Türkiye'de ilk: Kadınlara ve gençlere hayvansal üretim desteği geliyor
Türkiye, 2010 yılından bu yana kesintisiz olarak besilik, kasaplık, damızlık hayvan ve kırmızı et ithalatı yapıyor. Bir yandan da üretimle ilgili destekler, stratejiler, planlar açıklayıp uyguluyor. Hükümet değişmese de bakan değiştikçe bu plan ve stratejiler değişiyor. Günün sonunda ithalat devam ediyor. Öyle bir noktaya gelindi ki üretimin planlanması için bile ithalat yapılıyor.
Türkiye’nin tarımsal planlama macerası cumhuriyetin ilk yıllarına kadar dayanıyor. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti’nin 1931 yılında düzenlediği “Birinci Ziraat Kongresi” raporlarında tarımsal planlamadan söz ediliyor. Aradan neredeyse bir asır geçti hala tarımda üretim planlamasının önemi konuşuluyor. Tarımda üretim planlaması denildiğinde genellikle bitkisel üretim anlaşılıyor. Hangi ürünün ne kadar ekileceği, ne kadar tüketileceği ve ne kadar ihraç edileceğinin belirlenmesi “üretim planlaması” olarak anlaşılıyor. Oysa, planlama neyin ekilip ekilmeyeceğine karar vermek değil, tohumdan, topraktan başlayarak su ve iklim, üretimde kullanılacak girdiler, üretimin sürdürülebilirliği, destekleme politikası, dış ticaret politikası, fiyat politikası ve daha birçok faktörü dikkate alarak uygulanması gereken bütüncül bir yaklaşımdır. Tarım ve Orman Bakanlığı bir süreden beri tarımda üretim planlaması ile ilgili çalışmalar yapıyor. Bu konuda gerekli olan yasal düzenlemeler yapıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 23 Mart 2023 tarihinde kabul edilen ve 5 Nisan 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Orman Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair 422 Sayılı Kanun” ile 5488 sayılı Tarım Kanunu’nun 7. Maddesi değiştirildi.. Yasaya göre, tarımsal üretimin planlanması, gıda güvencesi ve güvenliğinin temin edilmesi, verimliliğin artırılması, çevrenin korunması ve sürdürülebilirliğin tesis edilmesi için Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen ürün veya ürün gruplarının üretimine başlanmadan önce Bakanlıktan izin alınması zorunluluğu getirildi. Bakanlık, arz ve talep miktarı ile yeterlilik derecesini dikkate alarak hangi ürün veya ürün gruplarının üretileceği ile tarım havzası veya işletme bazında asgari ve azami üretim miktarlarını belirleyecek. Yasa değişikliğinden sonra Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan “Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmelik” 14 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi. Yapılan yasal düzenlemelere göre üretim planlaması 3 ana sektörde olacak. Bitkisel üretim, hayvancılık ve su ürünleri. Geçen Şubat ayında Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı hayvancılığın 5 yıllık yol haritasını açıkladı. Hayvancılıktaki üretim planlaması temel olarak bu 5 yıllık yol haritasına dayanıyor. Hayvancılık konusunda yapılan çalışmalar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın en son yayınlanan “Türk Tarım ve Orman” dergisinde ayrıntılı olarak yer aldı.
HAYVANCILIKTA ÜRETİM PLANLAMASI İÇİN NELER YAPILDI?
Tarım ve Orman Bakanlığı Hayvancılık Genel Müdür Vekili Salih Çelik’in verdiği bilgiye göre hayvancılık konusunda yapılan çalışmalar özetle şöyle: “Hayvancılıkta temel amacımız verimli, kaliteli, sağlıklı ve sürdürülebilir bir üretim modelini sağlamak. İklim değişikliği, coğrafi kısıtlılıklar, doğal kaynakların etkin kullanımı ve gelecek nesiller için hayvansal üretiminin garanti altına alınması adına sürdürülebilir bir üretim modeli oluşturulması amacıyla; üretim kapasitesi, ihtiyaç analizleri, iç ve dış pazar potansiyelleri göz önüne alınarak; suyu merkeze alan doğal ve genetik kaynakların korunduğu, hayvan sağlığı ve refahının ön planda tutulduğu, biyoteknolojik ıslah yöntemlerinin kullanılarak verimin artırıldığı, aile işletmeleri ile genç ve kadın üreticilerin desteklendiği, birbirini tamamlayıcı faaliyetleri kapsayan politikalar hazırladık. Suyu merkeze alacak şekilde; kaba yem üretim kapasitesini, mera varlığı ve yapısını, hayvan varlığını, hayvansal ürün işleme kapasitelerini ve pazarlama imkânlarını dikkate alarak üretim planlaması yapıyoruz. Alıcı ve satıcıyı güvence altına alan sözleşmeli üretim modelini yaygınlaştırıyoruz. Hayvansal üretimin planlanmasında; ülke ihtiyaçları doğrultusunda stratejik önem arz eden hayvansal ürünleri belirlemeyi, belirlenen stratejik ürünlerin nerede ne kadar üretileceğini planlamayı, küresel iklim değişikliğine uyum sağlayarak sürdürülebilirliği temin etmeyi, doğal kaynakları korumayı ve optimum düzeyde faydalanmayı, ülkemizin hayvansal ürün ihtiyacını karşılayarak ihracat odaklı büyümeyi amaçlıyoruz. Üretim planlaması ile üretimin maliyet, kapasite, pazarlama imkânları doğrultusunda planlanması; sürdürülebilir hayvansal üretim için stratejik ürünler olarak planlama kapsamına alınan kırmızı et, beyaz et, süt ve yumurtanın bölgesel bazlı nerede ne kadar üretileceğine dair üretim modeli oluşturulması; suyu merkeze alan doğal ve genetik kaynakların korunduğu sürdürülebilir hayvancılığın sağlanması; mera ve kaba yem üretim alanlarının planlanarak verimli kullanımının sağlanması hedefleniyor.
İL BAZINDA 3 YILLIK HAYVANSAL ÜRETİM PLANLARI HAZIRLANDI
Hayvansal üretim planlaması kapsamında usul ve esasları içeren bir rehber hazırlandı. Rehber doğrultusunda 81 ilde Bakanlığımızın ilgili birimlerine eğitimler verilerek eğiticilerin eğitimi yapıldı. Yönetmelik kapsamında illerimizde kurulan İl Teknik Komiteleri tarafından 3 yıllık hayvansal üretim planları Ocak 2024 itibarıyla hazırlanarak Genel Müdürlüğümüze gönderildi. İl Teknik Komitelerce hazırlanan İl Hayvansal Üretim Planları ülkesel bazda değerlendirilerek Hayvansal Üretim Planı hazırlanıp Üst Kurul onayına sunulacak. Hayvansal üretim planlamamız Üst Kurul kararının ardından tüm paydaşlarımız ve kamuoyuyla paylaşılacak.”
HAYVANCILIK DESTEKLERİ NASIL UYGULANACAK?
Hayvancılık Genel Müdür Vekili Salih Çelik, yaşama geçirilecek yeni destekleme modelinde “Temel hayvancılık desteği ve ürün geliştirme desteği” başlığı altında, “temel, yönlendirici ve verimlilik” kriterleri kapsamında yapılacağını ifade etti. Bütün üreticilerin temel desteklerden yararlandırılacağını belirten Çelik şu bilgileri verdi: “Aile işletmelerine ilave destek sağlıyoruz. Hayvancılıkta ilk defa genç ve kadın üreticilere ilave destek veriyoruz. Sınırlama olmaksızın üretilen her buzağı, oğlak ve kuzuya destek ödemesi yapıyoruz. Ari işletmelerimizi desteklemede ön plana çıkararak hem damızlık ihtiyacımızın yerli işletmelerden temin edilmesini hem de kaliteli süt üretimini artırmayı hedefliyoruz. Hayvancılık işletmelerinin ekonomik açıdan güçlü, dirençli ve sürdürülebilir bir yapıya kavuşması hedefiyle sübvansiyonlu kredilerde; kadınlara, gençlere ve planlı üretim bölgelerine ilave indirim uyguluyoruz. Bu sayede gençlerimiz ve ailemizin temel direği olan kadınlarımızın üretimde kalmalarına imkân sağlanmış olacaktır.”
ÇİĞ SÜT EYLEM PLANI UYGULANACAK
Hayvancılık Genel Müdür Vekili Salih Çelik çiğ süt ile ilgili en çok tartışılan konulardan biri olan maliyet konusunda da çözüm getireceklerini belirterek sözlerini şöyle sürdürdü: "Çiğ Süt Eylem Planı’nı uyguluyoruz. Sektörün üzerinde uzlaştığı yeni bir maliyet modeli geliştiriyoruz. 19-21 Ocak tarihlerinde yapılan Ulusal Çiğ Süt Çalıştayı’nda alınan karar gereği çiğ süt maliyetleri tüm paydaşların (akademisyenler, kamu temsilcileri, üretici temsilcileri ve süt sanayisi) katılımı ile oluşturulan komisyonca üç ayda bir güncellenerek açılanacak. Nisan ayından itibaren açıklanan maliyete uygun bir marjla çiğ süt tavsiye fiyatı belirlendi."
DAMIZLIK ÜRETİMİ İÇİN AVRUPA’DAN 6 BİN DAMIZLIK ALINACAK
Hayvancılığın 5 yıllık yol haritası ve üretimin planlanması kapsamında Et ve Süt Kurumu (ESK) ile Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) arasında “Damızlık Düve Temini ve Büyükbaş Hayvan Kesimi İş Birliği” protokolü imzalandı. Bu protokol kapsamında Avrupa Birliği ülkelerinden toplam 6 bin baş damızlık boş düve ithalatı yapılacak. Et ve Süt Kurumu buna ilişkin olarak duyuru yaptı. İthal edilecek boş düveler TİGEM işletmelerinde anaç olarak değerlendirilecek ve doğan dişi hayvanlar aile işletmelerine damızlık olarak satılacak, erkek olanları ise Et ve Süt Kurumu’na et üretimi için verilecek. Et ve Süt Kurumu Avrupa Birliği’nden 4 bin baş Charolais-Limousine (Şarole-Limuzin) ve 2 bin baş Angus damızlık boş düve ithalatı yaparak Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne verecek. Toplam 6 bin baş damızlık boş düve Avrupa Birliği ülkelerinde faaliyet gösteren üretici/üretici birliği ve kooperatiflerden satın alınacak. Hayvancılığı geliştirmek, üretimi artırmak için bu ithalat yapılacak. Yılda ortalama 20 bin baş damızlık sığır ithalatı yapan Türkiye, bu proje ile anaç hayvan ithal ederek damızlık üretimini yurtiçinde gerçekleştirmeyi amaçlıyor. Et ve Süt Kurumu yetkilileri yurtiçinde etçi damızlık hayvan olmadığı için ithalat yapıldığını belirterek, ithal edilecek hayvanların TİGEM’e damızlık üretimi için verileceğini söyledi. İthal edilecek bu hayvanlar piyasaya verilmeyecek. Sadece TİGEM’e anaç olarak verilecek. Özetle, hayvancılıkta yol haritasını, üretim planlamasını konuşurken bir yandan da Türkiye ithalata tam gaz devam ediyor. Görünen o ki, üretim planlaması için de ithalat devam edecek. 2024 yılında 600 bin baş besilik hayvan ithalatının planlandığı yol haritasından önce açıklandı ve bu ithalat devam ediyor. Şimdi damızlık düve ithalatı yapılacak. Bir yandan da kırmızı et ve kasaplık hayvan ithalatı da sürüyor. Piyasayı düzenlemek ve üretimi desteklemek, planlamak için ithalat yapıldığı yetkililer tarafından dile getiriliyor. Umarız geçmişte olduğu gibi üretim planlaması rafa kaldırılıp ithalat artarak devam etmez. İthalatı bir noktada bitirmek gerekiyor.
Hayvansal üretim izinlerinin verilmesi
Ürün veya ürün gruplarının asgari ve azami ürün miktarları Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından belirlenerek üretim öncesinde Hayvancılık Genel Müdürlüğü tarafından il müdürlüklerine bildirilecek. Kurumsal internet siteleri ve mahalli iletişim araçlarını kullanmak sureti ile il müdürlükleri tarafından ilan edilecek.
Kurul tarafından belirlenen ürün veya ürün gruplarının üretimine başlanmadan önce ve zati ihtiyaç haricinde kurulacak ticari amaçlı yeni işletmeler için il/ilçe müdürlüklerinden izin alınacak.
Üretim izni verilmesinde aşağıdakilere öncelik verilecek:
a) Sözleşmeli üretim, organik tarım ve iyi tarım uygulamaları yapılan işletmeler.
b) Ana sözleşmesinde hayvancılık faaliyeti olan çiftçi örgütleri tarafından ortak yapılan üretimler.
c) Bakanlık ıslah programlarına kayıtlı veya soy kütüğüne üye damızlıkçı ve/veya ari işletmeler.
DESTEKLER DEĞİŞİYOR
Bitkisel üretimde olduğu gibi hayvancılıkta da üretim planlaması kapsamında desteklerde önemli değişiklikler öngörülüyor. Yeni destekleme modelinde “Temel hayvancılık desteği ve ürün geliştirme desteği” başlığı altında, “temel, yönlendirici ve verimlilik” kriterleri kapsamında ödenecek. Aile işletmelerine ilave destek sağlanırken, hayvancılıkta ilk defa genç ve kadın üreticilere ilave destek verilmesi öngörülüyor.
PLANLAMANIN HEDEFİ
Hayvancılıkta üretim planlaması ile üretimin maliyet, kapasite, pazarlama imkânları doğrultusunda planlanması; sürdürülebilir hayvansal üretim için stratejik ürünler olarak planlama kapsamına alınan kırmızı et, beyaz et, süt ve yumurtanın bölgesel bazlı nerede ne kadar üretileceğine dair üretim modeli oluşturulması; suyu merkeze alan doğal ve genetik kaynakların korunduğu sürdürülebilir hayvancılığın sağlanması; mera ve kaba yem üretim alanlarının planlanarak verimli kullanımının sağlanması hedefleniyor.
■ Hayvansal üretimin planlanması kriterleri
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın hazırladığı ve 14 Eylül 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan “Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmelik” e göre hayvancılıkta üretimin planlanması şu temel kriterlere dayanıyor:
1 - Hayvansal üretim planlaması; kalkınma planları, orta vadeli programlar ve Bakanlık stratejik planları dikkate alınarak iklim koşulları, arazi yapısı, işletme büyüklüğü, mevcut hayvan varlığı, kaba yem ihtiyacının karşılanma oranı, mera varlığı, su ihtiyacı, nüfus projeksiyonları ile iç ve dış talep verilerinin değerlendirilmesi suretiyle yapılır.
2- Hayvansal üretimin planlaması ile ürün veya ürün gruplarının belirlenmesine ilişkin iş ve işlemler, Hayvancılık Genel Müdürlüğü tarafından ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde yapılır.
3-Kamu kurum ve kuruluşları ile bağlı ortakları, belediyeler ve il özel idareleri hayvansal üretime yönelik proje veya uygulamalarında bu yönetmelik hükümlerine tabidir.
