Cari işlemler dengesinde rekor açık

Şebnem TURHAN

Cari işlemler açığı Ocak 2023’te hesaplanmaya başladığı Aralık 1984’ten bu yana tarihi en yüksek seviyesine çıktı. Merkez Bankası verilerine göre ocakta cari açık 9.85 milyar dolar ile rekor kırdı. Bundan önceki en yüksek seviye 9.41 milyar dolarla Mart 2011’de görülmüştü. Geçen yıl ocakta cari açık 6.9 milyar dolar seviyesinde bulunuyordu. Hazine’nin 2.75 milyar dolarlık Eurobond ihalesine karşın cari açığın finansmanında zayıf bir tablo ortaya çıktı ve resmi rezervler 9.3 milyar dolar azaldı. Yüksek altın ve enerji ithalatıyla rekor kıran cari açıktaki genişlemeyi taşımacılık ve seyahat gelirlerindeki artış sınırladı.

Merkez Bankası verilerine göre Ocak 2022’de altın hariç cari açık 6.4 milyar dolar iken bu yıl ocakta 5.1 milyar dolara indi. Enerji hariç cari denge geçen yıl ocak ayındaki 1.2 milyar dolar fazla verirken,  bu yıl ocakta 2.2 milyar dolar açık verir pozisyona döndü. Böylece 2022 Ocak'ta 1.7 milyar dolar olan altın ve enerji hariç cari fazla 2023 Ocak'ta 2.6 milyar dolara yükseldi. 2022 Aralık’ta 48.7 milyar dolar olan 12 aylık birikimli cari açık da Ocak 2023’te 51.7 milyar dolara yükseldi.

4.9 milyar dolarlık altın ithalatı gerçekleşti

Cari açıktaki hızlı genişlemeye en büyük olumsuz etki dış ticaret dengesinden geldi. Bu yıl ocakta hem ihracat hem de ithalat artışı hızlanırken yüksek seviyedeki enerji ithalatıyla beraber 4.9 milyar dolar ile rekor seviyeye çıkan altın ithalatı dış ticaret dengesini olumsuz etkiledi. Geçen yıl ocakta sadece 611 milyon dolar olan altın ithalatı bu yıl ocakta yüzde 705 arttı. Bu yıl ocakta enerji ithalatı 8.8 milyar dolar olurken net enerji dengesi 7.6 milyar dolar açığa işaret etti. Ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığı Ocak 2022'deki 8.5 milyar dolardan Ocak 2023’te 12.4 milyar dolara çıktı.

Net hizmet gelirleri daha büyük açığı sınırladı

Taşımacılık ve seyahat gibi ana hizmet kalemleri ise Ocak 2023’te iyi bir performans sergiledi ve bu performans net hizmet gelirlerini destekleyerek cari açıktaki genişlemeyi bir nebze sınırladı. Verilere göre ocakta taşımacılık gelirlerinde geçen yıl ocak ayına göre yüzde 39,5 artış olurken, Aralık 2022’de zayıf bir performans gösteren net seyahat gelirlerinde de geçen yılın aynı ayına göre yüzde 34,8 artış yaşandı. Taşımacılık ve seyahat gelirlerinin katkısıyla Ocak 2022'de 2.1 milyar dolar olan hizmetler dengesindeki cari fazla bu yıl ocakta 3.2 milyar dolara yükseldi.

Finansmanda kırılgan görünüm

Cari açığın finansman tarafı ise uzmanların deyimiyle ocakta oldukça sıkıntılı geçti. Hazine’nin 2.75 milyar dolarlık Eurobond ihracına karşılık finansmanda kırılgan bir görünüm var. Ocak 2023’te verilere göre yabancıların 514 milyon dolarlık yüksek tutarda gayrimenkul yatırımları oldu. Toplamda ise doğrudan yabancı yatırım kalemindeki net giriş 223 milyon dolarda kaldı. Yabancı yatırımcılar Ocak 2023’te hisse senetlerinden net 486 milyon dolarlık satış yaptı, devlet iç borçlanma senetlerinde ise sadece 22 milyon dolarlık alımları hesaplandı. Bankaların da yurtdışı tahvillerde net 690 milyon dolarlık ödemesi gerçekleşti. Hazine’nin 2.75 milyar dolarlık Eurobond ihracı ile birlikte portföy yatırımlarından toplam 490 milyon dolar geldi.

Net hata noksanda Aralık 2021 sonrası ilk çıkış

Merkez Bankası verilerine göre ocakta uzun vadeli borçlarda 425 milyon dolarlık, kısa vadeli borçlarda 1.3 milyar dolarlık net ödeme gerçekleştirildi. Ocakta yurtiçi bankaların yurtdışı muhabirlerindeki efektif ve mevduatları 4.1 milyar dolar artış gösterdi, yurtdışı bankaların yurtiçindeki mevduatları 1.6 milyar dolar yükseldi. Resmi rezervler 9.3 milyar dolar azalırken net hata noksan kaleminde 119 milyon dolar ile Aralık 2021'den sonar ilk kez çıkış yaşandı.

Uzmanlar, enerji ithalatındaki yüksek seviyenin yanında rekor kıran altın ithalatının dış dengeyi olumsuz etkilediğini belirtirken, cari açığın finansmanında ise zayıf bir tablonun ortaya çıktığını kaydetti. Hazine'nin Eurobond ihracına karşın diğer yatırımlar ve altındaki kalemlerin nette çıkışa işaret etmesiyle resmi rezervlerin azaldığını belirten uzmanlar, kısa dönemde mevsimsel etkilere ek olarak depremin lojistik açıdan yol açtığı kısıtlardan dolayı dış ticaret açığındaki ve cari açıktaki genişlemenin devam etmesini öngörüyor. Uzmanların orta vadede beklentisi ise yeniden inşa faaliyetlerinin cari açığı artırıcı etkisinin olabileceğini yönünde şekilleniyor.