Merkez Bankası'ndan tüketim ithalatında altın ve mücevher analizi

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) paylaştığı Merkez'in Güncesi isimli blogda altın ithalatına ilişkin analiz yer aldı. TCMB uzmanları kota nedeniyle altın ithalatı kompozisyonunda yaşanan değişimin tüketim talebi göstergelerine etkisini inceledi.

TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Kıdemli Ekonomist Okan Eren, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Uzman Yardımcısı Didem Yazıcı tarafından kaleme alınan "Altın İthalat Kotası ve Tüketim Talebi Göstergeleri" blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.

Yazıda şu görüşlere yer verildi:

"Altın ithalatındaki artışın cari işlemler dengesi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla 2023 yılında işlenmemiş altın ithalatına kota uygulaması başladı. Söz konusu uygulama, işlenmemiş altın ithalatını azaltmakla birlikte mücevherat ürünleri ithalatında bir artışa neden oldu. Bu yazıda, kota nedeniyle altın ithalatı kompozisyonunda yaşanan değişimin tüketim talebi göstergelerine etkisini inceliyoruz.

Son yıllarda, pandemi ve jeopolitik riskler gibi nedenlerle altına olan küresel talepte ve altın ons fiyatında artış yaşanmakta. Bu ortamda, hanehalkının geleneksel olarak altın tutma eğiliminin yüksek olduğu Türkiye’de işlenmemiş altın ithalatında önemli artışlar oldu. Öte yandan, 7 Ağustos 2023 tarihinden itibaren geçerli olan kota uygulaması ile işlenmemiş altın ithalatı hızlı bir şekilde geriledi. Ağustos 2023’te 12 aylık birikimli olarak 34 milyar dolar seviyesinde olan işlenmemiş altın ithalatı, 2024 yılı kasım ayı itibarıyla yarı yarıya azalarak 17 milyar doların altına kadar geriledi.

Mücevher ithalatı kota sonrası hızla arttı

Diğer taraftan, tüketim malları içinde sınıflandırılan mücevherat ithalatında kota sonrası dönemde hızlı bir artış olduğu dikkat çekiyor. 12 aylık mücevherat ithalatı, kota uygulamasının başladığı 2023 yılı ağustos ayında 1,6 milyar dolar civarındayken, geçen yılın kasım ayı itibarıyla yaklaşık 4 kat artarak 6,4 milyar doları aştı. İşlenmemiş altın ve mücevherat ithalatının toplamı ise, aynı dönemde 35,5 milyar dolardan 23 milyar dolar seviyesine geriledi. Diğer bir deyişle, toplam altın ithalatında kota uygulaması sonrasında gerileme gözlenirken kompozisyonunda da belirgin bir değişiklik yaşandı.

Kota uygulaması sonrasında yaşanan bu değişim, tüketim malı ithalatı gelişmelerini değerlendirirken temkinli olmayı gerektiriyor. Nitekim tüketim malı ithalatı 2024 yılının ocak-kasım döneminde bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 13,1 artarken bu artışın 9,2 yüzde puanlık kısmı mücevherat ürünlerinden kaynaklandı. Bir başka ifadeyle, diğer ürünlerin tüketim malı ithalatı artışına katkısı sadece 3,9 yüzde puan seviyesinde gerçekleşti. Dolayısıyla tüketim malı ithalatında gözlenen artışın genele yayılmış bir durum olmadığı görülüyor.

Mücevher hariç tutulduğunda tüketimde tablo değişiyor

Mücevherat ithalatında son dönemde gözlenen hareketler özellikle bazı aylarda tüketim malı ithalatında yüksek artışlara ve oynaklığa neden oluyor. Bu durum, tüketim malı ithalatının bir talep göstergesi olarak değerlendirilmesini oldukça zorlaştırıyor. Örneğin, 2024 yılının nisan ayında tüketim malları ithalatı yüzde 17 gibi yüksek bir oranda artarken mücevherat ürünleri dışlandığında yüzde 2 civarında bir gerileme olduğu görülüyor. Benzer şekilde, tüketim malı ithalatı 2024 yılının ikinci yarısında ciddi bir canlanmaya işaret ederken mücevherat ürünleri dışlanarak bakıldığında yataya yakın bir görünüm sergiliyor.

İki gösterge arasındaki ayrışma 12 aylık birikimli verilerde daha belirgin hale geliyor. Yıllık tüketim malı ithalatı 2024 yılında artış kaydederken mücevherat hariç tüketim malı ithalatı yataya yakın bir patika izledi. Bu gözlemler, özellikle veriler aylık bazda yorumlanırken mücevherat etkisinin dikkate alınmasının önemini gösteriyor.

"Saat ve mücevher perakende ticareti”

Dış ticaret verilerinde son dönemde gözlenen bu farklılaşmaya benzer bir durum perakende satış hacim endekslerinde de yaşanıyor. Cirosunun büyük çoğunluğu altın ve altın ürünleri satışlarından oluşan “saat ve mücevher perakende ticareti” alt sektöründeki gelişmeler perakende satış hacim endeksinin seyrini etkiliyor. Tüketim talebi eğilimini daha sağlıklı incelemek amacıyla toplam perakende sektörü satış hacminden “saat ve mücevher perakende ticareti” sektörü dışlanarak “altın hariç perakende satış hacim endeksi” oluşturuluyor. Bu endeks, 2023 yılının haziran ayından itibaren belirgin bir şekilde perakende sektörü satış hacim endeksinin altında, 2024 yılı temmuz ayından itibaren de yatay bir seyir izliyor.

Özetle, altında kota uygulaması altın ithalatı kompozisyonunda önemli bir değişime neden oldu. Ara malı kapsamındaki işlenmemiş altın ithalatı kota nedeniyle gerilerken tüketim mallarına dâhil olan mücevherat ithalatı tarihsel ortalamanın oldukça üzerine çıktı. Mücevherat talebinde yaşanan değişimlerin etkisi aynı zamanda perakende satış hacim endeksinde de gözleniyor. Dolayısıyla, tüketim talebine ilişkin göstergelerin sağlıklı bir şekilde yorumlanabilmesi için bu gelişmelerin dikkate alınması önem arz ediyor."