TÜİK’ten Ar-Ge harcamaları hesaplamasında yöntem değişikliği

Araştırma ve geliştirme (Ar-Ge) verilerine ilişkin güncel idari kayıt veri sayısı ve çeşitliliği son yıllarda arttı. Bu nedenle Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) uluslararası referans kaynağı olan Frascati Kılavuzu'nun önerilerine uygun olarak hesaplama yöntemi yeniden gözden geçirerek ve güncel veriler doğrultusunda yöntem değişikliğine gitti. Bu kapsamda 2015-2021 yılı arasındaki veriler yeni hesaplama yöntemine uygun olarak güncellendi.

Konuya ilişkin TÜİK’in açıkladığı detaylı metodolojik açıklama bültenine göre, Türkiye’de gayrisafi yurt içi Ar-Ge harcaması 2021 yılında bir önceki yıla göre 32 milyar 670 milyon TL artarak 101 milyar 738 milyon TL'ye yükseldi. Gayrisafi yurt içi Ar-Ge harcamasının GSYH içindeki oranı 2020 yılında yüzde 1,37 iken, 2021 yılında 7 trilyon 248 milyar 789 milyon TL'lik GSYH içindeki oranı yüzde 1,40'a yükseldi.

En çok harcaması mali ve mali olmayan şirketlerce yapıldı

Ar-Ge harcamalarında mali ve mali olmayan şirketler yüzde 61,3 ile en büyük paya sahip olurken, bunu yüzde 34,2 ile yükseköğretim takip etti. Kâr amacı olmayan kuruluşlar tarafından yapılan Ar-Ge harcamalarının da dâhil olduğu genel devlet Ar-Ge harcamalarının toplam Ar-Ge harcamaları içindeki payı ise yüzde 4,5 oldu. Ar-Ge harcamaları içerisinde personel harcamaları yüzde 48,9 ile en büyük harcama kalemini oluşturdu.

Ar-Ge finansmanında mali ve mali olmayan şirketler ilk sırada

Ar-Ge harcamalarının 2021 yılında yüzde 54,6'sı mali ve mali olmayan şirketler tarafından finanse edilirken genel devlet Ar-Ge harcamalarının yüzde 27,5'ini, yükseköğretim yüzde 16,4'ünü, yurt dışı kaynaklar yüzde 1,5'ini ve diğer yurt içi kaynaklar yaklaşık olarak yüzde 0,03'ünü finanse etti.

221 bin 811 Ar-Ge personeli çalıştı

Tam zaman eşdeğeri (TZE) cinsinden 2021 yılında toplam 221 bin 811 kişi Ar-Ge personeli olarak çalıştı. Sektörler itibarı ile dağılımına bakıldığında ise TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2021 yılında yüzde 67,4'ü mali ve mali olmayan şirketlerde, yüzde 28,2'si yükseköğretimde ve yüzde 4,4'ü kâr amacı olmayan kuruluşların da dâhil edildiği genel devlet sektöründe yer aldı.

TZE cinsinden kadın Ar-Ge personel sayısı, 2021 yılında 71 bin 301 kişi ile toplam Ar-Ge personel sayısının yüzde 32,1'ini oluşturdu. Sektörler itibarı ile TZE cinsinden kadın Ar-Ge personel oranı yükseköğretimde yüzde 45,7, kâr amacı olmayan kuruluşların da dâhil edildiği genel devlette yüzde 30,4, mali ve mali olmayan şirketlerde ise yüzde 26,6 oldu.

Personelinin yüzde 31,2'si doktora veya eşdeğeri eğitim seviyesine sahip

Ar-Ge personeli öğrenim durumuna göre incelendiğinde, Ar-Ge personelinin yüzde 34,9'unun lisans eğitim düzeyine sahip olduğu görüldü. Bunu sırasıyla yüzde 31,2 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 24,3 ile yüksek lisans, yüzde 4,8 ile meslek yüksekokulu ve yüzde 4,8 ile lise ve altı kategorileri takip etti. TZE cinsinden Ar-Ge personelinin eğitim durumuna göre dağılımı ise sırasıyla; yüzde 48 ile lisans, yüzde 20,7 ile yüksek lisans, yüzde 18,3 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 6,7 ile meslek yüksekokulu ve yüzde 6,3 ile lise ve altı eğitim düzeyi şeklinde oldu.

En fazla Ar-Ge harcaması İstanbul bölgesinde

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 2. Düzeye göre 2021 yılında Ar-Ge harcamalarının en yüksek olduğu bölge toplam Ar-Ge harcamasının yüzde 29,7'sini gerçekleştiren TR10 (İstanbul) iken, bunu yüzde 28,2 ile TR51 (Ankara) ve yüzde 9,2 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesi takip etti.

Toplam Ar-Ge personel sayısının yüzde 29,5'i TR10 (İstanbul), yüzde 19,3'ü TR51 (Ankara) ve yüzde 8’i TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesinde istihdam edildi.

Harcamanın yüzde 53,5'i Ar-Ge merkezlerinde yapıldı

Mali ve mali olmayan şirketler tarafından 2021 yılında gerçekleştirilen 62 milyar 400 milyon TL Ar-Ge harcamasının yüzde 53,5'i Ar-Ge merkezlerinde gerçekleştirildi. Ar-Ge merkezlerinde yapılan Ar-Ge harcamasının yüzde 85,1'i, 250 ve üzeri çalışan sayısına sahip olan girişimler tarafından yapıldı.

En fazla harcama yüksek teknoloji faaliyetlerinde

İmalat sanayinde Ar-Ge faaliyeti yürüten girişimler teknoloji düzeylerine göre sınıflandırıldığında, 2021 yılında imalat sanayinde gerçekleştirilen 35 milyar 613 milyon TL Ar-Ge harcamasının yüzde 46,3'ünün yüksek teknoloji faaliyetinde yer alan girişimler tarafından gerçekleştirildiği görüldü. Bu oran 2015 yılında yüzde 35,1'di. İmalat sanayindeki toplam Ar-Ge harcamasının yüzde 39,6'sı orta yüksek teknoloji faaliyetindeki girişimler, yüzde 9,6'sı orta düşük teknoloji faaliyetindeki girişimler ve yüzde 4,5'i düşük teknoloji faaliyetindeki girişimler tarafından yapıldı.  

İmalat sanayinde Ar-Ge faaliyeti yürüten girişimlerdeki araştırmacı sayıları incelendiğinde 2021 yılında en fazla araştırmacının 24 bin 630 kişi ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler tarafından istihdam edildiği görüldü. Bunu 16 bin 720 araştırmacı istihdamı ile yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler takip etti. TZE cinsinden araştırmacı sayıları dikkate alındığında da en fazla değerin 22 bin 299 ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimlerde olduğu saptandı.