İhracatta ülke sayısı artsa da pazar derinliği sağlanamadı

Merve YİĞİTCAN / İSTANBUL

2023'te 223 ülkeye ihracat yapma başarısı gösteren Türkiye'nin ana ihracat pazarına olan bağımlılığı devam etti. Türkiye'nin 20 ülkeye gerçekleştirdiği ihracatın toplam ihracattan aldığı pay yüzde 64,7, ilk 10 ülkeye ihracatı ise ihracatın neredeyse yarısına denk geliyor.

Cumhuriyetin 100’üncü yılında 255,8 milyar dolarlık ihracata imza atan Türkiye, ihracat yaptığı ülke sayısını 223’e, ihraç ettiği ürün sayısını da 12 bin 886’ya çıkardı. Ülke ve ürün sayısındaki artışa rağmen Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ilk 5, ilk 10 ve ilk 20 ülkenin toplam ihracat içindeki ağırlığının hala yüksek olması, son yıllarda artan çeşitlenmenin yeterince derinleşemediğini gösteriyor. EKONOMİ’nin TÜİK verilerinden derlediği bilgilere göre, Türkiye’nin ilk 20 ülkeye gerçekleştirdiği ihracatın miktarı 165,4 milyon dolar olurken, ilk 20’nin toplam ihracat içindeki payı yüzde 64,7 oldu. İlk 5, ilk 10 ve ilk 20 grupları halinde bakıldığında ağırlığın en katı olduğu grup ilk 20 ülke… 2014 yılında ilk 20 ülkenin ağırlığı yüzde 65,3 iken bu oranın 2017’de yüzde 68,8 ile zirveye çıktığı, 2023’e kadar ancak 4,1 puan gerilediği görülüyor.

İhracatın yarısı 11 ülkeye

Geçen yıl Türkiye’nin ilk 10 ülkeye ihracatı 120,9 milyar doları buldu. Sırasıyla Almanya, ABD, Irak, Birleşik Krallık, İtalya, Rusya, Fransa, İspanya, Birleşik Arap Emirlikleri ve Hollanda’dan oluşan ilk 10 ülkenin toplam ihracattaki ağırlığı da yüzde 47,3 oldu. Hatta ihracatta yüzde 2,7 paya sahip 11’inci sıradaki Romanya dahil edildiğinde ihracatın yüzde 50’sinin 11 ülkeye yapıldığı anlaşılıyor. 2014 yılında ilk 10 ülkenin ihracattaki payı yüzde 48,7 iken bu oran 2016’da yüzde 51,8’e kadar çıktı. Devam eden 7 yılda kısmen de olsa bir düşüş trendi başlıyor ve ilk 10 ülkenin payı 2023 sonuna kadar 4,5 puan geriliyor.

İhracatta ilk 5 ülke performansına bakıldığında ise geçen yıl Almanya, ABD, Irak, Birleşik Krallık ve İtalya’ya gerçekleştirilen ihracatın miktarı 73 milyar 507 milyon dolar olarak hesaplandı. İlk 5 ülkenin toplam ihracattaki payı da yüzde 28,8 olarak gerçekleşti. 2014 yılında yüzde 32,5 olan ilk 5 ülkenin payı 2016’da yüzde 34 ile tepe noktayı görürken, o tarihten bu yana 5,2 puan geriledi.

Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ilk 5, ilk 10 ve ilk 20 ülkenin payı 2014’ten bu yana kısmen düşüyor gibi görülse de, özellikle son 2 yılda hissedilen düşüşte ana ihracat pazarlarındaki durgunluğun etkili olduğu söylenebilir. Bu noktada ihracat pazarlarındaki kompozisyonunun daha dengeli bir yapıya kavuşması ve pazar risklerinin en aza indirilmesi için ihracatta ülke çeşitlendirilmesine yönelik stratejilerin daha da belirginleşmesi gerekiyor.

İlk 5, 10 yıldır değişmedi

Türkiye’nin ihracatını sırtlayan ilk 5 ülkeye bakıldığında, 2014’ten bu yana listede yer alan ülkelerin hiç değişmediği görülüyor. Geçen yıl Almanya, ABD, Irak, Birleşik Krallık ve Irak’tan oluşan ilk 5, son 10 yıldır bazı yıllarda kendi içlerinde sıralama değişse de hep aynı ülkelerden oluşuyor. Burada Almanya, liderliği hep elinde bulundururken, ABD’nin gelişimi dikkat çekiyor. İlk defa 2014’te yüzde 4,2’lik pay ile ilk 5’e giren ABD, bu ülkeye ihracatın son 10 yılda kademeli bir şekilde artmasıyla 2020’den bu yana ikinci sırada yer alıyor. ABD’nin toplam ihracattan aldığı pay geçen yıl yüzde 5,8 oldu. Türkiye ihracatının en büyük pazarı olan Almanya’nın payı ise 2016 yılında 10,2’yi gördükten sonra bu tarihten itibaren gerileyerek 2023 yılında yüzde 8,2 olarak gerçekleşti.

İthalatta Rusya ve Çin’in toplam payı yüzde 25

Türkiye’nin ithalatında ilk 5 ülkenin yüzde 40’ı aşan bir payı var. Enerji ve altın ithalatının başı çektiği ithalatta geçen yıl sırasıyla Rusya, Çin, Almanya, İsviçre ve ABD yer alırken, bu 5 ülkenin toplam ithalattaki payı yüzde 42,8 oldu. İlk 5’in ithalattaki ağırlığı 2014-2023 döneminde yüzde 38 ila yüzde 43 aralığında değişirken son 2 yıldır ilk 2’deki Rusya ve Çin’in toplam payı yüzde 25 civarında hesaplandı. Türkiye’de vatandaşların altına olan talebinde son 2 yılda yaşanan artıştan kaynaklı olarak yükselen altın ithalatı İsviçre’yi de 2022 ve 2023’te ilk 5’e yerleştirdi.