İşte 2023 tarım desteklerinin ayrıntıları

Ali Ekber YILDIRIM

Çiftçinin uzun süreden beri beklediği 2023 tarım destekleri nihayet açıklandı. Resmi Gazete’nin 15 Eylül 2023 tarihli sayısında yayınlanan Cumhurbaşkanlığının “2023 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemeler ve 2024 Yılında Uygulanacak Sertifikalı Tohum Kullanım Desteğine İlişkin Karar” ına göre alan bazlı desteklerden gübre desteğinde geçen yıla göre artış yapılmadı. Mazot desteğinde ürüne göre artışlar oldu. Çiftçiye yapılacak gübre ve mazot desteğinde toplamda dekar başına 2 lira ile 95 lira arasında değişen oranlarda artış yapıldı.

Fark ödemesi yapılan 17 üründen 7’sinde destek miktarı geçen yıla göre artırılırken 10 üründe herhangi bir artış yapılmadı. Desteklerde dikkat çeken artış ise hayvancılıkta yapıldı. Hayvancılıkta birçok kalemde 2022’ye göre desteklerde yüzde 100 ve üzerinde artırıldı. Türkiye’nin büyük oranda dışa bağımlı olduğu yemde ise destek artışı yapılmadı.

Gübre desteği sabit kaldı, mazotta artış yapıldı

Resmi Gazete’de yayınlanan 2023 Yılı Tarımsal Destekleme Kararnamesi’ne göre;  2023 üretim yılı desteklerinde geçen yıla göre gübre desteğinde hiçbir artış yapılmadı. 2022 yılında olduğu gibi 2023’te de arpa, buğday, çavdar tritikale ve yulafta dekar başına 46 lira gübre desteği ödenecek. Bu ürünler dışında kalan tüm ürünlerde dekar başına 21 lira gübre desteği ödenecek.

Mazot desteğinde ise ürüne göre artışlar yapıldı. Bu artışlarla birlikte çiftçiye ödenecek mazot ve gübre desteği dekar başına 2 lira ile 95 lira arasında değişen oranlarda artış yapıldı. Arpa, buğday, çavdar tritikale ve yulafta 2022 yılında dekara 121 lira olan mazot ve gübre desteği 149 liraya çıktı. Çeltik üreticilerine ödenen gübre ve mazot desteğinde artış olmadı. Geçen yıl olduğu gibi dekara 271 lira gübre ve mazot desteği ödenecek. Aspir de geçen sene 97 lira olan destek bu sene 124 liraya,  kanolada 109 liradan 142 liraya çıkarıldı. Kuru fasulye, mercimek ve nohut için 2022’de dekara 96 lira olan destek bu sene 124 liraya çıkarıldı.

Mazot ve gübre desteğinde en yüksek artış kütlü pamukta yapıldı.  Kütlü pamukta 271 lira olan destekleme 2023’te 366 liraya yükseltildi.  Patates ve soyada 146 lira olan destek 193 liraya çıkarılırken, yağlık ayçiçeğinde 109 liralık destek 142 liraya çıkarıldı.  

Yem bitkilerinde geçen yıl olduğu gibi dekara 115 liralık destek ödenecek. Çeltikte olduğu gibi yem bitkilerinde de mazot ve yem desteği artmadı.

Dane mısır, kuru soğan, yaş çay, zeytin, şekerpancarı, fındık ve diğer ürünlerde 83 liralık destek bu yıl 107 liraya çıkarıldı. Nadas alanları içinde 38 liralık dekar başına mazot ve gübre desteği 2 lira artışla 40 lira yapıldı.

Organik tarım desteğinde artış var

Organik tarım ve iyi tarım desteklerinde çiftçilere ödenen destekler ürün sertifikasına göre yapılıyor. Üç kategoride ödenen organik tarım desteğinde 2022 yılında hiçbir artış yapılmamıştı. Bu yıl ise geçen yıla göre artışlar var.

Organik tarım desteğinde birinci kategori ürünlerde bireysel ürün sertifikası sahibi çiftçilere ödenecek destek 180 lira olarak açıklandı. Geçen yıl 100 liraydı. Üretici grubu sertifikası olan çiftçilere yapılacak destek 50 liradan 90 liraya çıkarıldı. İkinci kategori ürünlerde bireysel sertifikaya destek 40 liradan 72 liraya, üretici grubu sertifikasında 20 liralık destek 36 liraya yükseltildi. Üçüncü kategori ürünlerde ise her iki sertifika için de destek 10 liradan 30 liraya çıkarıldı. Organik hayvancılık desteğinde arılı kovan desteği 15 liradan yüzde 100 artışla 30 liraya yükseltildi.

Katı organik mineral gübre desteği 2023 üretim yılı için dekara 30 lira olarak ödenecek. Geçen sene bu destek 20 liraydı.

İyi tarım desteği arttı

2022 üretim yılında iyi tarım desteklerinde de artış yapılmamıştı. 2023 üretim yılında bütün kategorilerde artış yapıldı. 2022 yılında birinci kategori ürünlerde örtüaltı üretimde bireysel sertifika sahibi çiftçilere dekar başına 150 lira olan destek bu yıl 270 liraya çıkarıldı.  Bu kategoride grup sertifikası olanlara ödenecek destek 75 liradan 135 liraya yükseltildi. Açıkta üretim yapanlara bireysel sertifika sahibi çiftçilere dekara 90 lira, grup sertifikası ile üretim yapan çiftçilere 45 lira destek verilecek. İkinci kategori ürünler için bireysel sertifika sahibi çiftçilere 72 lira, grup sertifikası olanlara dekara 36 lira, üçüncü kategori ürünlerde  ise 30 lira ödeme yapılacak.

Fındıkta alan bazlı destek 10 yıldır artmıyor

Fındıkta alan bazlı destek yine artmadı. Fındıkta alan bazlı desteğin başladığı 2009 yılında 150 lira olarak ödendi. 2010, 2011, 2012 yıllarında da dekar başına 150 lira olarak uygulanan destek, 2013 yılında 160 liraya, 2014 yılında ise 170 liraya çıkarıldı. Bir daha da artırılmadı. Son 9 yıldır fındıkta alan bazlı destek dekar başına 170 lira olarak ödeniyor. 2023 üretim yılı tarım destekleri kapsamında da fındık desteği artırılmayarak dekara 170 lira olarak kaldı.

Küçük aile işletmesi desteği 2022 üretim yılında olduğu gibi dekara 200 lira olarak ödenecek.

Geleneksel zeytin bahçelerinin rehabiltasyonu desteği de 2022’de olduğu gibi 2023’te de dekara 100 lira olarak uygulanacak.

Fark ödemesinde 7 üründe destek arttı, 10’unda artmadı

Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modelinde belirlenen havzalarda, 17 ürün için yapılan fark ödemesi(prim) desteklerinde 7 üründe destek artışı yapılırken 10 üründe 2022 yılına göre herhangi bir artış yapılmadı.

Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan buğdayda ton başına 1000 lira, arpa, çavdar, yulaf ve tritikale için ton başına 500 liralık alım primi de destekleme kararnamesine girdi. Kararnameye göre 2022 yılında arpa, buğday, çavdar, yulaf ve tritikale için kilo başına ödenen 10 kuruşluk prim buğdayda 100 kuruşa(ton başına 1000 lira), arpa, çavdar,yulaf ve tritikalede kilo başına 50 kuruş( ton başına 500 lira) ödeme yapılacak.

Kararnameye göre 10 üründe destekler geçen yıl ile aynı oranda olacak. Aspir için kilo başına geçen yıl olduğu gibi 55 kuruş, çeltikte 10 kuruş, dane mısırda 3 kuruş, dane zeytinde 15 kuruş, kuru fasulye, mercimek ve nohutta 50 kuruş, soyada 60 kuruş, yaş çayda 30 kuruş, zeytinyağında 80 kuruş ödeme yapılacak.

Kütlü pamuk için geçen yılki kararnamede kilo başına 1 lira 10 kuruş destekleme primi açıklandı, geçen Aralık ayı başında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan pamuk primini 1 lira 60 kuruşa çıkardıklarını açıkladı. Bu yıl da 1 lira 60 kuruş olarak devam edecek. Pamukta  artış yok.

Yağlık ayçiçeği için geçen sene kararnamede 50 kuruş olan destekleme primi yine Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklaması ile Aralık ayı başında 70 kuruşa çıkarıldı. Bu yıl ise 30 kuruşluk artışla 100 kuruşa çıkarılmış oldu. Kanola üreticilerine ödenen destekleme primi(fark ödemesi) ise geçen yıla göre 20 kuruşluk artışla 80 kuruştan 100 kuruşa çıkarıldı.

Sertifikalı tohum kullanımına teşvik sürüyor 

Çiftçilere ödenen sertifikalı tohum kullanımında her kalemde artış yapıldı. Arpa, buğday çavdar, tiritikale, yulaf ve çeltikte geçen sene dekara 50 lira olan destek 2023’te 65 liraya çıkarıldı.  Aspirde destek dekara 10 liradan 15 liraya, fiğ, korunga, soya, yem bezelyesinde  45 liradan 58 liraya, kanolada 30 liradan 40 liraya, kuru fasulye ve mercimekte 60 liradan 78 liraya, nohutta 50 liradan 65 liraya, patateste  200 liradan 260 liraya, susamda 8 liradan 10 liraya, yer fıstığında 34 liradan 45 liraya, yoncada  60 liradan 78 liraya çıkarıldı.  Geçen yıl destekleme kapsamında olmayan yağlık ayçiçeğinde sertifikalı tohum kullanım desteği  dekar başına 135 lira ödenecek.

Fidan ve fide desteğinde büyük artış

Destek miktarı en çok artan ürün gruplarından birisi sertifikalı fidan ve fide destekleri oldu. Geçen sene Antepfıstığı, aronya, badem, ceviz, maviyemişte standart fidan kullanım desteği 100 lira iken bu sene 250 liraya çıkarıldı. Bu ürünlerde sertifikalı fidan desteği ise dekar başına 400 liradan yüzde 100 artışla 800 liraya çıkarıldı. Asma ve diğer meyve türleri(nar ve muz hariç) standart fidan desteği 100 liradan 250 liraya, sertifikalı olanlar 280 liradan 600 liraya çıkarıldı. Sertifikalı çilek fidesi kullanımında dekara 400 lira olan destek 800 liraya yükseltildi.

Sertifikalı tohum üretim desteğinde ve sertifikalı fidan üretim desteğinde 2022’ye göre herhangi bir artış yapılmadı.

Hayvancılık desteklerindeki artış soruna çare olur mu?

Tarım sektöründe en sıkıntılı alanlardan birisi hayvancılık. Tarım ve Orman bakanlığı verilerine göre özellikle büyükbaş, sığır hayvan varlığında 2021 yılı ile 2022 yılı arasında 1 milyon civarında azalma var. Bu nedenle destekleme kararnamesinde hayvancılığa verilen desteklerde artışlar yapıldı.  Bu destekler hayvancılığın sorunlarına çare olabilir mi?

Yem bitkilerinde önemli artış yok

Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeline göre, Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı arazilerde; kaba yem üretmek amacıyla çok yıllık ve tek yıllık yem bitkileri ekilişi yapan çiftçilere ürünü hasat etmeleri kaydıyla destekleme ödemesi yapılıyor.

Hayvancılığın en önemli girdi kalemlerinden yemde destekler yetersiz kalıyor. 2023 tarım destekleri kararnamesinde de yem bitkileri desteklerinde yine önemli bir artış yok. Çok yıllık yem bitkilerinde geçen sene olduğu gibi dekara 90 lira destek verilecek. Tek yıllık yem bitkileri ve kuru şartlarda ekimi yapılan yem bitkileri için geçen sene dekara  40 lira olan destek bu yıl 60 liraya çıkarıldı Silajlık yem bitkilerinde dekara 100 lira, yapay çayır ve mera desteği ise geçen sene olduğu gibi dekar başına yıllık 150 lira olarak ödenecek. Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu Bakanlıkça tespit edildiği havzalarda 2023 üretim yılında ekilen yem bezelyesi, fiğ, macar fiği, burçak ve mürdümük ürünleri için yem bitkisi desteğine ilave yüzde 50 ödeme yapılacak.

Buzağı desteği 500 liradan 750 liraya çıkarıldı

1-Büyükbaş hayvancılık desteklerinde  temel destek olarak kabul edilen buzağı desteğinde programlı aşıları tamamlanmış, 4 ay ve üzeri yaşta, ineklerin doğan buzağılarına buzağı başına 750 lira ödenecek.

2- Üreme parametreleri uygunluk desteği kapsamında  ilkine buzağılama yaşı en fazla 960 gün veya son iki buzağılama arası süre en fazla 600 gün olan ineklerin doğan buzağılarına ilave 300 lira ödeme yapılacak.

3- Ağrı, Ardahan, Artvin, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, İğdır, Kars, Muş, Ordu, Rize, Sivas, Şımak, Trabzon, Tunceli, Van illerinde doğan buzağılara ilave 400 lira ödeme verilecek.

4- Suni tohumlamadan doğan buzağılara buzağı başına ilave 450 lira ödenecek.

5- Döl Kontrolü Protokolü kapsamındaki boğalardan, suni tohumlama sonucu doğan buzağılara ilave 200 lira destek verilecek.

Buzağı desteklemesi şartlarım karşılayanlar için; buzağı başına ödeme birim miktarlarının 1-20 başa kadar tamamı, 21-100 başa kadar yüzde 75’i, 101-500 baş için  yüzde 50’si ödenecek.

Manda desteği

Dişi mandalara manda başına 1000 lira, soy kütüğüne kayıtlı dişi mandalara ilave 600 lira, programlı aşıları tamamlanmak kaydıyla 4 ay ve üzeri malaklara 1.000 lira, soy kütüğüne kayıtlı malaklara ilave 600  lira, suni tohumlamadan doğan malaklara ayrıca ilave 1.000 destek ödenecek.

Düve alım desteği

 En az 1 baş, en fazla 50 baş düve (manda dahil) alımına, Bakanlıkça belirlenecek düve bedelinin yüzde 30’u, yurt içinde doğmuş; hastalıktan ari işletmelerden, düve merkezlerinden temin edilen veya genomik testi yapılmış düvelere ise  yüzde 50’si kadar destek ödemesi yapılacak.

Hastalıktan ari işletme desteği

Hastalıktan ari işletme sertifikasına sahip olan işletmelerin, Bakanlıkça belirlenecek kriterlere uygun tüm sığırları için yetiştiricilere hayvan başına 1.200 lira ödeme ya yapılacak. Ari sığır başına ödeme birim miktarları 500 başa kadar tam, 501 baş ve üzeri için  yüzde 50’sine karşılık gelen tutar ödenecek. Ayrıca Onaylı Süt Çiftliği Sertifikasına sahip olan işletmelerdeki ari işletme desteği alan tüm sığırlar için, ilave olarak hayvan başına 200  lira destek verilecek.

Besilik erkek sığır desteği

Bakanlık Hayvancılık Bilgi Sistemine (HBS) kayıtlı, yurt içinde doğmuş, besi süresini tamamlamış erkek sığırlarım (manda dâhil), mevzuatına uygun kesimhanelerde kestiren yetiştiricilere, Bakanlık tarafından ırk ve tür bazında belirlenecek karkas ağırlığı kriterini sağlamak koşulu ile Bakanlığın belirleyeceği kesim dönemlerine göre 1-200 baş için (200 baş dâhil) hayvan başına 500 lira ödeme yapılacak.

Küçükbaş hayvancılık destekleri

Sürü yöneticisi(çoban)istihdam desteği: Küçükbaş hayvancılıkta çoban desteği olarak bilinen sürü desteği 100 baş ve üzeri anaç koyun-keçi varlığına sahip işletmelere veya sürü yöneticilerine 30 bin lira olarak ödenecek.

Anaç koyun/keçi desteği

Damızlık koyun/keçi yetiştiricileri birliklerine üye yetiştiricilerin, Bakanlık kayıt sistemlerine kayıtlı anaç koyun ve anaç keçilerine hayvan başına 100 lira, anaç tiftik keçilerine ilave 40 lira, göçer yetiştiricilerin anaç koyun-keçilerine ilave 4 lira destek ödemesi yapılacak.

Sürü yenileme desteği

Damızlık koyun/keçi yetiştiricileri birliklerine üye yetiştiricilerin, Bakanlık kayıt sistemlerine kayıtlı anaç koyun ve keçilerinin 16/8/2021- 15/8/2022 tarihleri arasında doğanlarına ilave 200 TL/baş destek ödenir.

Koç-teke alımı desteği

Bakanlık ıslah programlarından veya Bakanlıkça kurulan koç teke merkezlerinde ıslah programlarından alınarak yetiştirilen damızlık koç-tekelerden Bakanlıkça belirlenen şartlara göre satın alanlara hayvan başına 2 bin lira destek ödenecek.

Arıcılık desteği

Bakanlık Arıcılık Kayıt Sistemine kayıtlı, üretici/yetiştirici örgütlerine üye üreticilere arılı kovan başına 60 lira, üye olmayanlara 40 lira, Bakanlıktan üretim izni almış damızlık ana an üreticilerinden satın alıp kullandıktan damızlık ana arı başına 200 lira destek verilecek.