KOBİ’lerin ciro ve ihracattaki payı zayıflıyor

Merve YİĞİTCAN - İSTANBUL

Türkiye’de girişimlerin yüzde 99,7’sini oluşturan KOBİ’lerin ciro ve ihracata katkısı 10 yılda ivme kaybetti. 2013’te toplam cironun yüzde 63,8’ini KOBİ’ler oluştururken, 2022’de bu oran yüzde 42,5’e indi. KOBİ’lerin 2013’te ihracattan aldıkları yüzde 59,2’lik pay ise geçen yıl yüzde 31,6’ya kadar geriledi.

TÜİK’in açıkladığı Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri’ne göre, Türkiye’deki girişimlerin yüzde 99,7’sini oluşturan KOBİ’lerin toplam ciro ve ihracat içindeki payı kademeli bir şekilde düşüyor. 2013 yılında KOBİ’ler toplam cironun yüzde 63,8’ini oluştururken, bu oran 2022 yılına gelindiğinde yüzde 42,5’e kadar düştü. KOBİ’lerin dış ticaret performansına bakıldığında ise, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler 2013 yılında ihracatın yüzde 59,2’sini gerçekleştirirken, bu oran 2022 yılına gelindiğine yüzde 31,6’ya kadar indi.

Katma değerdeki payı da düşüyor

Bilindiği üzere Türkiye’de ilgili mevzuat gereği 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosundan herhangi biri 250 milyon Türk Lirası’nı aşmayan girişimler KOBİ olarak tanımlanıyor. TÜİK tarafından açıklanan Küçük ve Orta Büyüklükteki Girişim İstatistikleri yıllar itibarıyla incelendiğinde, 2022 yılında sanayi ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren 3 milyon 773 bin girişimin KOBİ sınıfına girdiği görülüyor. Bu sayı 2013 yılında 2 milyon 695 bin 131 olarak idi. KOBİ’ler 2022 yılında toplam girişim sayısının yüzde 99,7’sini oluştururken, söz konusu girişimler istihdamın yüzde 70,6’sını, personel maliyetinin yüzde 47,5’ini, cironun yüzde 42,5’ini ve faktör maliyetiyle katma değerin yüzde 36,4’ünü oluşturdu. 10 yıl önce bu oranların gelişimine bakıldığında, 2013’te toplam girişimlerin yüzde 99,8’ini oluşturan KOBİ’lerin, istihdamın yüzde 74,2’sini, maaş ve ücretlerin yüzde 54,7’sini, cironun yüzde 63,8’ini ve faktör maliyetiyle katma değerin yüzde 52,8’ini oluşturduğu görülüyor. Söz konusu süreçte KOBİ’lerin istihdamdaki payı çok büyük bir değişime uğramazken, özellikle ciro ve yaratılan katma değerde gücünün zayıfl adığına işaret ediyor. 10 yıllık dönemde KOBİ’lerin cirodaki toplam payı 21,3 puan geriye giderken, bu payın 2019 yılında yüzde 50,4; 2020 yılında yüzde 49,4 ve 2021 yılında da yüzde 44 olduğu görülüyor. Yanı sıra 2013-2022 dönemde faktör maliyetiyle katma değerde KOBİ’lerin payındaki düşüş de 16,4 puan olarak hesaplanıyor.

İhracatta ‘büyükler’ KOBİ’leri solladı

KOBİ’lerin toplam cirodaki payında yaşanan kademeli düşüşün bir benzeri, dış ticaret performansında da izleniyor. Buna göre, 2022 yılında toplam ihracatın yüzde 31,6’sı, ithalatın ise yüzde 15,4’ü KOBİ’ler tarafından gerçekleştirilmiş durumda. 2013 yılına bakıldığında ise KOBİ’ler ihracatın yüzde 59,2’sine imza atarken, ithalatın da yüzde 39,9’unu gerçekleştirmişti. Bu haliyle bakıldığında 2013-2022 yılları arasında KOBİ’lerin toplam ihracattan aldığı payda 27,6 puanlık bir düşüş görülüyor. Değer bazında bakıldığında ise KOBİ’lerin 2013 yılında 57 milyar dolar olan ihracat değeri 2022 yılında 79 milyar dolara yükseldi. İthalatta ise 2013 yılında 48 milyar dolar olan değer, 2022 yılında 53 milyar dolara çıktı. Girişimlerin yapısına göre ihracata bakıldığında da burada da kompozisyonun değiştiğini görüyoruz. 2013 yılında toplam ihracatta; mikro ölçekli girişimlerin payı 17,8 iken 2022 yılında bu oran yüzde 2,4’e düşüyor. Yine 2013’te yüzde 24,1 olan küçük ölçekli girişimlerin payının, 2022’de yüzde 11,9’a düştüğü görülüyor. Orta ölçekli girişimlerin payına bakıldığında ise 2013’te yüzde 17,3 olan oranın, 2022 yılında değişmediği görülüyor. Büyük ölçekli işletmelerin payında ise 10 yılda önemli bir artış yaşanarak 2013’teki yüzde 40,7 seviyesinden yüzde 68,4’e yükseldiği dikkat çekiyor.

Teknoloji kullanımında sınırlı iyileşme

İmalat sanayindeki KOBİ’ler teknoloji düzeylerine göre sınıfl andırıldığında, yüzde 56,4’ünün düşük teknoloji sınıfında üretim yaptığı görülüyor. 2013 yılında bu oranın yüzde 60,8 olduğu hesaba katılınca teknoloji kullanımı açısından KOBİ’lerde 10 yıllık süreçte sınırlı da olsa bir iyileşme gözleniyor. Öte yandan büyüklük gruplarına göre bakıldığında, 2022 yılında mikro ölçekli girişimlerin yüzde 57,5’i düşük teknoloji sınıfında üretim yaparken, yüzde 31,8’i orta-düşük teknoloji, yüzde 10,1’i ortayüksek teknoloji ve yüzde 0,6’sı yüksek teknoloji sınıfında üretim yaptı. Buna karşılık küçük ölçekli girişimlerde bu oranlar sırasıyla yüzde 51, yüzde 30,6, yüzde 17,4 ve yüzde 1 iken, orta ölçekli girişimlerde yüzde 51, yüzde 28,7, yüzde 18,8 ve yüzde 1,5 oldu.

Çalışan başına personel maliyeti 69 bin TL

TÜİK, KOBİ girişimlerinde çalışan başına ortalama personel maliyetini de paylaştı. Buna göre 2009 yılında KOBİ’lerin çalışan başına ortalama personel maliyeti 8 bin TL iken, bu tutar 2022 yılında 69 bin TL’ye çıktı. KOBİ grupları içerisinde 2009 ve 2022 yılları için en yüksek çalışan başına personel maliyeti sırasıyla 15 bin TL ve 120 bin TL ile orta ölçekli girişimlerde gerçekleşirken, aynı yıllar için bu değerler küçük ölçekli girişimler için sırasıyla 11 bin TL ve 87 bin TL, mikro ölçekli girişimler için ise 4 bin TL ve 36 bin TL olarak gerçekleşti.