Türkiye ekonomisi ilk çeyrekte yüzde 7,3 büyüdü

Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi 2022 yılının ilk çeyreğinde beklentilere paralel yüzde 7,3 büyüme gösterdi. Bu büyüme oranıyla büyüme verileri açıklanan ülkeler arasında Türkiye dünyada 6’ncı sırada yer alırken, OECD ülkeleri arasında ise Suudi Arabistan ve İngiltere’nin ardından üçüncü en hızlı büyüyen ülke oldu.

Ekonomideki hızlı büyümede özellikle vatandaşın tüketimi etkili olurken, tüketimin de stoklardan karşılanması dikkat çekti. Dış talep de büyümeye güçlü bir katkı verdi. Analistler öncü göstergelerin ikinci çeyrekten itibaren iç talepte bir yavaşlamaya işaret ettiğini vurgularken ikinci çeyrekte büyümede güç kaybı görüleceğini son iki çeyreğin ise Fed’in de adımlarıyla tüm dünya için büyümeyi daha zor hale getireceğine dikkat çekti. Anketlerde 2022 yıl sonu için büyüme beklentisi yüzde 0,5 ile 4 arasında değişiyor. Ancak ortak kanı bu yılın en hızlı büyümesi ilk çeyrekte görüldü.

Cari fiyatlarla dolar bazında yüzde 4,8 küçülme

TÜİK verilerine göre ilk çeyrekte Türkiye ekonomisinin büyüklüğü cari fiyatlarla geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 79,5 artarak 2 trilyon 496 milyar 328 milyon TL’ye ulaştı. Dolar bazında cari fiyatlarla ise 179 milyar 800 milyon dolar oldu ve geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 4,8 küçülme yaşandı. Kişi başı milli gelir ise TÜİK’in nüfus verileri ışığında hesaplandığında 9 bin 374 dolara düştü. 2022 yıl sonu itibariyle kişi başı milli gelir 9 bin 539 dolardı. Kişi başı milli gelir 2018 yılından bu yana 10 bin doların altında seyrediyor. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH, bir önceki çeyreğe göre yüzde 1,2 arttı.

TÜİK’in üretim yöntemiyle gayri safi yurtiçi hasıla hesabına göre tarım yılın ilk çeyreğinde neredeyse durdu. Geçen yılın ilk çeyreğine göre tarım sektöründe sadece yüzde 0,9’luk artış yaşanırken bunun büyümeye katkısı 0.03 puan hesaplandı. Özellikle yüksek gıda enflasyonu ve uluslararası kısıtlamalar dikkate alındığında tarım sektöründeki bu durgunluk analistler tarafından önümüzdeki dönem için endişe verici olarak yorumlandı.

Sanayide ivme kaybı olsa da büyüme sürecek

Sanayi sektöründe yüzde 7,4’lük büyüme var. İlk çeyrek büyümesine sanayi üretiminin katkısı 1.64 puan oldu. İmalat sanayi ise yüzde 7,6’lık büyümesiyle 1.39 puan katkı verdi. Makine teçhizat yatırımlarında ilk çeyrekte yine yükseliş gözlense de fazla güçlü bir yapı ortaya koymaması sanayi üretiminde gelecek çeyreklerdeki katkıyı kısıtlayabilir.

İnşaat sektörü 2022 ilk çeyrekte yüzde 7,2 daraldı ve Türkiye ekonomisinin büyümesini 0.4 puan geriletti. İnşaat sektörü son üç çeyrek küçülüyor. İnşaat maliyetlerindeki hızlı artış ve yeni inşaatlarda son dönemlerde yaşanan durgunluk önümüzdeki çeyreklerde getirilen teşviklere rağmen inşaat sektöründen büyümeye önemli bir katkı gelemeyeceğini ortaya koyuyor.

Hizmetlerde baz etkisi hızlı artışı destekliyor

Hizmetler sektörü pandemi sonrası güçlü toparlanması ile ilk çeyrekte oldukça iyi bir performans gösterdi. Turizm, yeme içme gibi sektörlerin geçen yılın baz etkisiyle daha hızlı büyümesi hizmetler sektöründe yüzde 14,9’luk bir büyümeyi sağladı. Türkiye büyümesine ise hizmetler sektöründen 3.33 puanlık katkı geldi. Geçen yıl yaşanan kapanmalar ve kısıtlamalar nedeniyle hizmetler sektöründe yıl boyunca baz etkisini göreceğiz. Bu nedenle hizmetler sektöründe güçlü büyümenin önümüzdeki çeyreklerde de sürmesi bekleniyor.

Finans sektörü ilk çeyrekteki güçlü karlılığını katma değere de yansıttı. Sektörde özellikle TÜFE’ye endeksli tahvillerin katkısıyla gelen rekor karlılık yaşanmıştı. Finans sektöründe bu yılın ilk çeyreğinde geçen yıla göre büyüme yüzde 24,2 oldu ve bunun toplam büyümeye katkısı ise 1.17 puan olarak gerçekleşti. Önümüzdeki çeyreklerde karlılık artışının sürmesi beklenen finans sektöründe hükümetin kredilerde ise yavaşlatma arzusu var. Ancak yine de büyümeye katkısı sektörün sürecek.

Bilgi iletişim sektörü yüzde 16,8 büyümeyle 0.55 puanlık katkı sağlarken, gayrimenkul sektörü inşaatın aksine yüzde 5,4 büyüdü ve 0.46 puanlık katkı verdi. İdari destek hizmet sektörü yüzde 8,9, kamu yönetimi yüzde 5,2 ve diğer hizmetler yüzde 6,8’lik ilk çeyrek büyüme oranlarına ulaştılar.

Vatandaşın tüketimi nasıl bir seyir izleyecek?

TÜİK’in harcamalar yöntemiyle hesabı ise iç talebin yılın ilk çeyreğine damga vurduğunu gösteriyor. Vatandaşın tüketim harcamaları yüksek enflasyonun talebi öne çekmesiyle yüzde 19,5’lik büyüme gösterdi ilk çeyrekte. Bunun Türkiye ekonomisinin büyümesine katkısı 11.6 puan. Uzmanlar önümüzdeki çeyreklerde de iç talebin büyümeye katkısının yavaşlayarak sürmesini bekliyor. Ancak iç talebi artıracak adımların atılması da muhtemel. Bunun başında kamunun işçi ve memurlara yönelik yılın ikinci yarısında uygulayabileceği zam geliyor. Maaş artışları yine talebin güçlü kalmasını sağlayabilir ancak sonucu daha yüksek enflasyon ve cari açık olarak geri dönebilir. 

Dış talepten büyümeye 3.5 puanlık katkı geldi

Devletin tüketim harcamaları yüzde 0,9’luk büyüme gösterdi. Bunun büyümeye katkısı 0.12 puan gibi düşük bir seviye oldu. Toplam yatırımlarda ise büyüme yüzde 1,1 ekonomiye katkı ise 0.28 puan.

İhracat ilk çeyrekte savaşa rağmen güçlü seyrini korudu ve yüzde 16,8’lik büyüme gösterdi. İthalatta ise yüzde 2,3’lük artış yaşandı. Böylece dış talebin ekonomik büyümeye katkısı 3.47 puan oldu. Uzmanlara göre dış talebin seyri hem savaş hem de Avrupa’nın büyümesiyle çok ilgili olacak. Parasal sıkılaştırma adımları da dış talebi düşürebilecek etkiler arasında. Analistler dış talebin katkısının yavaşlayarak da olsa yıl boyu süreceğini tahmin ediyor.

Stoklar büyümeyi 8.18 puan geriletti

Harcamalar tarafından en dikkat çekici olan durum ise stok değişiminin Türkiye ekonomisindeki büyümeyi 8.18 puan aşağı çekmesi. Uzmanlar bunun yüksek tüketimin stoklardan karşılanması olarak yorumlarken önceki çeyreklerde de stokların büyümeye negatif katkı yaptığını hatırlattı.

Büyümede yavaşlama öngörülüyor

Uzmanlar, ilk çeyrek büyümesinin iç ve dış talepten kaynaklandığını ancak önümüzdeki çeyreklerde ikisinin de yavaşlama sinyali verdiğine dikkat çekti. Özellikle yükselen kur etkisiyle tüketici güven endeksi, beyaz eşya satışları gibi öncü veriler vatandaşın tüketiminde yavaşlama olduğunu ortaya koyarken bu durumun büyümenin kalıcılığı konusunda soru işaretleri yarattığını dile getirdi. Makine teçhizattın fazla güçlenmediğini verimlilik hikayesinde hafif hareket olduğunu ancak cılız kaldığını kaydeden analistler büyüme için elde sadece ihracatın güçlü olmasının kaldığını vurguladılar.

Vatandaşın harcamaları ikiye katlandı

TÜİK verilerine göre cari fiyatlarla vatandaşın harcamalarında üç haneli artışlar yaşandı. Vatandaşın dayanıklı mallara harcamaları geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 97,3 artarken yarı dayanıklı mallaya yönelik harcamalar yüzde 104 büyüdü. Dayanıksız mallara yönelik harcamalarda yüzde 100,1 artış yaşandı. Hizmetler sektörüne yapılan harcamalarda artış ise yüzde 85 oldu.

Makine teçhizatta 10 çeyrektir büyüme

TÜİK verilerine göre yatırım harcamalarında makine teçhizattaki artış sürüyor ve bu artış 10’uncu çeyreğe taşındı. Makine teçhizat yatırımlarında ilk çeyrekte büyüme yüzde 10,5. İnşaat yatırımlarında ise üç çeyrektir daralma var bu yılın ilk çeyreğindeki küçülme de yüzde 9,8 ile oldukça yüksek gerçekleşti. Diğer aktiflerde yüzde 5,5, üretilmiş mali olmayan aktiflerde ise yüzde 1,1’lik büyüme gözlendi.

Hazine'den yüzde 7,3'lük büyüme değerlendirmesiFinans