Ayakkabıda ithalat ve taklide yeni önlem yolda

Geçen yıl son çeyrekte uygulanmaya başlanan dolaylı gümrük vergisi artışına rağmen ithalatın devam etmesi, ve söz konusu kalemde 147 milyon dolar ile uzun zaman sonra ilk kez dış ticaret açığı verilmesi ayakkabıda yeni vergileri gündeme getirdi. Sektör temsilcilerinin verdiği bilgiye göre geçmiş yıllarda uygulanan ve halen yüzde 30 olan oran; yerel seçimler sonrası yüzde 50’ye çıkarılacak. Öte yandan yine sektörün en önemli problemlerinden taklit ile mücadelede ise yeni düzenlemeler yapılacak. Söz konusu düzenlemelerin ithal ayakkabı fiyatlarında yüzde 20’ye yakın fiyat artışına yol açması bekleniyor. 2022’de 80 bine yaklaşan istihdam ile emek yoğun sektörlerden biri olan ve 580 milyon çift üretim kapasitesi ile de dünyanın en büyük 6. üreticisi olan Türkiye ayakkabı sektörü, son 2 yılda yüzde 400’e yakın artan maliyetlere karşılık düşük kur ve taklit ürünler nedeni ile sıkıntılı bir sürece girdi. İhracatın 2023’te değer bazında yüzde 7,6, miktar bazında ise yüzde 20 düştüğü sektörde ithalat ise yüzde 50’ye yakın arttı. Böylece sektör uzun süre sonra ilk kez dış ticaret açığı verir hale geldi. Kapasite kullanım oranı de yüzde 62 ile sektörler arasında en düşük seviyeye gerileyen sektör istihdam da yıllık bazda yüzde 11,9 ile en sert daralmaya sahne olan sektör olarak öne çıktı. İlk yarıda cdd kayıp bekleniyor Bu yılın ilk yarısında da ihracatta düşüşün, istihdamda kaybın devam etmesi bekleniyor. Ocak ayı rakamları da bu tabloyu doğruluyor. Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre ocakta ihracat değer olarak yüzde 33,4, miktar olarak ise yüzde 24,6 düşüş gösterdi. Bu düşüşte Çin, Vietnam, Endonezya ve Hindistan gibi rakip ülkelerin devlet desteklerinin etkisiyle uyguladıkları agresif fiyat politikaları da etkili oldu. Türkiye’de ise durum farklı. İDMİB Başkanı Güven Karaca geçen ay yaptığı açıklamada, 2 sene önce asgari ücretin 4.200 TL iken bugün 17.002 TL’ye yükseldiğine dikkat çekerek, “Yine 2 yıl önce dolar kuru 13,5 iken bugün 30 TL. Yani asgari ücret yüzde 400 artarken kur yüzde 118 artmış. Maliyetleriniz yüzde 400 artarken sattığınız para birimi yüzde 118 artıyorsa sektörler bunu nasıl yönetecek?” demişti.

Bari iç piyasayı kaybetmeyelim

Gelişmeler geçen yıl ithalata yönelik düzenlemeleri gündeme getirdi ve ithalatta referans fiyat yolu ile gümrük vergi oranları dolaylı olarak arttırılmış oldu. Ancak düzenleme ithalatta beklenen etkiyi göstermedi. Türkiye Ayakkabı Sanayicileri Derneği (TASD) Başkanı Berke İçten, ayakkabının tamamında ilave gümrük vergisi artışı beklediklerini dile getirerek, “Şu an üzerinde çalışılıyor. Bugün yarın yeni bir karar bekliyoruz” dedi. Ayakkabı sektörünün çok zor bir dönemden geçtiğini anlatan İçten, şöyle devam etti: “Bu kalemde enflasyon da eksi geldi. Bu üreticilerin müşteri kaybetmemek adına zararına satış yaptığını gösteriyor. Bu sene ihracatta da istihdamda da kaybın sürmesinden endişe ediyoruz. Bekli son çeyrekte bir toparlanma olur. İhracatta fiyat tutturamıyoruz bari iç piyasayı kaybetmeyelim. Ciddi bir ithalat var” dedi.

Taklit ayakkabıya sıfır tolerans

Sektörde taklit ürün de had safhada. Uluslararası kurumlar tarafından hazırlanan raporlara göre Türkiye, Çin ve Hong Kong’un ardından sahte ayakkabıda üçüncü sırada yer alıyor. Bu da yabancı markaların Türkiye’ye gelmesini, yerli marka satışlarını ise satışlarını ve insan kaynağını negatif etkiliyor. Sahte ürünler ile ilgili kurallar var ancak denetim ne yazık ki uygulanmıyor. Geçen hafta Ticaret Bakanlığı ve TASD tarafından düzenlenen ‘Ayakkabı Sektöründe Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Çalıştayı’nda konunun gündeme geldiğini söyleyen TASD Başkanı Berke İçten, “Bazı yasal düzenlemeler yapılıyor. Daha önce marka sahibinin şikayeti ile ürün toplanıyordu artık o şart aranmayacak. Bakanlık bu konuda kararlılık göstereceğini ifade etti. Yanıltıcı ve aldatıcı reklamların ortadan kaldırılması, pazar yerlerinden de ürünlerin kaldırılması sağlanacak. Tüm bu konularda mevzuat düzenlemesi de yapılacak” dedi. Ticaret Bakanlığı da dün yaptığı açıklamada geçen hafta düzenlenen çalıştayda alınan kararlar ile ilgili sahte/taklit ayakkabı” üretiminin ve satışının engellenmesi amacıyla ilgili kurum ve kuruluşlar tarafından gerekli tedbirlerin alınacağı ve bu alanda yapılacak denetimlere ağırlık verileceğini bu konuda sıfır tolerans gösterileceği vurgulandı.

Rakip ülkeler ile 8-10 dolar fiyat farkı oluşuyor

İSO Yönetim Kurulu Üyesi ve Ayakkabı ve Yan Sanayii Komite Başkanı Hüseyin Çetin, Ticaret Bakanlığı ile uzun süre yapılan istişareler sonucunda başta deri ayakkabı olmak üzere sektöre yönelik yeni vergilerin gündeme geldiğini belirtti. Çetin, “Gelinen durumda ithalatın artmaya devam etmesi sektörde ciddi sıkıntılara yol açtı. Sektör uzun süre sonra dış ticaret açığı verir hale geldi. Ayakkabı sektörü ihracatta da ciddi sıkıntı yaşıyor. AB’ye yapılan ihracatta kg başına 8-10 dolar arasında fiyat farkı oluşuyor rakip ülkeler ile. İlave gümrük vergisinin daha önce uygulandığı gibi yeniden 30’dan 50’ye çıkarılması gündemde. Referans fiyat güncellemesi talep etmiştik o zaten geçen yıl sonunda uygulanmaya başladı” diye konuştu.

İthalat 1,5 milyar dolar sınırına dayandı

2023 yılında ayakkabı sektörü ihracatı değer olarak yüzde 7,6 düşüş ile 1 milyar 124 milyon dolar seviyesine gerilerken daralma miktar bazında ise yüzde 20’ye ulaşmıştı. Yüksek maliyetler nedeni ile fiyat odaklı markaların Türkiye’den çekilmesi, sektörde kg başına ihracat değerinin 7,9 dolardan 9,1 dolara yükselmesine yol açtı. 2023'te ayakkabı ithalatı ise bir önceki yıla göre yüzde 47 artış ile 962 milyon dolardan 1 milyar 416 milyon dolar seviyesine yükseldi. Böylece sektör uzun süre sonrası ilk kez dış ticaret açığı verdi ve yılın tamamında açık 147 milyon dolara yükseldi. Miktar olarak bakıldığında ise geçen yılın tamamında 55 milyon çifte yakın ayakkabı ithalatı gerçekleştirildi.

Üretim kapasitesi yüzde 62’ye düştü

Sektör temsilcilerinin verdiği bilgilere göre ayakkabıda üretim kapasitesi her ne kadar şu sıralar yüzde 60’ı kullanılsa da 580 milyon çift seviyesinde. Bu kapasitenin 380 milyon çifti ihracata ayrılırken kalan kısmı ise iç piyasada tüketiliyor. Söz konusu rakamlar, üretimin yüzde 65’inin ihracata ayrıldığı anlamına geliyor. Öte yandan Türkiye, 580 milyon çiftlik kapasite ile dünyanın 6. büyük üretim merkezi konumunda bulunuyor ve 23,9 milyar çift olan dünya ayakkabı üretiminden yüzde 2,4 pay alıyor. Ancak Türkiye ayakkabı sektörü, değer bazında ise dünya ayakkabı ihracatından yalnızca yüzde 0,74 pay alıyor. Bu da sektörde katma değer anlamında gidilecek yol olduğu anlamına geliyor.

En yüksek oranlı istihdam kaybı deride yaşandı

Sektörde istihdam kaybı da oldukça yüksek düzeye ulaşmış durumda. Çok önemli bir kısmı kayıt dışı olan sektörde istihdam kaybı resmi verilere göre yüzde 10’u aşarken kayıt dışı çalışanlar ile birlikte bu oranın yüzde 30’a ulaştığı söyleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2023 yılı ücretli çalışan istatistiklerine göre, 2023’ün tamamında ücretli çalışan sayısı yüzde 1,7 artarken deri ve ilgili ürünlerin imalatında istihdam kaybı yüzde 11,9’a ulaştı. Söz konusu oran ile deri sektörü, istatistiğe konu 39 sektör arasında oransal olarak en fazla istihdam kaybının yaşandığı sektör olarak öne çıktı. Resmi verilere göre sektörde istihdam 80 binli seviyelerden 69 binli seviyelere geriledi.