kadar artırma yetkisi var.
