İhracatın değeri “maliyetinden” arttı

Yener KARADENİZ / İSTANBUL

İhracat 2023 yılında salgın öncesine göre yüzde 42 artarken, birim değerindeki artış yüzde 28’de kaldı. Birim değerin 1,57 dolara çıkmasında ise katma değerin değil maliyetlerin yükselmesi etkili oldu.

Türkiye’nin toplam ihracatı, 2023’te salgın öncesi yıl olan 2019’a göre yüzde 41,7 artışla 255,8 milyar dolara çıkarken kg başına ihracat değeri ise yüzde 27,6 gibi sınırlı bir artışla 1,23 dolardan 1,57 dolara yükseldi.

İhracatın birim değerinde sınırlı bir artış meydana gelirken ithalata konu ürün fiyatlarının gerisinde kalmaya da devam etti. 2019-2023 arasında ithalat birim değerindeki artış yüzde 31,5 olarak gerçekleşirken, ihracat değerindeki artış yüzde 16,7’de kaldı. Diğer bir ifadeyle salgın sonrasında ağırlıkla emtia ve enerji fiyatları ile işgücü maliyetlerindeki yükselişten kaynaklanan birim değer artışı, ihracat tarafında ithalatın yaklaşık yarısı düzeyinde kaldı. Yüksek altın ithalatı da makasın aleyhte açılmasında önemli bir rol oyandı.

Değer sınırlı arttı, miktar sert daraldı

Tarım, sanayi ve madencilik olarak 3 ana sektör ve 26 alt kategoriden oluşan genel ihracat, Cumhuriyetin 100. yılının kutlandığı 2023’te ana pazarlarda meydana gelen daralmanın da etkisiyle zorlu bir dönem yaşadı. Yılın tamamında ihracat yüzde 0,6 gibi sınırlı bir artışla 255,8 milyar dolara yükselirken miktarda ise yüzde 9,6’lık daralma yaşandı. Tüm dünyada talebin kısıldığı ve katma değerin ön plana çıktığı dönemde ihracat birim değeri ise yine sınırlı bir artış gösterdi. Söz konusu değer 2019’un yüzde 27, geçen yılın ise yüzde 9 üzerinde gerçekleşti. Ancak bu Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) tarafından açıklanan veriler ve bu rakamlara ihracatçı birlikleri kaydından muaf ihracat ile antrepo ve serbest bölgelerde gerçekleştirilen ihracat da dahil ediliyor.

Tarım ürünlerinin değeri %7 azaldı

Geçen yıl tarım, sanayi ve madencilik olarak 3 ana kategori bazında ise ihracatta en yüksek artış yüzde 20 ile sanayi sektöründe yaşandı. Sanayi sektöründe bir önceki yıl 1,81 dolar olan kg başına ihracat değeri 2,17 dolara yükseldi. Madencilik sektöründe kg başına ihracat değeri yüzde 11 artışla 0,18 dolardan 0,20 dolara yükselirken tarımda ise düşüş yaşandı. Söz konusu sektörde kg başına ihracat değeri yüzde 7 düşüşle 1,13 dolardan 1,05 dolara geriledi. İlgili veriler ihracat değerinde yaşanan artışı sanayi sektörünün sırtladığını gösteriyor.

Mücevher hariç değer 1,42 dolar

3 ana sektör 26 alt kategoriye bölünüyor. Söz konusu kategoriler incelendiğinde en yüksek ihracat değerine sahip olan sektörün geçen yıllarda olduğu gibi bu yıl da mücevherat sektörü olduğunu gösteriyor. Söz konusu kategoride kg başına ihracat değeri geçen yıla göre yüzde 10 artışla 654 dolara yükseldi. Geride kalan 10 yılda bu kategoride en yüksek değere 854 dolar ile 2016 yılında ulaşılmıştı. Salgın öncesi yıl olan 2019’da ise mücevherat sektöründe kg başına ihracat değeri 664 dolar idi. Öte yandan kamuoyuna açık verilere göre geçen yıl 1,44 dolar olan kg başına ihracat değeri, mücevherat sektörü hariç tutulduğunda ise 1,42 dolara geriliyor.

Savunma sanayinden tüm zamanların rekoru

İhracat değerinde mücevherat sektörünü savunma sanayii izledi. Kg başına ihracat değerini geçen yıla göre yüzde 13,68 artırarak 64,88 dolara çıkaran sektör söz konusu değer ile tarihinin de en yüksek kg başına ihracat rakamına ulaşmış oldu. Söz konusu kategoride kg başına ihracat değeri 2019’da 61,91 dolar ve geçen yıl da 57 dolar idi. Savunma sanayiinin ardından ise yine geçmiş yıllarda olduğu gibi hazır giyim sektörü geldi. En yüksek değerde ihracat gerçekleştiren 3. sektör olan hazır giyim, kg başına ihracat değerinde de 3. sırada yer aldı. Geçen yıl ihracatta yüzde 9,2 daralan sektörde kg başına ihracat değeri 14,13 dolardan 15,13 dolara çıktı. Bu yüzde 7,08’lik artış anlamına geliyor. Kg başına ihracat değerinde hazır giyim sektörünü 11,35 dolar ile deri ve deri mamulleri, 10,01 dolar ile gemi ve yat, 7,91 dolar ile de otomotiv sektörü takip etti.

En düşük değer çimentoda

İhracat birim değeri en düşük sektör ise 0,17 dolar ile çimento oldu. Çimento her ne kadar kg başına ihracat değerinde en geride kalsa da artış oranında 26 sektör arasında 11. sırada yer aldı. Kg başına en düşük ihracat değerinde çimento sektörünü 0,20 dolar ile madencilik, 0,75 dolar ile yaş meyve sebze ve 0,84 dolar ile de hububat sektörü takip etti.

Kg başına değerde iki farklı rakam

İhracatın kg başına değeri, toplam ihracat değerinin toplam ihracat miktarına bölünmesi ile elde ediliyor. TİM verilerinde serbest bölgelerde gerçekleştirilen ihracatın değerine ulaşılabiliyorken miktarına yönelik kamuoyuna açık bir bilgi yer almıyor. Bu da kg başına ihracat değerinde iki farklı rakamın oluşmasına yol açıyor. Serbest bölgeler hariç ihracatçı birliklerine kayıtlı verilere göre kg başına ihracat değeri 2023’te 1,48 dolar olarak gerçekleşti. Aynı verilere göre söz konusu değer 2019’da 1,13 dolar ve 2022’de de 1,36 dolar olarak gerçekleşmişti.

Kg ihracat değeri 20 sektörde arttı, 6’sında düştü

2023 ihracat verilerine göre ihracata konu 26 sektörden 20’sinin kg başına ihracat değerinde artış yaşanırken 6’sında ise düşüş görüldü. En yüksek oranlı artış zeytin ve zeytinyağı sektöründe yaşandı. Söz konusu sektörde kg başına ihracat değeri yüzde 52,99 artışla 2,4 dolardan 3,73 dolara çıktı. Onu yüzde 27,12’lik artış oranı ile yaş meyve sebze, yüzde 20’lik artış ile makine ve yüzde 17,74’lük artış oranı ile de fındık ve fındık mamulleri kategorisi izledi. 2023’te fındık ve fındık mamullerinin kg başına ihracat değeri 6,57 dolar olarak gerçekleşti. Söz konusu değer geçen yıla göre artışı işaret etse de 2015’teki 11,77 doların oldukça gerisinde kaldı.

Deri sektörünü kürk sırtladı

11,35 dolar ile kg başına ihracatta en yüksek 4. değere sahip olan deri sektöründe alt kategorilere bakıldığında kürk kategorisinin önemli bir ihracat değerine sahip olduğu görülüyor. Söz konusu kategoride geçen yıl kg başına ihracat değeri 135 dolara yükseldi ve deri sektörünün de en yüksek ihracat değerine sahip 4. sektör olmasında önemli bir rol oynadı.