Tek zam maaşı eritiyor: Son 50 yılda asgari ücrete ne kadar zam geldi?
2025 yılı asgari ücret zam görüşmeleri maratonu önümüzdeki hafta başlıyor. Enflasyondaki yükselişle yakın ilişkisi tartışılan asgari ücrete gelecek zam milyonlarca çalışanı yakından ilgilendiriyor. Son 50 yılda asgari ücrete yapılan zamların seyrine bakıldığında, ortalama üzerinden asgari ücrete yılda tek zam yapılması enflasyona karşı ücretleri ciddi oranda eritiyor.
ÖZDER ŞEYDA UYANIK
Türkiye’de geçmiş yıllarda sadece işe yeni başlayanlarla, vasıfsız ya da dönemsel çalışanların aldığı ücret düzeyi olan asgari ücret, son yıllarda çalışanların aldıkları maaşlarda oransal olarak yayılırken, enflasyonla birlikte hem ortalama maaşlara yakınsadı hem de zam oranında göstergeye dönüştü.
2025 yılı asgari ücret görüşmelerinin 10 Aralık’ta başlayacak olması tüm dikkatleri komisyon toplantılarına çekerken, enflasyonla mücadelede de ücret artışlarının rolü tartışılmaya devam ediyor.
2021 sonrasında enflasyonda hızlanmayla yılda iki kez artış uygulamasına dönülen asgari ücrete, 2024 yılında Nisan ayında Türk-İş açlık sınırının altında kalmasına karşın “tek zam” yapılmıştı.
1974 yılından bu yana asgari ücretin Türkiye’de artış ortalamasına bakıldığında, 2025 yılında asgari ücrete ne kadar zam gelebileceğini hesaplarken, 2000’li yıllarda asgari ücrete tek ve çift zam yapıldığı dönemlerde de enflasyon ortalamaları dikkat çekiyor.
2025 yılı için önemli bir hale gelen milyonlarca çalışanın maaşlarını ve birçok ücreti etkileyecek asgari ücrette son 50 yılda seyir nasıl oldu?
Ortalama ücrete yakınsama
Asgari ücret, adından da anlaşılacağı gibi, bir çalışanın hayatta kalabilecek kadar beslenmesine gerekli harcamayı yapması için belirlenen bir ücret düzeyi. Dünyada birçok ülkede olan asgari ücret çok gelişmiş ülkede yüzde 3-5 düzeylerinde günlük işlerde ya da staj, deneme süresinde olan çalışanlara kısa süreli ödenen bir ücret olarak biliniyor.
2021 yılından bu yana hızlanan enflasyondaki yükselişle birlikte yüksek oranlı zamlar uygulanan asgari ücret, bu zamların altında kalan diğer ücret artışları nedeniyle ortalama ücretlere de yakınsıyor.
TÜİK’in Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması verilerinde görülen, ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir fert gelirinin 2022 ve 2023’te asgari ücretin ortalamasının altına gerilediği göstergesi bu yönde dikkat çekiyor.
Son 50 yılda asgari ücretin seyri
1974 yılından bu yana asgari ücretin seyrine bakıldığında da artış oranı öncesinde, enflasyonda ücret zamları ilişkisi de dikkat çekiyor.
Enflasyonda yüksek artışların olduğu 80’li ve 90’lı yıllarda asgari ücrete yılda 1 kez zam yapıldığı görülürken, bu zamların da genel olarak yıl ortasında yapıldığı görülüyor.
Asgari ücrete yapılan zamlarda, özellikle 2024 yılında tek zam yapılmasıyla çok tartışma yaratan ücretlerin enflasyonu tetiklediği tartışmalarına 2000’li yıllar sonrasında bakıldığında ilginç bir tablo da ortaya çıkıyor.
Türkiye’nin en büyük ve son krizlerinden biri olan 2001 krizi döneminde asgari ücrete 1 yılda 3 kez zam yapıldığı görülürken, 2007-2014 yıllarında asgari ücrete yılbaşı ve yıl ortası olmak üzere yılda iki kez zam yapıldığı görülüyor. Bu yılların enflasyon ortalamasına bakıldığında ise yüzde 7,95 seviyesi karşımıza çıkıyor.
2015-2021 yılları arasında ise 2024 yılındaki gibi asgari ücrete yılbaşında tek zam yapılıyor. Bu dönemin enflasyon ortalaması ise yüzde 16,01 olarak görülüyor.
Daha ilginci ise tek haneli enflasyon ortalamasının olduğu dönemde asgari ücrete ortalama yıllık yüzde 9,18 oranında yani enflasyon ortalamasının üzerinde bir artış yapılıyor. 2015-2021 tek zam döneminde ise asgari ücrete ortalama yüzde 15,03 yani enflasyonun altında zam yapılmış oluyor.
Asgari ücrete yapılan zamların oranı
Asgari ücrete yapılan zam oranlarının enflasyonla seyrine bakıldığında ilişki daha yakın görülüyor.
1974-1999 döneminde asgari ücrete yapılan zam oranı ortalama yüzde 58,55 olurken, enflasyon ortalaması da yüzde 58,26 seviyesinde oluyor.
2000 sonrası 24 yılda asgari ücrete ortalama yüzde 26,24 zam yapılırken, enflasyon oranı da yüzde 21,09 ortalamada oluyor.
Son 50 yılda yapılan zam oranı ortalaması yıllık yüzde 43,56 olarak hesaplandığında asgari ücrete 2025 yılında bu oranda zam yapılması halinde ise 24 bin 409 TL olması ihtimali de yerini koruyor.
