Patates ve soğanda ithalatı durduracak önlem

Ali Ekber YILDIRIM

Soğan ve patates ihracatı izne bağlandı. İthalatın serbest ihracatın ise Tarım ve Orman Bakanlığı iznine bağlanmasına patates sektörü sert tepki gösterdi. Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Türkiye'nin kendi üretiminin tüketime yeterli olduğunu, hasat dönemine kadar ithalat yapmamak için ihracatın izne bağlandığını söyledi. Ticaret Bakanlığı'nın dün Resmi Gazete'de yayınlanan tebliği ile kuru soğan, taze veya soğutulmuş (tohumluk hariç) patates ihracatı izne bağlandı. İhracat yapacaklar önceden bakanlıktan izin alacak.

İthalat yapmamak için...

Patates ve kuru soğanın ihracatının bakanlık iznine bağlanmasını DÜNYA'ya değerlendiren Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, geçen sene yaşananlardan ders alarak önlem aldıklarını söyledi. Pakdemirli, "Son 5 yıla bakıldığında patateste fiyat krizleri yaşıyoruz. Üreticilerden fiyat düşük ihracat yapalım talepleri var. Bunun için siyasetçileri de devreye sokarak Ticaret Bakanlığı’ndan ihracat teşviki almak için girişimlerde bulunuyorlar. Siyasetçiler de yardımcı oluyor ve ihracat için teşvik de alıyorlar. Fakat geçen yıl yaşananları biliyoruz ve bundan ders çıkardık. Şimdi önümüzdeki Mayıs ayına kadar patates hasadı yok. Mevcut üretim bizim ihtiyacımızı karşılıyor. Bunu ihraç edersek geçen sene olduğu gibi stoklar eriyince astronomik rakamlar görebiliriz. Bu nedenle elimizde yerli ve milli ürünümüz varken onu satıp sonra daha pahalıya ithalat yapmak doğru değil. Bu nedenle hasat öncesi ithalat yapmamak için ihracata yönelik böyle bir önlem aldık" dedi.

Yasak değil, tedbir

Pakdemirli, alınan kararın bir yasaklama olmadığını söyleyerek, "Sadece tedbir… Bize başvuracaklar ve değerlendirdikten sonra karar vereceğiz. Biz de piyasanın durumuna, yapılmak istenen ihracat miktarına göre karar vereceğiz. Kontrollü bir ihracat olabilir. Bu tamamen stok durumuna, piyasanın, fiyatların seviyesine göre olacak. Biz bakanlık olarak üreticiyi de tüketiciyi de koruyan bir sistem olsun istiyoruz. Elimizdekini ucuza ihraç edip sonra daha pahalıya ithal etmek istemiyoruz" yorumunu yaptı.

Mal üreticide değil tacirde

Fiyatların düşmesi ile gelecek üretim döneminde çiftçinin patates üretiminden vazgeçmesini de değerlendiren Pakdemirli sözlerini şöyle sürdürdü: "Şu anda mal üreticide değil. Büyük üreticilerin depoları varsa bir miktar ellerinde olabilir. Fakat büyük bölümü tacirlerin elinde. Genelde üretici tarlada alım satımı bitiriyor. Bu nedenle bu karar üreticiyi doğrudan etkilemez. Sözleşmeli, üretim yapan zaten sözleşmeye göre fiyat alıyor. Şu anda mal tacirde ve fiyat artış veya düşüş riski onları daha çok ilgilendiriyor. Üretici ancak dolaylı bir miktar etkilenebilir.."

Üretici: 1.5 milyon ton çürür

Patates üreticileri ve tüccarlar ise alınan karardan tedirgin olduklarını belirterek, depolardaki 1.5 milyon ton patatesin çürüyeceğini iddia ediyor. Geçen yıl fiyatın yüksek oluşması nedeniyle üretimde yüzde 10'a varan oranda artış olduğunu vurgulayan patates tüccarları, Tarım ve Orman Bakanlığı yetkilileri ile görüştüklerini ancak olumlu sonuç alamadıklarını söyledi. Tüccarların anlattıkları özetle şöyle: "Bakanlık yetkilileri patates soğan işini bilmiyor. Üretimde planlama yapmak yerine alınan kararlarla fiyatta istikrarsızlık oluşuyor. Hem üretici hem de tüketici zarar görüyor. Bakanlık yetkilileri ‘100 bin ton patates çürüse ne olur’ diyecek kadar konuya yabancılar. Ayrıca geçen sene Cumhurbaşkanından fırça yedikleri için bu sene aynı olay yaşanmasın diye böyle bir önlem aldılar."

"İthal hasta etti" iddiası

Patates sektörü temsilcilerinin iddiasına göre geçen yıl patates fiyatının artması ile ithal edilen patateslerin bir bölümü kayıt dışı olarak ekildi. Tohumluk olamayan bu patatesler hastalıkların yayılmasına neden oldu. Ayrıca şu anda piyasada bu patatesler çok ucuz fiyata satılıyor. Toptan piyasasında kilosu 50 kuruşa da 1.3 liraya da patates var. Makas hiç bu kadar açılmamıştı. Normalde kaliteye göre fiyat farkı ancak yüzde 10-15’i buluyor. İthal patates ekilerek elde edilenlerin kalitesi çok bozuk olduğu için ucuza satılıyor. Bakanlığın buna müdahale etmesi gerekir.

Planlama yok

Tarım politikası ile çözülmesi gereken sorunlar dış ticaret politikasıyla çözülmeye çalışılıyor. Bu da her iki üründe de istikrarsızlığa neden oluyor. Fiyat istikrarsızlığı beraberinde üretim ve dış ticarette de istikrarsızlık getiriyor. Yapılması gereken soğan ve patates üretiminin tohumdan başlanarak planlanması.

Kuru soğan üretim ve dış ticareti

TÜİK Bitkisel Üretim verilerine göre, 2018’de 1 milyon 930 bin ton olan kuru soğan üretimi 2019'da yüzde 13.9 artışla 2 milyon 200 bin tona yükseldi. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre de Türkiye’nin kuru soğan üretimi tüketimi karşılayacak nitelikte. İthalatta 2018 ekstrem bir yıl oldu. Kuru soğan ihracatı ise yıllık ortalama 100 bin ton civarında. İhracatın yüzde 51’i Irak'a yapılıyor. İthalatın 2019 Ekim ayı itibari yüzde 50’si Mısır'dan ve yüzde 33’ü Özbekistan’dan yapıldı.

Patates üretim ve dış ticareti

Patateste üretim 1999’da 6 milyon tona, ekilen alan 220 bin hektara kadar çıktı. TÜİK'e göre 2018’de 4 milyon 550 bin ton olan patates üretimi 2019'da %9.4 artışla 4 milyon 979 bin ton oldu. Yıllık ihtiyacın ise 4 milyon 700 bin ton olduğu tahmin ediliyor. Patateste Türkiye kendine yeterli ve ortalama yıllık 200 bin ton ihracat yapılıyor. Ancak 2018 üretim yılında kuru soğanda olduğu gibi fiyatların yükselmesi ile ithalat yapıldı. Bakanlık verilerine göre, 2018’de patates ithalatı toplam 22 bin ton. Bunun %86’sı tohumluk. İhracat ise 260 bin ton oldu. Patates ithalatında gümrük vergi %19.3. Taze patates ihracatının yüzde 55’i Irak’a, yüzde 29’u Suriye’ye yapıldı. İhracatta aslan payı Azerbaycan’ın. En çok patates tohum ithalatı Hollanda, Fransa ve Almanya'dan.