Mahfi Hoca'dan büyüme ile enflasyon ilişkisi hesabı: 19 yıllık değişim
Mahfi Eğilmez büyüme verileri üzerinden enflasyon karşılaştırması yaptı. “Büyüme, GSYH Zımni Deflatörü ve TÜFE ile Farkı” başlıklı yazısında Eğilmez, büyümedeki fiyat artışlarının, enflasyon sepetine oranının yaklaştığını belirtti. 2005'ten bu yana bu ilişkinin nasıl değiştiğine de biz baktık.
İktisatçı Mahfi Eğilmez, Kendime Yazılar isimli blogunda, “Büyüme, GSYH Zımni Deflatörü ve TÜFE ile Farkı” başlıklı son yazısında, büyüme verileri üzerinden ülkedeki fiyat değişimlerini hesaplarken, enflasyonla da karşılaştırmasını yaptı.
Eğilmez, yazısında büyüme verilerindeki değerleri şu şekilde anlatarak formüllerini de verdi:
“Bir ekonominin büyümesi demek o ekonominin bir dönemden ötekine fiziksel üretiminin ya da fiziksel harcamalarının artması demektir. Fiziksel sözcüğünün buradaki anlamı fiyat artışlarından arındırma yapılarak bulunan değer demektir. Büyüme söz konusu olduğunda bizi ilgilendiren mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki artış değil üretilen miktarlarındaki artıştır.
Nominal büyüme nasıl hesaplanıyor?
Bir ekonominin cari fiyatlarla (yani enflasyon arındırması yapılmadan) büyüme hızı, içinde bulunulan yılın fiyatlarıyla hesaplanmış GSYH’sinin bir önceki yıl GSYH’sine oranlanmasıyla bulunuyor. Buna nominal (ya da cari fiyatlarla) büyüme oranı deniyor:
Nominal GSYH Büyüme Oranı 2024 IIÇ= (Nominal GSYH 2024 IIÇ – Nominal GSYH 2022 IIÇ) / (Nominal GSYH 2023 IIÇ) x 100 = (9.949,8 – 5.571,5) / (5.571,5) x 100 = 78,6
Reel büyüme, ekonomindeki fiyat artışlarından (enflasyondan) arındırılmış büyümeyi, bir başla deyişler fiziksel büyümeyi gösterir. Reel büyümeyi bulmak için önce reel GSYH değişim endeksi değişimini hesaplayalım:
Reel GSYH Endeks Değişimi 2024 IIÇ = (2024 IIÇ Zincirlenmiş Hacim Endeksine Göre GSYH x 100) – (2023 IIÇ Zincirlenmiş Hacim Endeksine Göre GSYH) / (2023 IIÇ Zincirlenmiş Hacim Endeksine Göre GSYH) = (216,1 x 100) / (210,9) = 102,5
Reel Büyüme Oranı 2024 IIÇ = Reel GSYH Endeks Değişimi 2024 IIÇ – 100 = 102,5 – 100 = 2,5
Büyümedeki fiyat değişim farkları
GSYH’deki enflasyon arındırması TÜFE ile değil GSYH Zımni Deflatörüyle yapılıyor. GSYH zımni deflatörü; cari fiyatlarla GSYH’nin bir önceki yıla göre artış endeksinin sabit fiyatlarla GSYH’nin bir önceki yıla artış endeksine oranlanması ile hesaplanır. Zımni; kapalı bir biçimde anlatılan demek oluyor. Buradaki anlamı ayrıca hesaplanmayıp GSYH hesaplarının içinden çıkarılmasını ifade ediyor. Oysa enflasyon (TÜFE ya da ÜFE ayrıca hesaplanıyor.) Bunu da formüle edelim:
GSYH Zımni Deflatörü 2024 IIÇ = (Nominal GSYH 2024 IIÇ / Zincirlenmiş Hacim GSYH 2024 IIÇ) – 1 = (178,6 / 102,5) -1 = 0,742
Buna göre 2024 IIÇ döneminde GSYH Zımni Deflatörü yüzde 74,2 olmuştur.”
Büyümedeki fiyatların değişimiyle enflasyon karşılaştırması
Eğilmez, ardından fiyat değişimlerini şu şekilde açıkladı:
“GSYH Zımni Deflatörü ekonomideki bütün mal ve hizmetlerin ortalama fiyat değişimini temsil ediyor. TÜFE ise sadece endeksi oluşturan sepetteki 406 malın fiyat değişimini gösteriyor. Bu 406 mal ve hizmetin toplam olarak 913 çeşidi sepette kapsanıyor. Mal ve hizmet fiyatları ülke çapında 28.852 işyerinden her ay toplam 608.594 kere derleniyor. Endekse alınan kiraların sayısı da 5.246.
2024 yılı ikinci çeyreğinde üç aylık TÜFE ortalaması yüzde 72,3.
Demek ki ikinci çeyrekte GSYH zımni deflatörü (yüzde 74,2) ile TÜFE (yüzde 72,3) birbirine çok yakın çıkmış.”
Büyümedeki fiyatların değişimi ve enflasyon ilişkisi
Mahfi Eğilmez’in hesabından yola çıkarak, yaptığımız hesaplamada da 2005 yılından bu yana GSYH zımni deflatörü ile TÜFE arasındaki ilişkinin grafiği de şu şekilde oldu:
