Enflasyondaki yükselişi savaş körükledi

Şebnem TURHAN

Türkiye’de enflasyon martta aylık yüzde 5,46 arttı ve yıllık enflasyon şubattaki yüzde 54,44 seviyesinden yüzde 61,14’e yükseldi. Beklentiler aylık artışın yüzde 5,6 ve yıllık enflasyonun yüzde 61,5 seviyesinde gelmesiydi. Beklentilerin hafif altında kalınsa da Türkiye İstatistik Kurumu’nun açıkladığı yıllık yüzde 61,14 tüketici enflasyonu Mart 2002’deki yüzde 65,1’lik enflasyonun ardından görülen en yüksek seviye. Rusya Ukrayna savaşının etkisiyle enerji emtiaları fiyatlarındaki sert yükseliş ve gıdada KDV indirimlerine rağmen önlenemeyen fiyat artışları ile tüketici enflasyonu 20 yılın zirvesinde çıktı.

Üretici enflasyonu ise üç haneli ve yüksek seyretmeye devam ediyor. TÜİK verilerine göre aylık üretici enflasyonu yüzde 9,19 artarken yıllık enflasyon şubattaki yüzde 105,01'den yüzde 114,97'ye yükseldi. Zaten bozulan enflasyon beklentileri ve kötüleşen gerçekleşmelere bir de Rusya Ukrayna savaşı eklenince enflasyonda çok daha yüksek seviyelerle karşı karşıya kalındı. Analistler mayısta enflasyonun yüzde 70’i geçmesini bekliyor 2022 sonu beklentileri ise yüzde 54’e kadar çıkmış durumda. Nisana doğalgaz, elektrik ve şeker zammıyla başlandı. Hükümetin birçok üründe KDV indirimine gitmesine rağmen nisanda yüksek enflasyon beklentileri devam ediyor.

Taze sebze ve meyve ilk çeyrekte yüzde 60,8 zamlandı

Tüketici enflasyonunda harcama gruplarının geneline yayılan artış olsa da martta gıda ve ulaştırma grupları yükselişte ana etmen oldu. Gıdada özellikle et, savaş nedeniyle gelemeyen gemilerin yarattığı arz sıkıntısıyla ayçiçek yağı ile taze ve sebzede her ay devam eden zamlar ile aylık artış yüzde 4,73’e geldi. Bunun aylık tüketici enflasyonuna etkisi 1.24 puan oldu. Yılın ilk çeyreğinde ise taze sebze ve meyvede yüzde 60,79’luk fiyat artışı yaşandı. İşlenmemiş gıdada ise üç aylık enflasyon yüzde 33,89 olarak hesaplandı. İşlenmiş gıdada ilk çeyrekte enflasyon yüzde 18,77, ekmek ve tahıllarda ise yüzde 19,92 oldu.

TÜİK: Kirada üç aylık artış yüzde 6,79

Sigara zammının etkisiyle alkollü içecekler ve tütündü yüzde 3,91 aylık artış manşet tüketici enflasyonuna 0.18 puanlık etki yarattı. Giyim ve ayakkabı grubunda yüzde 1,78 artış görülürken konutta ise yüzde 1,84 yükselişle 0.27 puanlık katkı geldi. TÜİK verilerine göre kiralarda aylık artış sadece yüzde 1,92 olurken ilk çeyrekte kiraların yükselişi yüzde 6,79 olarak hesaplandı. Oysa kira artışlarının yapılması için temel alınan 12 aylık ortalama TÜFE ocakta 22,58, şubatta yüzde 25,98 martta ise yüzde 29,88 arttı. Ancak TÜİK’in kira artış hesapları tüm bunların altında kaldı.

İlaç zamlarıyla sağlık grubunda aylık artış yüzde 5,33 olurken ev eşyası grubunda ise yüzde 3,24’lük yükseliş yaşandı. Eğlence ve kültürdü yüzde 2,78, haberleşmede yüzde 3,63, eğitimde ise yüzde 6,55’lik yükselişler oldu mart ayında şubata göre.

Benzinde aylık zam oranı yüzde 24,41

Mart enflasyonuna damgasını ise ulaştırma grubu vurdu. Grupta aylık artış yüzde 13,29 oldu ve manşet tüketici enflasyonundaki artışın 2.23 puanı yani yarısı ulaştırma grubundan geldi. Benzinde aylık yüzde 24,41, motorinde yüzde 32,67, LPG’de yüzde 14,33 zamlar yaşanırken Rusya Ukrayna savaşının getirdiği dengesiz fiyatlamaların nisanda nasıl bir seyir izleyeceği de belirsiz.

Lokanta ve otellerde ise hem kurdaki artışın etkisi hem de işlenmemiş gıda fiyatlardaki yükselişin etkisiyle yüzde 6,04 yükseliş var. Altın fiyatlarındaki artış da çeşitli mal ve hizmetler grubunda aylık enflasyonu yüzde 4,88’e taşıdı.

Negatif reel faiz 50’ye dayandı

Merkez Bankası’nın yüzde 14 politika faizine karşın tüketici enflasyonunun yüzde 61,14’e yükselmesiyle birlikte kabaca Türkiye’nin verdiği negatif reel faiz 47,14 puan oldu. Önümüzdeki aylarda enflasyonun yüzde 70’e ve hatta daha yukarısına doğru yükselişini sürdürmesi öngörülüyor. Böylece negatif reel faizin de eksi 50 puanı da aşarak tarihte görülmemiş seviyelere ulaşacak olması piyasa tarafından endişe ile izleniyor.

Çekirdek enflasyon yüzde 50’yi aştı

Manşet enflasyon kadar çekirdek enflasyon göstergelerinde de kötüleşme devam ediyor. TÜİK verilerine göre işlenmemiş gıda, enerji, içki ve sigara ile altın hariç TÜFE olan B ve enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, içki ile sigara ve altın hariç TÜFE olan C endekslerine göre çekirdek enflasyon sırayla yüzde 47,01'den yüzde 51,34'e ve yüzde 44,05'ten yüzde 48,39'e yükseldi. Hükümetin politikalarıyla etkileyebildiği yani yönetilen yönlendirilen fiyatlar hariç TÜFE ise yüzde 63,96'ya geldi. KDV indirimleri olmasaydı tüketici enflasyonu yüzde 61,14'ün üzerinde gerçekleşecekti.

Üretici tüketici makası yeni zirvesinde

Üretici enflasyonu ile tüketici enflasyonu arasındaki makas 53.8 puanla yine rekor kırdı. Tüketici enflasyonundaki gibi üretici enflasyonunda da enerjideki artış yükselişin nedenlerinin başında geldi. TÜİK verilerine göre martta yıllık kok ve rafine petrol ürünleri yüzde 256,44, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme yüzde 228,94, ham petrol ve doğal gaz yüzde 221,04 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu. Yıllık en düşük artış; yüzde 38,82 ile giyim eşyası, yüzde 42,34 ile su ve suyun arıtılması ve dağıtılması, yüzde 43,17 ile temel eczacılık ürünleri ve müstahzarları alt sektörlerinde gerçekleşti. Aylık en düşük artış; yüzde 1,14 ile kağıt ve kağıt ürünleri, yüzde 2,96 ile deri ve ilgili ürünler, yüzde 3,03 ile kömür ve linyit alt sektörlerinde gerçekleşti. Buna karşılık kok ve rafine petrol ürünleri yüzde 35,99, diğer metalik olmayan mineral ürünler yüzde 14,40, ana metaller yüzde 12,09 ile endekslerin en fazla arttığı alt sektörler oldu.

ENAGrup’a göre yıllık enflasyon yüzde 142,63

Enflasyon Araştırma Grubu (ENAGrup) mart ayı tüketici fiyat endeksi ise martta aylık yüzde 11,93 arttı. Ve ENAGrup'un hesapladığı 12 aylık tüketici enflasyonu da yüzde 142,63'e yükseldi. ENAGrup açıklamasına göre TÜİK alt grupları gösterge olarak alındığında en fazla aylık düşüş – yüzde 1,41 ile lokanta ve oteller en fazla yükseliş ise yüzde 78,44 ile sağlık kaleminde gerçekleşti. Gıda ve içecekte aylık artış yüzde 15,8 olurken ulaştırma grubunda ise yüzde 15,68'lik yükseliş hesaplandı.

UZMANLAR VERİYİ NASIL YORUMLADI

İlk altı ayda yüzde 40 enflasyon beklentisi

TOBB ETÜ Öğretim Üyesi Doç. Dr. Atılım Murat: Şu anda ne vatandaş ne de iş dünyası enflasyonla mücadeleyi hangi kurumun yapacağını bilemiyor. Merkez Bankası malum, yüzde 61 enflasyon varken yüzde 14 politika faizi ile yüzde 47 negatif reel faiz var. Bu reel faiz bile para politikasının kullanılmadığını gösteriyor. Maliye politikası tarafına bakıyoruz, sıkı bir maliye politikası yok önümüz seçim para muslukları kuvvetle muhtemel açılacak. Kontrolümüz dışı birçok faktör var, emtia fiyatları, tedarik zinciri. Neyi nasıl kontrol altına alacağız? Merkez Bankası 50 puan faiz mi artıracak ne yapacak merkez? Maalesef ben piyasa beklentisinin çok üzerinde enflasyonla karşılaşacağımızı düşünüyorum. İlk altı ayda yüzde 40 enflasyon bekliyorum yıllık bazda yüzde 70-80’e ulaşabileceğimizi gösteriyor. Enflasyonla mücadele için en iyi senaryomuzun baz etkisiyle aralıktaki düşüş olmamalı.

Kur geçişkenliği etkisi güçlü devam ediyor

Gedik Yatırım Ekonomisti Serkan Gönençler: Mart ayında TÜFE enflasyonu aynı zamanda medyan beklenti olan yüzde 5,3’lük tahminimizin hafif üzerinde yüzde 5,46 seviyesinde gerçekleşti. Bu rakamla, yıllık TÜFE enflasyonu da yüzde 54,4’den yüzde 61,1’e yükseldi. Enflasyonist eğilimler genele yayılsa da, en büyük katkının akaryakıt pompa fiyatlarında yüzde 35-40’a varan artışlar nedeniyle yüzde 11 yükseliş kaydeden enerji kaleminden geldiğini söyleyebiliriz. Gıda enflasyonu ise yüzde 4,7 ile yüzde 5,5’lik projeksiyonumuzun bir miktar altında kaldıysa da yüksek seyretmeye devam etti. Bununla beraber, yüzde 3,9’luk beklentimizi aşarak yüzde 4,4’e ulaşan çekirdek enflasyon ise özellikle dayanıklı mal ve temel mal grubu üzerindeki) kur geçişkenliği etkisinin güçlü bir şekilde devam ettiğine işaret ediyor. Özetle, enflasyon trendindeki keskin artış trendinin devam ettiğini görüyoruz. Bu artış trendinin önümüzdeki en az birkaç ay daha devam etmesini ve TÜFE enflasyonunun mayıs itibariyle yüzde 70 civarına yükselmesini bekliyoruz.

Gıda ve ulaştırmada artışlar sürecek

Coface Ekonomisti Seltem İyigün: Mart ayında, aylık enflasyonun daha yüksek gelmesini KDV indirimleri ve mevsimsellik engelledi. Özellikle gıda ve ulaştırma kalemlerindeki artışların mevcut küresel jeopolitik koşullar altında devam etmesini bekliyoruz. Üretici fiyatlarındaki artışlar da tüketici fiyatlarındaki artışa önümüzdeki aylarda katkı yapmaya devam edecektir. İç talebin, yüksek enflasyonun harcanabilir gelirleri azaltması ve tüketici güveninin düşük seyretmesi gibi nedenlerden dolayı yavaşlaması, geçişkenlik etkisini daha ılımlı yapabilir. Ancak bu durum da, artan maliyetler ile birlikte değerlendirildiğinde, şirket karlılıkları üzerinde baskı oluşturacaktır. Enflasyon beklentilerindeki ve fiyatlama davranışlarındaki bozulma neticesinde oluşan ataletin kırılmasının zaman alacağını değerlendiriyoruz.

Domates fiyatı bir yılda 191,76 arttı

Antalya Ticaret Borsası (ATB), Mart ayı Antalya Halleri Domates, Sebze ve Meyve Endeksi açıklandı. Mart ayında miktar endeksleri domateste 51, sebzede 64 ve meyvede 82, fiyat endeksleri ise domateste 888, sebzede 914 ve meyvede 563 olarak gerçekleşti. Mart ayı endeksleri miktarda aylık domateste yüzde 14,99, sebzede yüzde 16,70 ve meyvede ise yüzde 2,27 artarken, miktar endeksleri yıllık domateste yüzde 20,46 ve sebzede yüzde 8,95 düştü, meyvede ise yüzde 32,98 arttı. Martta miktar endeksleri domateste, aylık son 7 yılın en düşük artışını gösterirken, yıllıkta ortalama bir azalış gösterdi. Sebzede ise aylık değişimde 2019 yılı hariç en düşük artış yaşanırken, yıllıkta ise ortalama bir azalış gösterdi. Meyve işlem miktarı endeksinde aylık değişim ortalama bir artış gösterirken, yıllık değişim ise 2020 yılından sonraki en yüksek artış oldu. Fiyat endekslerinde domates, geçen yılın mart ayına göre yüzde 191,76 arttı. Bu artış, son 7 yılın mart ayı yükseliş rekoru oldu. Mart ayı itibariyle yıllık gerçekleşmelerde sebze miktar endeksindeki yüzde 8,95 düşüş olurken, fiyat endeksi de yüzde 143,14 arttı. Bu artış da son 7 yılın en yüksek mart ayı artışı. Meyve miktar endeksindeki yıllık yüzde 32,98, fiyat endeksi de yüzde 26,91 arttı. FİKRİ CİNOKUR / ANTALYA