Çip krizi kuşatıyor

Hilal SARI / Merve YİĞİTCAN

Çip krizi tüm dünyada çip yatırımları artıyor olsa da, bu yatırımların üretime dönmesi uzun bir süreç alacağından ve talepte bir yavaşlama olmaması nedeniyle otomotivin ardından, şimdiye kadar çok ağır etkilenmemiş olan akıllı telefon ve TV ekranı üretimi de darbe almaya başladı.

Danışmanlık şirketi Accenture’nin küresel çip sektörü direktörü Saeed Alam, CNBC’ye verdiği demeçte akıllı telefon üreticilerinin çip talebinin, otomotiv sektöründe talebin düştüğü dönemlerde azalmadığına dikkat çekerek, “Hatta akıllı telefon üreticileri otomotivin yavaşladığı dönemde arta kalan kapasiteden fayda sağladılar ve otomotiv sektörü tekrar beklenenden de iyileşmeye başladığında akıllı telefon üreticilerine yönelim otomotivde sorunlara yol açtı” değerlendirmesini yapıyor.

Gartner verilerine göre 2020’de yüzde 12,5 düşen küresel akıllı telefon satışları bu yıl ralli yapıyor ve ilk çeyrekte artış yüzde 26. Apple 2023’e de uzayacağına artık çok kesin gözüyle bakılan krizden üretiminin etkileneceğini duyuran tüketici elektroniği şirketlerinin başında geliyor. Şirket geçen hafta yaptığı açıklamada yakında iPhone üretiminin de krizden etkileneceğini söyledi.

Daha önceki açıklamalarında da şirket satışlarından 3 ila 4 milyar doların çip krizi nedeniyle silineceğini öngörüyordu. CEO Tim Cook, önemli bir kısmı Güney Kore ve Tayvan’da üretilen ve mobil ekranlar veya audio deşifreleme gibi basit özellikleri destekleyen çiplerde yaşanan arz sıkıntısının asıl sorun olduğunu belirtmişti. Analiz şirketi Forester’in Başkan Yardımcısı Glen O’Donnel da “Herkes yüksek performanslu CPU’lara odaklanıyor ancak (iPhone da dahil) her aygıt daha basit birçok çip içeriyor ve bu çipler olmadan telefon neredeyse işe yaramaz” diyor.

Apple çip sıkıntısı yaşayan tek tüketici elektroniği şirketi değil. Beyaz eşyadan akıllı telefonlara ve pandemiyle evlere tıkılan milyonlarca insanın televizyonlarına ekran üreten ve Apple’ın en büyük ekran tedarikçisi de olan Güney Koreli Samsung, geçtiğimiz perşembe yaptığı açıklamada önümüzdeki dönemde bazı müşterilerinin sevkiyatlarının olumsuz etkilenebileceği uyarısı yaptı.

OLED çipler yetişmiyor

Organik LED (OLED) teknolojisi son yıllarda akıllı telefonların neredeyse yarısında ve üst kalite TV’lerin çoğunda kullanılan teknoloji. 2018 yılına kadar sadece Samsung Galaxy telefonlarında kullanılması nedeniyle şu anda OLED çiplerin yüzde 90’ı Güney Kore’de üretiliyor ve çoğunun üreticisi Samsung. Pandemiyle birlikte talebin rekorlar kırmasıyla OLED çiplerin nisan satışı 100 milyar adedi buldu. OLED destekleyen çiplere Tayvanlı TSMC de katıldı ancak TSMC otomotiv sektöründe çip talebinin yüzde 60 artmasıyla elektronikten ziyade otomotiv sektörüne odaklanmış durumda. İki üreticinin de dünya genelindeki otomobil, server ve akıllı telefon üreticilerine - bu şirketlerin çıktılarını doğrudan etkileyen en gelişmiş çipleri yetiştirmekte zorlandığı belirtiliyor.

LCD ekranlardan OLED’e büyük bir kayma olmasının nedeni OLED teknolojisine sahip ekranların daha ince olabilmesi, daha canlı renklere ve daha yüksek çözünürlüğe sahip olması ve enerji tüketiminin de daha düşük olmasıydı. XBox ve PlayStation 5 gibi oyun konsollarının üreticileri Microsoft ve Sony de krizden etkileniyor ve oyunseverler yeni konsollara erişmekte zorlanıyor. Ayrıca Çinli teknoloji şirketi Huawei hem çip krizi hem ABD yaptırımlarıyla mücadelesi sürerken yeni P50 ve P50 Pro model akıllı telefonlarını süper hızlı 5G desteği olmadan çıkardı.

GM, çip yok diye 'start-stop' özelliğini iptal edecek

Otomotiv sektöründe de pandeminin ilk dalgasında yaşanan krizden çıkış ve iyileşme yeterli çip olmaması nedeniyle tekrar sekteye uğramaya başladı ve General Motors geçtiğimiz aylarda yaptığı açıklamada, bazı 2021 modellerinde araçların sürdürülebilir hale gelmesinde çok önemli bir yeri olan ‘start-stop’ özelliği olmadan üretim yapacağını duyurdu. Araç hareket halinde değilken motoru tamamen kapatan özellik 2021 Chevrolet Tahoe ve Suburban, GMC Yukon ve Yukon XL, Cadillac Escalade ve Escalade ESV SUV modellerinde olmayacak. Hafif ticari Chevy Silverado ve pickup GMC Sierra modelleri de çip kıtlığı nedeniyle start-stop özelliğinin sıfır araçlarda yer almayacağı modeller arasında.

Avrupa otomotiv sanayinin en büyük oyuncuları da çip krizinin etkilerinin devam ettiğini gösteren açıklamalar yapmaya devam ediyor. Fransa’da sektör temsilcileri bu yılki 1,8 milyon adetlik satış hedefinin tutulmasının mümkün olmayacağını düşünürken, sektörel lobi kuruluşu CCFA-PFA geçen pazar yaptığı açıklamada hem bazı kritik çiplerin arzının yetersiz olmasının hem de pandeminin Avrupa’da tekrar güçlenmesinin Renault gibi oyuncuların olduğu Fransız pazarını olumsuz etkilediğini belirtti. Kuruluş daha önce bu yılki satışların yüzde 9-10 oranında artmasını öngörüyordu ancak sözcü bu öngörünün düşürülebileceğini söyledi. Veriler Fransa’da araç kayıtlarının temmuzda geçen yıla göre yüzde 35 düştüğüne işaret ediyor.

Volkswagen’in Audi ve Porsche gibi markalarından gelen açıklamalar da hem pandemi hem de çip krizinin otomotivciyi 2022’nin sonuna kadar zorlayacağına işaret ediyor. Porsche CFO’su Lutz Meschke VW 2021’in ilk yarısında rekor kâr açıklamış olsa da, “Tüm bu başarıya rağmen temkinli olmamız tavsiye ediliyor. Çünkü pandeminin yarattığı belirsizlik olmasa dahi, çipte devam eden arz krizi 3. çeyrekte otomotiv sektöründe daha da hissedilebilir hale gelebilir” diyor. Grubun en karlı markası Audi de cuma günü yaptığı açıklamada önümüzdeki aylarda kritik arz sıkıntıları yaşanabileceğini belirterek “Bu yıl boyunca çip krizinden kaynaklı üretim kaybının bertaraf edilmesi mümkün görünmüyor” diyor.

2023'ten önce bitmez!

Cenevre merkezli Fransız-İtalyan çip üreticisi STMicroelectronics, Apple ve Volkswagen gibi devlerin üretim beklentilerini çip krizi nedeniyle düşürmesine neden olan çip krizinin 2023’ün ilk yarısına kadar devam edeceğini öngörüyor. 2018’den bu yana CEO koltuğunda oturan Jean-Marc Chery “2022’de durum kademeli olarak iyileşecek ancak 2023’ün ilk yarısından önce normal bir duruma dönmüş olmayacağız” diyor.

Beyaz eşya ve elektroniği de vurdu

Küresel çip tedarikinde kriz sürerken, Türkiye’de ise otomotivden sonra beyaz eşya ve elektronik sektörlerinde çip krizinin olumsuz etkileri gün yüzüne çıkmaya başladı. Birçok büyük fabrikada çip kaynaklı üretimde yavaşlamaya gidildi. Bazı sektör temsilcileri beyaz eşyada yılsonuna kadar yüzde 20 oranında üretimde düşüşler görülebileceğini, bunun fiyatlara yansıyacağını belirtiyor. Otomotivde de tedarik sorununun öngörülenden daha uzun sürmesi nedeniyle yıllık ihracat hedefi 80 bin adet düşürülerek revize edilmişti. Tedarik sorununun en erken 2022’nin ikinci yarısından itibaren aşılacağı öngörülüyor. Üretim ve tedarik rakamları incelendiğinde açığın boyutlar daha iyi anlaşılıyor. Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD) verilerine göre ocak-haziran döneminde 6 ana beyaz eşya ürününde TÜRKBESD’e üye firmaların iç satış ve ihracat olmak üzere toplam satışları geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 41 oranında artarak 17 milyon 426 bin 912 adet olarak gerçekleşti. Yine Otomotiv Sanayii Derneği’nin (OSD) verilerine göre bu yılın ilk yarısında 639 bin 661 adet araç üretildi. OSD Başkanı Haydar Yenigün, tedarik sıkıntısının öngörülerinin de üzerinde uzadığını dile getirerek, yılsonu ihracat hedeflerini nisan ayına göre yaklaşık 80 bin adet aşağı çektiklerini söyledi.

İthalatta miktar değil değer arttı

Üretim ile satışlarda yaşanan büyümeye ve artan talebe karşın çip tedariki yeterince sağlanamıyor. Türkiye’nin tüm çip ithalatına bakıldığında 2021’in ilk 5 ayındaki ithalatın değeri 249,7 milyon dolar olurken, bu değer 2020’nin ilk 5 ayında 180,2 milyon dolar, 2019’da ise 180,3 milyon dolar olarak hesaplanmıştı. İlk 5 aydaki değer artışı, ithalatın miktarındaki artıştan değil daha çok fiyatların artışından kaynaklandı. Talebin çok arttığı bu dönemde miktar neredeyse aynı kaldı.

Çip adı altında otomotiv ve beyaz eşyada en yaygın şekilde kullanılan “İşlemci ve kontrolör olarak kullanılan elektronik entegre devreler” ithalatına bakıldığında; 2019’un ilk 5 ayında 183 bin 214 adet olan ithalatın değeri 85,8 milyon dolar olarak hesaplanırken; 2020’in aynı döneminde 159 bin 636 adet olan söz konusu çipin ithalatının bedeli 88,7 milyon dolar olarak hesaplandı. 2021’in ilk 5 ayında 166 bin 136 adet olan ithalatın bedeli ise 115,5 milyon dolar olarak kayıtlara geçti. Öte yandan çip tedarikinde yaşanan sorunlar dayanıklı tüketim malları sektöründeki kapasite kullanım oranlarına da yansıdı. Sektöründe kapasite kullanım oranı temmuzda bir önceki aya göre yüzde 78,5’ten, yüzde 77,2’ye geriledi.

Türkiye’de de çip yatırımı isteniyor

DÜNYA’ya değerlendirmelerde bulunan Türkiye Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği (TÜRKBESD), çip tedarikinde yaşanılan sorunların ülke dışında seyreden küresel bir arz yetersizliğinden kaynaklandığını hatırlattı. TÜRKBESD’den yapılan açıklamalarda şu ifadeler yer aldı: “COVID-19 sürecinin elektronik ev eşyaları gibi çip kullanılan ürünlere olan talebi artırması ile arzı esnek olmayan çip girdisinde fiyatlar ve tedarik süreleri yükseldi. Bu, tüm dünyada çip kullanan tüm sanayiler için geçerli. Küresel ölçekte faaliyet gösteren şirketlerin çip tedarikinde bir miktar daha avantajlı olduğu varsayılabilir. Çip girdisi kullanan tüm şirketler gibi TÜRKBESD üyeleri de tüm tedarik imkanlarını değerlendirmekte. Bu alanda ülkemizde yapılabilecek yatırımlar büyük memnuniyetle karşılanacaktır.”

Çipin karaborsası oluştu

Türk Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) Başkanı Yaman Tunaoğlu, otomotiv kadar öne çıkmasa da beyaz eşya ve elektronik sektörünün de çip kıtlığından olumsuz etkilendiğine dikkat çekti. Elektronik sanayicileri olarak üretim yaptıkları bazı beyaz eşya markalarının alımlarda bir süredir zorlandığını söyleyen Tunaoğlu, “İçerisinde elektronik olan bütün sektörler bu krizden etkileniyor” dedi.

Çip tedariki konusunda dünyada ciddi yatırımlar yapıldığını, ancak bunların bugünden yarına üretime yansımayacağını, genel öngörünün 2022’nin ikinci yarısından itibaren bir rahatlamanın yaşanacağı yönünde olduğunu aktardı. Bu süreçte üretimin beyaz eşyada yüzde 20 civarı düşeceğini tahmin ettiklerini kaydeden Tunaoğlu, aynı zamanda fiyat artışlarının yaşanacağını da kaydetti. Tunaoğlu, televizyon fiyatlarındaki neredeyse yüzde 100’lük artışı da buna örnek olarak gösterdi. Çipin yarattığı maliyet artışına da değinen Tunaoğlu, “Eskiden yarım cente aldığımız çipi 6 dolara alır olduk. Hatta bu işin karaborsası oluştu artık” ifadelerini kullandı.

Maliyet artışı tasarımı değiştirdi

TOBB Züccaciye Sektörü Meclis Başkanı Murat Kolbaşı, çip tedarikinde sorunun yıllık programlarını yapan kurumsal firmalardan değil, pandemide dijital ürünlere talebin artmasıyla araya giren firmalardan kaynaklandığını kaydetti. Oluşan arz-talep açığının bir süre daha devam edeceğini dile getiren Kolbaşı, maliyetleri artan firmaların tasarımlarında değişikliğe gitmesinin çok doğal ve doğru bir adım olduğuna dikkat çekti. Kolbaşı, “Üretim daima maliyetlerle paraleldir. Tasarım değişikliği de bunun bir parçası. Yıllar önce de bu tarz değişiklikler hep olurdu” dedi.

Daha yalın araçlar geliyor

Gülan Otomotiv Yönetim Kurulu Başkanı Ziya Alp Gülan, çip krizi nedeniyle araç bulunurluğu sorununun arttığını, otomotiv ithalatında düşüş beklediklerini söyledi. Gülan, “Çip krizi giderek büyüyor. Ağustos ayında gelecek ya da üretilecek bazı araçlarda, bazı yarı iletkene bağlı ürünlerin olamayacağı daha yalın araçların gelecek. Müşterinin ya da sağlayıcı bayinin alıp oraya koyabileceği bir ürün alacağız. Yani ne navigasyonu ve multi medyası olmayan araçlar gelecek. ABD’de de birçok araçta start-stop düğmesi, bazı yarı iletkene bağlı donanımların olmaması durumu var” diye konuştu.