Pamuk üretiminde küresel oyuncuyuz, hedef yüzde 100 ‘iyi pamuk’ üretmek

SADİ ÖZDEMİR

Türkiye, dünyanın en büyük pamuk, tekstil ve hazır giyim üreten, ihraç eden ülkeleri arasında. 2023 yılında 32,9 milyar dolarlık tekstil ve hazır giyim ihracatı yapan ülkemizde pamuk, Türkiye tarımında ‘tahıllar ve diğer bitkisel ürünler’ grubunda, buğdaydan sonra ikinci büyük hasılaya (ciro) sahip. 1 milyar 417 milyon 654 bin 477 dolar değerindeki yerli pamuk ham maddesi, tekstil ve hazır giyim sanayilerimizde işlendi. Nihai ürün olarak brüt 15 kat değer artışı (katma değer) sağlandı. İçinde bulunduğumuz sezonda ise yaklaşık 450 bin hektar alandan, 825 bin ton lif pamuk üretimi bekleniyor. Tekstil sektörünün toplam pamuk tüketimi ise 1,2 milyon tonu aşacak. Bu, yaklaşık 435 bin ton pamuk ithalatı yapacağımız anlamına geliyor.

İyi pamuk için 10 yıldır çalışılıyor

2013 yılında kurulan İyi Pamuk Uygulamaları Derneği (İPUD), Türkiye’de pamuğun daha iyi ve sürdürülebilir üretimi için çaba harcıyor. Tarladan giyim sektörüne kadar pamuk tedarik zincirindeki herkesi bir araya getiren İPUD; topluma, çevreye duyarlı ve ekonomik açıdan sürdürülebilir pamuk üretimini destekliyor. İhracatçı birliklerinin, ülkemizin en büyük tekstil ve hazır giyim üreticilerinin, markalarının üye olduğu İPUD ile Better Cotton Initiative (BCI) arasında 2014 yılında stratejik ortaklık başladı. Bu ortaklıkla Türkiye’de iyi pamuk standardının uygulanması ve benimsenmesi hedeflendi. Better Cotton, Türkçe ‘iyi pamuk’ olarak kullanılan tabir ve çiftçilerin, çalışanların refahını, üretimlerin çevreye etkilerini gözeten uluslararası sürdürülebilir pamuk standardı. Türkiye için nihai hedef, pamuk üretiminin tamamını ‘iyi pamuk’ sertifikalı hale getirmek. Bu, pamuğumuzu daha katma değerli yapacak, tekstil ve hazır giyim sektörümüzün küresel rekabet gücü daha da artacak.

Pamuk sanayide stratejik ürün

Pamuk, dünya genelinde 73 ülkenin doğrudan ilgi alanında olan bir sanayi bitkisi. Bu ülkelerin 56’sında hem üretiliyor hem tüketiliyor. 17 ülkede ise sadece tüketiliyor. Dünya pamuk üretiminin yüzde 99,5’ini 10 ülke yapıyor, Türkiye bu ülkeler arasında Çin, Hindistan, ABD, Brezilya ve Avustralya’dan sonra 7’nci sırada bulunuyor. Dünya pamuk kullanımının yüzde 85’ini ise 8 ülke gerçekleştiriyor. Türkiye bu ülkeler arasında Çin ve Hindistan’dan sonra 3’üncü sırada yer alıyor. Dünya pamuk ihracatının yüzde 80’ini 6 ülke gerçekleştirirken, ülkemiz bunlar arasında Çin, Vietnam, Bangladeş’ten sonra dördüncü konumda. Genellikle pamuk üretiminde güçlü olmayan ülkelerde tekstil sanayi gelişmiyor. Tekstil üretimi zayıflayan ülkelerde de hazır giyim ve konfeksiyon gücünü kaybediyor. Türkiye, pamuk üretimindeki iddialı konumuyla topraktan hazır giyime kadar uzanan üretim değer zincirinde küresel rekabet gücü en yüksek ülkeler arasında bulunuyor.

Üretim azalacak derken, yükselişe geçti

Ulusal Pamuk Konseyi Başkanı Bertan Balçık, iki yıldır pamukta ‘kârsızlık’ yaşandığını söylüyor. Balçık, “Özellikle yüksek enflasyonla birlikte, çiftçide ekim için alternatif ürün arayışı fazlalaşmıştı. Geçtiğimiz hasat sezonu bittiğinde pamuk fiyatları dünyanın altındaydı, verim de istenen düzeyde değildi. 2023’te, yeni sezon için 430 bin hektar olan ekim alanımızın yüzde 20 düşeceğini tahmin etmiştik ama 2024 Ocak ayında Ortadoğu’daki savaş ve gerilim ortamı tekstile olumlu yansıdı. Lojistik sıkıntılar artınca Çin ve diğer uzak doğu ülkelerinde Batı pazarlarına ulaşmak zorlaştı. Böylece siparişler de Türkiye’ye kaydı. Ocak, şubat ve mart ayları tekstil için coşkulu bir dönem oldu. Pamuğa da talep yükseldi ve pamuk fiyatları, 45 liradan 70 liraya kadar çıktı. Bunu gören üretici de pamuk ekmeye karar verdi. Böylece toplam pamuk ekim alanlarımız önceki sezona göre yüzde 5 arttı ve 450 bin hektara kadar yükseldi. Tarladan çırçıra pamuk üretiminde yaklaşık 250 bin kişilik (ağırlığı mevsimsel) istihdamımız var” dedi. UPK Başkanı Balçık, bu gelişmelerden sonra ne yazık ki tekstil tarafında tekrar sıkıntılı günlerin başladığını ve şu sıralar lif pamuk kilogram fiyatlarının 50 liraya kadar düştüğünü belirterek, “Bunun üreticideki fiyat karşılığı 20 lira ama çiftçimizin aynı birim için maliyeti 26 lira ve ne yazık ki zarar etmiş durumda. Bu yıl kütlü olarak 2 milyon 100 bin ton, lif olarak 825 bin ton pamuk üretiriz. Geçen seneye göre yüzde 10 artış anlamına geliyor. Türkiye’nin pamuk tüketimi ise 1 milyon 250 bin ton civarında olacak gibi görünüyor. 425 bin ton kadar açık olacak” diye konuştu.

22 ülkede 2,2 milyon çiftçi iyi pamuk üretiyor

Dünya genelinde 22 ülkede, 2,2 milyon çiftçi İyi Pamuk standardına uygun üretim yapıyor. Better Cotton-İyi Pamuk ticarete konu en yaygın sürdürülebilir pamuk standardı konumunda. BCI yıllık faaliyet raporuna göre 202223 sezonunda 5.4 milyon ton BCI pamuk üretimi gerçekleşti. 2022 yılında 260 marka ve perakendeci, toplamda 2,6 milyon ton Better Cotton tedarik etti. Bu, bir önceki yıla göre yüzde 7 artışı ve dünya çapında üretilen pamuğun yüzde 10’undan fazlasını temsil ediyor. Dünyada iyi pamuk iplikçi talebi 3,4 milyon ton civarında, Türkiye’de, 2022’de 257 bin tona yükselmişti. Türkiye’den ürün tedarik eden marka ve tedarik zincirlerinin de birkaç yıl içinde bu yöndeki taleplerini hızla artıracağı belirtiliyor. Önümüzdeki dönemde tarımsal desteklerin de ana eksenini sürdürülebilirlik oluşturmalı.

Rekabette öne geçmek için BC standardı çok önemli

Ulusal Pamuk Konseyi Başkanı Bertan Balçık, pamukta ve tekstilde en doğru stratejiyi şöyle tanımlıyor: “Rakiplerin önünde olmak için bütün pamuk üretimimizin BCI yani iyi pamuk standardında olması gerekiyor. Tekstil ve hazır giyimdeki firmalarımızın da bu standarda sahip, pamuk, iplik, kumaş kullanması çok önemli. Bakanlığımız bu konudaki mevzuatı düzenledi. Biz de Ulusal Pamuk Konseyi ve İyi Pamuk Uygulamaları Derneği olarak iyi pamuk üretimimizi BCI ile eş değer hale getirmek için çalışıyoruz. Amacımız 2026’da pamuk üretimimizin tamamen bu standartta olmasını sağlamak. Şu anda yüzde 18 seviyesindeyiz ki bu, yüzde 100’e çıkacak. Bunu başarırsak bu standartta pamuk ithalatından da kurtuluruz. Çok güçlü entegre bir tekstil sanayimiz var, markalarımız da tüketici eğilimleri de bu yönde gelişiyor. Yunanistan, Hindistan, Brezilya, Avustralya, ABD, hepsi sürdürülebilir pamuğa geçiyor. Şu dönemde ithal ettiğimiz ve işlediğimiz pamuktan 3 kat, yerli pamuktan 6 kat kazanıyoruz. Pamuk aynı zamanda yağ, yem hammaddesi. Barut, para ve parafinin de hammaddesi. Medikalde ve kozmetik sektöründe de çok önemli kullanım alanı var. Ancak pamuğun yüzde 80’ini tekstil sanayimiz kullanıyor.”

Tekstil ihracatçısıyız ve karbon vergileri geliyor

İyi Pamuk Uygulamaları Derneği (İPUD) Başkanı Muzaffer Turgut Kayhan, pamuk çiftiçileri, çırçır ve tekstil firmalarıyla, markalarla birlikte ‘iyi pamuk’ için çalıştıklarını amaçlarının ‘iyi pamuk standartlarına uygun çiftçi sayısını’ artırmak olduğunu belirtti. Kayhan, “Bu çalışmaları Tarım Bakanlığı gözetiminde yürütüyoruz. Dünyada güzel örnekleri var. Bizim de amacımız ‘iyi tarım uygulamalarının olduğu tüm alanlarda ‘iyi pamuk’ uygulaması olması. BCI da Türkiye’deki iyi pamuk üretiminin tamamını kabul etsin istiyoruz çünkü bakanlığımızın genel olarak sürdürdüğü iyi tarım uygulamaları BCI şartlarını karşılıyor. Bunu tamamlayınca müşterilerin Türk pamuğunu tercih etmesi sağlanacak. Son tüketici, pamuğun nereden geldiğini, tüm süreçlerini bilmek istiyor” dedi. Pamuk çiftçisine iyi pamuk üretimi için eğitimler verildiğini, her bölgenin özelliklerine göre farklı eğitim çalışmaları yaptıklarını anlatan İPUD Başkanı Kayhan şöyle konuştu:

“Ülke olarak çok önemli bir tekstil ihracatçısıyız ve artık karbon vergileri geliyor. İyi Pamuk konusunda yakın zamanda çok güzel bir gelişme olacak. Uluslararası Better Cotton Standardı ile ülkemizin İyi Tarım Uygulamaları Standardını uyumlu hale getirecek Eşdeğerlik (Benchmarking) çalışmalarına başlıyoruz. Bu konuda Tarım ve Orman Bakanlığı da desteğini esirgemiyor. Eşdeğerlik sürecinin en önemli adımlarından biri olacak ve ülkemiz pamuk üretim durumunu uluslararası standart ile kapsamlı şekilde karşılaştıracak eşdeğerlik raporu için destekçi arayışındayız. Sponsor olarak bizlerle birlikte olmak isteyen değerli paydaşlarımızın desteğini bekliyoruz.”