Sınır kapandı, ticaret “tampon bölge”den

Aysel YÜCEL

İSTANBUL- Çin'den çıkan ve hızla dünyaya yayılan koronavirüs salgınının komşuya kadar sıçraması, dış ticarete sekte vurdu. Türkiye’nin en önemli ihracat pazarlarından olan İran ve Irak ile sınırların kapatılmasının ardından, bu ülkelerle olan dış ticaret taşımalarının devamı için alternatif çözümü arayışı başladı. Ticaret Bakanlığı, ihracatçı ve taşımacıların da görüşlerini alarak, sınırı geçmeden mal teslimatı yapılmasını sağlayacak ‘tampon bölge’ oluşturulması için harekete geçti.

Bilindiği üzere; koronavirüs salgını İran’da hızla yayılmaya başlayınca Türkiye dahil diğer komşu ülkeler olası risklere karşı önceki hafta İran’la sınırı kapatmıştı. Ardından virüs Irak’ta görülünce geçen hafta da bu ülke ile sınırların kapatılması gündeme geldi. Türkiye’nin İran ve Irak’la sınırlarını kapatması hem hükümeti hem de ihracatçı ve taşımacıları harekete geçirdi. Çünkü başta Irak olmak üzere bu iki ülke, ihracat öncelik olmak üzere Türkiye’nin dış ticaretinde önemli bir yere sahip. 2019 yılında iki ülke ile Türkiye arasında 17 milyar doların üzerinde karşılıklı ticeret yapıldı. Burada büyük payı ise ihracat oluşturuyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) verilerine göre; 2019 yılında Irak’a 9.4 milyar dolarlık ihracat yapıldı, Türk TIR’ları bu dönemde yaklaşık 515 bin sefer yaptı. Geçen yıl İran’a toplamda 2.7 milyar dolarlık ihracat yapılırken, aynı dönemde karayoluyla 46 bin TIR seferi gerçekleştirildi. Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Irak İş Konseyi Başkanı Emin Taha ve Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND) İcra Kurulu Başkanı Alper Özel, bu ülkeler ile yapılan ticaretin sekteye uğramaması için bakanlık ve STK’lar bünyesinde yapılan çalışmaları DÜNYA’ya anlattı.

Yük tampon bölgeye bırakılacak, karşı taraf alacak

DEİK, Türkiye-Irak İş Konseyi Başkanı Emin Taha, “Bizim önceliğimiz elbette insan sağlığı. Ancak bu konuda gerekli önlemleri alırken bir yandan da ticaretimizi devam ettirmemiz gerekiyor. Şu anda en önemli konulardan biri ticaretin devam etmesi için ‘tampon bölge’ oluşturulması. Ticaret Bakanlığı bu konuda çalışma yapıyor. Irak’tan çekici gelecek, Türkiye’deki dorseyi yüküyle birlikte götürecek, sonra da dorseyi geri getirecek. Bu noktada elbette firmalarımızın bir takım endişeleri de mevcut. Irak tarafına ne kadar güvenebiliriz bilemiyoruz. Bu da ister istemez, iş hacminin deşmesine sebebiyet verebilir. Tampon bölge için sıfır noktada böyle bir alan yok. Habur’dan nehir geçiyor ve köprüler var. Dolaysıyla tampon bölgenin ya Habur’dan önce Silopi-Habur arasındaki bir bölgede olması gerekiyor ya da Irak tarafına geçip Halil İbrahim tarafında bir büyük sahada. Çünkü tampon bölge için en az 15- 20 bin TIR’lık bir alana ihtiyaç var. Sağlık Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı’nın yanı sıra UND, TİM ve DEİK bu konuda birlikte istişare yaparak, ticaret hacminin azalmaması için çalışıyoruz” diye konuştu. Emin Taha, Irak tarafındaki yetkililerin tedirginliğini de aktararak, “Iraklı yetkililer ve iş insanları büyük tedirginlik içinde. Görüşmeler yapıyor, onları rahatlatmaya çalışıyoruz. Her iki tarafın çıkarlarını korumak için çalışıyoruz. Tampon bölge konusu birkaç güne netleşir” dedi.

UND İcra Kurulu Başkanı Alper Özel, dernek bünyesinde oluşturulan kriz masalarında bakanlıkla iş birliği yaparak alternatif güzergâhlar üzerinde çalıştıklarını söyledi. Özel, Irak tarafında olduğu gibi İran ile yapılan ihracatın aksamaması için tampon bölge kurulmasının gündemde olduğunu söyledi. Özel, bu konuda birkaç TIR üzerinden de deneme çalışmalarına başlandığını söyledi.

Gürcistan, TIR şoföründen artık pasaport ibrazı da istiyor

Diger yandan, Gürcistan'da, önceki gün ilk koronavirüs vakası tespit edilmesinin ardından Sarp Sınır Kapısı'nda güvenlik önlemleri artırıldı. Sarp Sınır Kapısı'ndan Türkiye'ye giriş yapan yolcular, termal kameralarla taranarak görevli sağlık personelince kontrolden geçiriliyor.

Önlemler kapsamında TIR sürücülerinin Türkiye'ye girişi esnasında kimlikle geçiş yerine pasaport ibrazı uygulamasına geçildi. Sarp Gümrük Muhafaza Kaçakçılık ve İstihbarat Müdürü Tahir Demir, Sağlık Bakanlığı personelinin termal gerekli kontrolleri yaptığına dikkati çekerek, "Günlük 500 TIR kapasitesi ve küçük araç trafiğine aynı şekilde devam ediliyor.Ülkemizden çıkışlarda ve girişlerde titizlikle kontroller yapılıyor" dedi.

TIR şoförleri girişte karantinaya alınıyor

Türkiye’nin sınır komşusu İran'da görülen koronavirüs vakalarının ardından kapatılan Gürbulak Sınır Kapısı'nda, Türk TIR şoförlerinin yurda girişleri haftasonu başladı. Yaklaşık 134 TIR ülkeye giriş yaparken, 500’e yakın TIR ise hala İran tarafında dönüş için bekliyor. Öte yandan, İran’ı transit geçerek Türki Cumhuriyetlere doğru yola çıkan ancak, Türkmenistan’ın Iran ile sınırı kapatması nedeniyle Türkiye’ye dönmek zorunda olan 100'lerce TIR bulunuyor. Bakanlık ve Uluslararası Nakliyeciler Derneği, bu araçların Azerbaycan üzerinden gelmesi için çalışıyor. İran’dan dönen şoförler ülkeye girişlerinde koronavirüs riskine karşı sağlık kontrolünden geçiyor. Ateşi yüksek olan şoförler sınırdaki TIR parkında 10 gün karantinaya alınıyor. Sürücüler kendi araçlarında ikamet ettiriliyor.  Araçların çekildiği parklara sürücüler dışında hiç kimse alınmıyor. Araçlar sürücülerin karantina alanı olacağı için firmalar araçları başka sürücü gönderip alamıyor. Sürücülerde ilk 5 gün virüs belirtisi olmaz ise kapıda bekledikleri günleri de karantina sayıp yine kendi araçları ile evlerine gönderilecek. Evlerine gönderilen sürücüler, evlerine gittiklerine dair taahhüt verecekler. Irak’a açılan gümrük kapılarından ise sadece daha önce çıkış yapmış Türk vatandaşları ve araçlarının girişine izin veriliyor. Girişler Sağlık Bakanlığı’nın kapılarda almış olduğu önlemlerle eşgüdümlü olarak gerçekleştiriliyor. Uluslararası Nakliyeciler Derneği (UND), kurduğu kriz masası ile süreci yakından takip ediyor. UND İcra Kurulu Başkanı Alper Özel, “Şu anda en öncelikli gündemimiz şoförlerin ülkeye sağ salim dönmesi ve olası bir virüs riskine karşı gerekli önlemlerin alınması. Sürücülerimize ülkemizin ihracatını taşıma mücadelesinde gösterdikleri sabır sebebiyle derneğimiz ve sektörümüz adına bir kez daha şükranlarımızı sunuyor, virüs tehditlerine karşı yetkililerin uyarılarını dikkate almalarını rica ediyoruz. Virüsün ülkemize sokulmaması için ortak mücadele ediyoruz. Önceliğimiz insan" diye konuştu.

İki ülkeyle ticaret 17 milyar $'ı aşıyor

TÜİK verilerine göre, 2019 yılı itibarıyla Türkiye’nin İran ve Irak’la dış ticaretinin toplamı 17,1 milyar dolar seviyesinde... Bu rakamın 11,3 milyar dolarlık bölümünü ihracat, 5,8 milyar dolarlık bölümünü ise bu ülkelerden ithalat oluşturuyor. Geçen yıl Irak’a 9 milyar dolarlık ihracat yapılırken bu ülkeden ithalat 2.5 milyar dolar seviyesinde kaldı. İran ile ticarette ise denge Türkiye’nin aleyhine bulunuyor. Bu ülkeye geçen yıl 2,3 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirildi, ithalat ise 3.3 milyar dolara yaklaştı.

Orta Asya taşımaları için rota Gürcistan'a çevrildi

Sınır kapılarının kapatılması transit taşımalar açısından da büyük sıkıntı yarattı. Türk taşımacılar Irak üzerinden herhangi bir ülkeye taşıma yapmıyor. Ancak İran’ın transit taşımalarda önemli bir payı bulunuyor. Nakliyeciler, İran üzerinden Özbekistan, Türkmenistan, Afganistan, Kırgızistan, Kazakistan gibi ülkelere karayoluyla yıllık yaklaşık 36 bin sefer yapıyor.

Virüs tehlikesi nedeniyle İran ile sınır kapılarının kapatılmasının ardından rota Gürcistan’a çevrildi. Konuyla ilgili bilgi veren UND yetkilileri, İran üzeri yapılan transit taşımaların Gürcistan sınırındaki Sarp, Türkgözü ve Aktaş sınır kapılarına yönlendirileceğini söyledi. Bakanlığın bu konuda çalışma başlattığı belirtilirken, kapasitelerin de artırılması gündeme geldi. UND yetkilileri gidiş ve dönüş yönünde, kapasite artışına ihtiyaç olduğunu söyledi. Öte yandan, taşımaların Gürcistan’a kaydırılması ek maliyet ve zaman kaybına neden olacak.

Gürcistan, Azerbaycan ve Hazar Denizi’nde ayrı ayrı ek maliyetin ortaya çıkacağını belirten UND temsilcileri, bakanlığın bu güzergah üzerindeki ülkelerin yetkilileri ile görüşme halinde olduğunu ve taşımacılara destek verilmesi, geçişlerin kolaylaştırılması talebinde bulunduklarını aktardı.