Finansmana sıkışan KOBİ’ler kârlılıkta gövde gösterisi yaptı

Merve YİĞİTCAN - İSTANBUL

İstanbul Sanayi Odası’nın “Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2022” araştırması, KOBİ’lerin yüksek enflasyon, finansman darlığı ve pazar daralmasına rağmen ciro ve karlılıkta yüksek performans sergilediğini ortaya koydu. İkinci 500 Büyük’ün üretimden satışları yüzde 104,8 artarak 694,8 milyar TL’ye ulaşırken, kuruluşların vergi öncesi kar-zarar toplamı da bir önceki yıla göre yüzde 98,2 arttı.

İstanbul Sanayi Odası (İSO), Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu- 2022” (İSO İkinci 500) araştırmasının sonuçlarını açıkladı. Buna göre, Rusya-Ukrayna Savaşı, yükselen enflasyon, finansal koşullarda sıkılaşma gibi önemli gelişmelerin yaşandığı geçen yıl İSO İkinci 500’ün üretimden satışları yüzde 104,8 oranında artarak 339,2 milyar TL’den 694,8 milyar TL’ye çıktı. Bu yüksek oranlı artışta, güçlü iç talep ve ihracat artışının yanı sıra enflasyon ve döviz kurlarındaki yükseliş belirleyici rol oynadı. TÜFE’den arındırıldığında reel artış yüzde 24,7 olurken, sanayicinin gerçek enfl asyonu kabul edilen ÜFE’den arındırıldığında ise bu oran yüzde 3,6’ya kadar geriliyor.

İkinci 500’ün lideri Kayseri’den

Üretimden satışlar baz alınarak yapılan 2022 yılı İSO İkinci 500 sıralamasına göre Şirikçioğlu İplik ve Denim 2 milyar 54 milyon TL ile ilk sırayı aldı. Onu 2 milyar 51 milyon TL ile Safa Tarım takip ederken Erdoğanlar Alüminyum 2 milyar 47 milyon TL ile üçüncü oldu. İSO İkinci 500’ün bu yılki listesine 125 yeni sanayi kuruluşu girdi. Bunlardan 51’i İSO 500’den İSO İkinci 500’e düşen şirketlerden oluştu. Listeye geçen seneki İSO 1000 dışından giren yeni firma sayısı 74 olurken, 2021 yılının İSO İkinci 500 listesinden İSO 500’e çıkan firma sayısı ise 50 oldu.

İhracat artışı İlk 500’ü solladı

Geçen yıl zayıfl ayan küresel büyüme dinamiklerine rağmen Türkiye’nin ihracatı yüzde 12,9 oranında artarak 254,2 milyar dolara yükseldi. Aynı yılda İSO İkinci 500’ün ihracatı da yüzde 19,3 artarak 16,1 milyar dolara çıktı ve tarihsel olarak rekor düzeye ulaştı. İSO İkinci 500’ün ihracat artış hızı, Türkiye ve İSO 500’ün üzerinde gerçekleşti. Bu durum, nispeten daha küçük ve orta ölçekli kuruluşların dış pazarlara açılma başarısını göstermesi açısından oldukça önemli. Bu gelişmeler sonucunda İSO İkinci 500’ün Türkiye sanayi ihracatı içindeki payı 2022 yılında 0,3 puan artarak yüzde 6,2’den yüzde 6,5’e yükseldi.

Aktif karlılıkta tarihi zirve

İSO İkinci 500, 2022 yılında satış performansının yanı sıra kârlılıkta da başarılı bir yıl geçirdi. Söz konusu yılda İSO İkinci 500’ün faaliyet kârı yüzde 91 oranında artarak 52,6 milyar liradan 100,4 milyar liraya çıktı. Buna karşılık aynı dönemde faaliyet kârlılığı oranı 1,1 puan düşüşle yüzde 13,7’den yüzde 12,6’ya geriledi. Söz konusu yıl İSO İkinci 500’ün vergi öncesi dönem kârı yüzde 79,4 artarak 78,7 milyar TL oldu. Benzer şekilde faiz, amortisman ve vergi öncesi kâr büyüklüğü de yüzde 90,2’lik artışla 63,7 milyar liradan 121,1 milyar liraya ulaştı. Bu artışa rağmen FAVÖK kârlılığı oranı 1,4 puan azalarak yüzde 16,6’dan yüzde 15,2’ye düştü. Vergi öncesi kâr ve zarar toplamı ise yüzde 98,2 artarak 37,7 milyar liradan 74,7 milyar liraya yükseldi. Ancak satış kârlılığı oranı 0,4 puan düşüşle yüzde 9,8’den yüzde 9,4’e indi. Buna rağmen söz konusu oran, İSO İkinci 500’de şimdiye kadar ölçülen en yüksek ikinci düzeyde gerçekleşti.

İSO İkinci 500’ün, dönem kâr ve zararının toplam aktiflere bölünmesi ile hesaplanan aktif karlılığı ise 2022’de 1,7 puan artarak yüzde 11,4’e ulaştı. Bu oran, İkinci 500 Büyük istatistiklerinin paylaşılmaya başlandığı 1997 yılından bu yana en büyük oran olma özelliğini taşıyor. Aynı dönemde özkaynak karlılığı da 0,2 puan gibi ihmal edilebilir bir seviyede düşerek yüzde 25,5 gibi yüksek bir oranda gerçekleşti.

Bahçıvan: İkinci 500 İhracatta fark yarattı

İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal, Bahçıvan, “Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2022” çalışmasının sonuçlarını yazılı açıklama yaparak değerlendirdi. 2022 yılının küresel ekonomi açısından çoklu krizler dönemi olarak tarihteki yerini aldığını kaydeden Bahçıvan, “Bu çerçevede değerlendirildiğinde İSO İkinci 500 sonuçlarında ilk dikkat çeken hususlardan biri, küresel ekonomik daralmaya rağmen İSO 500’e göre daha küçük ve orta ölçekteki şirketleri kapsayan İkinci 500 Büyük şirketlerin yüzde 19,3 ihracat artışı yakalaması… Bu artışla İkinci 500 şirketlerinin hem toplam Türkiye ihracatı hem de İSO 500’ün ihracat performansından olumlu yönde ayrıştığının altını çizmek isterim. Üretimden satışların yüzde 104,8 artmasında da önemli rol oynayan bu gelişme, ülkemizin ihracat potansiyeli açısından son derece sevindiricidir” diye konuştu İSO İkinci 500’ün temel karlılık rasyolarına bakıldığında, 2021’deki zirvelere kıyasla hafif düşüş görüldüğünü, ancak yüksek enflasyon ortamı ve kurların etkisiyle maliyetlerin hızla arttığı bir yılda bu durumun olağan karşılanması gerektiğini dile getiren Bahçıvan, şöyle devam etti: “Araştırmamız kapsamında her yıl dikkatle takip ettiğimiz Ar-Ge harcamaları üretimden satışlarla uyumlu bir oranda artmış görünüyor. Ne var ki, teknoloji yoğunluklarına ilişkin göstergeler henüz bu alanda yapısal bir dönüşümün işaretlerini vermekten oldukça uzak görünüyor. Çünkü şirketlerimizin bu alana ayırdıkları kaynak maalesef yeteri kadar artmıyor. Geleceğin rekabet koşullarında ayakta kalabilmek için şirketlerimizin bu konuda daha hevesli ve motive olması gerekiyor.”

Genel olarak başarılı bir yıl geçirildi

Yıl genelinde sanayi sektörünü etkileyen iç ve dış faktörler düşünüldüğünde İSO İkinci 500’ün genel olarak başarılı bir yıl geçirmiş olduğunu söyleyen Bahçıvan, bununla beraber 2022’de öne çıkan olumlu gelişmelerin uzun vadede sürdürülebilir olup olmadığının ekonomi politikalarında yeniden bir kırılmanın yaşandığı 2023’ün verileri ile çok daha net bir şekilde analiz edilebileceğini dile getirdi.

KOBİ’ler esas faaliyetlerine daha fazla odaklandı

2022 yılında İSO İkinci 500’de diğer faaliyetlerden olağan gelir ve kârlar 70 milyar TL iken, diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar 63,5 milyar TL olarak gerçekleşti. Bu iki kalem arasındaki fark alındığında, İSO İkinci 500’ün 6,5 milyar TL’lik üretim faaliyeti dışı gelir elde ettiği ve bu kalemin bir önceki yıla göre sadece binde 5 oranında arttığı görülüyor. Özellikle net kambiyo gelirlerinin negatif gerçekleşmesi dikkat çekiyor. 2022’de üretim faaliyeti dışı gelirlerin kârlılığa katkısı bir hayli azalmış gözüküyor. Üretim faaliyeti dışı gelirlerin dönem kâr ve zarar toplamı içindeki payı 2021’de yüzde 17,2 iken 2022’de yüzde 8,7’ye gerilemiş durumda. Bundan hareketle 2022 yılında sanayicinin daha fazla esas faaliyetlerine odaklandığı ve kârını gerçek işinden elde ettiği görülüyor.

İstihdam yatayda, maaşlar dipte

İSO İkinci 500’ün istihdamı 2022 yılında binde 1 artışla 261 bin kişiye ulaştı. Aynı yılda ödenen maaş ve ücretlerdeki artış ise yüzde 75,9 olarak gerçekleşti. Öte yandan yaratılan katma değerin faktör gelirlerine göre dağılımına bakıldığında, ödenen maaş ve ücretlerin payı yüzde 33,1 ile en düşük seviyeye indi. Ödenen faizlerin payı yüzde 16,5 olurken, milli gelir anlamında karın oranı yüzde 50,4 olarak ölçüldü.

Finansman giderleri 32,3 milyar TL

Finansman giderleri, sanayi kuruluşlarının kârlılıklarında temel belirleyicilerden biri olmayı 2022 yılında da sürdürdü. İSO İkinci 500’ün finansman giderleri yüzde 60,8 oranında artarak 32,3 milyar TL’ye yükseldi. Finansman giderlerinin faaliyet kârına oranı da 2021’de yüzde 38,2 iken 2022’de 6 puan düşüşle yüzde 32,2’ye geriledi. Finansman giderlerinin kârlılık üzerindeki baskısının hafiflemesi olumlu bir gelişme olmakla birlikte 2022’deki düşük faiz ortamının yanı sıra kredi kullanımını sıkı şartlara bağlayan düzenlemelerin de burada etkili olduğu görülüyor. Araştırmada, “Günümüzde faiz ve krediye erişim koşullarının o döneme kıyasla belirgin bir şekilde sıkılaşmış olması, finansman giderlerinin faaliyet kârına oranındaki göreceli iyileşmenin sürdürülebilirliğini tartışmalı hale getiriyor” ifadelerine yer verildi.

Firmalar birbirini fonladı

Firmaların varlık ve kaynak yapısındaki gelişmeler incelendiğinde; 2022 yılında İSO İkinci 500’ün bilanço büyümesinin yüzde 68,2 olduğu görülüyor. Bu büyümenin kaynağında yüzde 100,3 artan özkaynaklar yer alırken, borçlardaki artış yüzde 48,9 ile daha sınırlı kaldı. Söz konusu veriler, geçmiş yıllardan farklı olarak aktifl erdeki büyümenin borçlanmadan ziyade özkaynak yoluyla finanse edildiğine işaret ediyor. 2022 yılında İSO İkinci 500’de borçların payı yüzde 62,5’ten yüzde 55,3’e gerilerken; özkaynakların payı yüzde 37,5’ten yüzde 44,7’ye çıkmış durumda. 2022 yılında mali borçlar yüzde 38,2 oranında artarken diğer borçlardaki artış yüzde 61,6 ile daha yüksek gerçekleşti. Böylece mali borçların toplam borçlar içindeki payı yüzde 54,2’den yüzde 50,3’e indi. 2021’in ardından 2022’de de faaliyetlerin finansmanında ticari borçlar mali borçlardan daha fazla kullanıldı. Borçların vadelerine göre gelişiminde ise kısa vadeli mali borçlardaki artış yüzde 70,1 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 6,3’lük artışın oldukça üzerinde gerçekleşti.

Teknolojide ‘yüksek’ten düşüş sürüyor

İSO İkinci 500’ün dikkat çeken bir başka göstergesi de teknoloji yoğunluklarına göre yaratılan katma değer dağılımı. Bu verilere bakıldığında; en yüksek payı yüzde 49,2 ile yine düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin aldığı ve bu grubun payını geçen yıla göre 1,4 puan artırdığı görülüyor. Benzer şekilde orta-düşük teknolojilerin payı 1,1 puan artarak yüzde 25,3’e yükselmiş durumda. Buna karşılık orta-yüksek teknolojilerin payı 1,4 puan düşüşle yüzde 23,1’e; yüksek teknolojilerin payı ise 1,1 puan düşüşle yüzde 3,5’ten yüzde 2,4’e geriliyor. İSO İkinci 500’de AR-GE yapan kuruluş sayısı, 2021’de en yüksek seviyesine ulaştıktan sonra 2022’de 7 adet azalarak 228’e gerilemiş bulunuyor. AR-GE yapan firma sayısındaki azalışa rağmen 2022 yılında İSO İkinci 500’ün AR-GE harcamaları anket verileri ile 2,8 milyar TL’ye yaklaştı. Bu rakam, 2021 yılındaki 1,3 milyar TL’lik harcama tutarına göre yüzde 111,5’lik artışa işaret ediyor.