Virüs krizinin alfabesi: V, U, W ve L

Hilal SARI

Koronavirüs krizinde uzmanlar ekonominin nasıl bir seyir izleyeceğini alfabenin bazı harfleriyle ifade ediyor. Önceki krizlerde de V-tipi, U-tipi, L-tipi gibi ifadeleri sıklıkla duyduk. Koronavirüs salgınında ekonomilerin iyileşmesinin nasıl bir şekil alacağı çok farklı parametrelere dayanıyor. Ekonomilerin yavaş da olsa açılmasıyla vaka sayısında tekrar artış yaşanması ve salgında ikinci bir dalga riski W-tipi bir kriz ihtimalini de güçlendiriyor. Dünya genelinde uzmanlar, test ve temas takibi gibi salgın önleyici sistemler ne kadar güçlü olursa, ekonomilerin o kadar hızlı açılabileceğini belirtiyor.

Aşı olmadan canlanma zor

JP Morgan raporunda, aşı olmadan ekonomilerin yeniden açılmasının ‘çetrefilli olabileceğini’ söylüyor. ABD’li banka “Kısa zamanda bir aşı bulunmasının ya da ciddi bir sürü bağışıklığının oluşmasının mümkün olmadığı düşünülürse, ekonomileri yeniden başlatmak çetrefilli olabilir" diyor. Dünya Sağlık Örgütü de dün ekonomilere “Aşıyı 12 ay veya daha uzun süre görmeyi beklememeliyiz” uyarısı yaptı. Açıklamada Avrupa’nın bazı bölgelerinde vaka sayısının yavaşladığı ancak Birleşik Krallık ve Türkiye’de artışın devam ettiği belirtildi. WHO sözcüsü Dr. Margaret Harris "Vakaların yüzde 90'ı Avrupa ve ABD'de. Bu nedenle, henüz zirveyi görmedik" dedi.

Reuters’ın 50’den fazla ekonomistle gerçekleştirdiği anket sonuçlarına göre, küresel ekonominin 2020’de yüzde 6 daralması ihtimali var. Diğer iyimser uç tahmin ise küresel GSYH’nin sadece yüzde 0,7 büyüyeceği yönünde. Ortalama beklenti dünya ekonomisinin bu yıl yüzde 1,2 daralacağı şeklinde. ING Araştırma Makro Direktörü Carsten Bzerski, “Virüsün yön vereceği bir buz çağı” diyor ve ekonomik faaliyetin birkaç gün ve haftada 100’den sıfıra düştüğünü belirterek “Görünümü tahmin edebilmek aşırı zor” diyor.

İŞTE EKONOMİK SENARYOLARIN BAZILARI:

V-TİPİ İYİLEŞME
 En iyimser ekonomistlerin beklediği bu senaryoda hızlı daralmanın ardından hızlı bir büyüme öngörülüyor. NatWest Markets küresel ekonomi eş-direktörü Ross Walker, ikinci çeyrekteki sert daralmanın ardından “Şirketler tekrar açılmaya başladığında üçüncü ve dördüncü çeyrekte hızlı bir iyileşme” görüleceğini öngörüyor. Nisan-haziran döneminde onlarca yıldır görülmemiş bir daralma olması beklenirken, bazı ekonomistler şu anda 10 trilyon doları aşan mali ve parasal teşviklerin hızlı bir iyileşme sağlayacağı tahmini yapıyor.

U-TİPİ İYİLEŞME
İyileşmenin en az bir kaç çeyreği bulacağı bir senaryo bu. Ekonomiler 2008-09 krizinden daha büyük bir darbe aldığı için, Reuters ekonomistleri U-tipi iyileşmeyi gerçekleşmesi en muhtemel senaryo olarak görüyor. ING’den Brzeski bunun temel senaryo olduğunu, karantina ve sokağa çıkma yasaklarının etkisinin kaldırıldıktan sonra da devam edeceğini belirtiyor ve şöyle diyor: “Karantina önlemlerinin kalkması/ gevşetilmesi kademeli olacak ve sosyal mesafe tedbirleri devam edecek. Turizm endüstrisinin sorunları muhtemelen devam edecek.”

W-TİPİ İYİLEŞME
Bu senaryoda sosyal mesafe önlemlerinin gevşetilmesi sonrası önce ekonomik faaliyet hızlanıyor, sonrasında işsizlik ve şirket iflaslarıyla ekonomide tekrar daralma görülüyor. Ayrıca karantinaların Çin’den başlayarak ABD ve Avrupa ülkelerinde de kademeli olarak gevşetilmesi sonrası salgında ikinci bir dalga yaşanması da yine W-tipi iyileşme senaryosunu destekleyecek gelişmeler. Japonya merkezli Nomura “Bizim öngörümüz V-tipi veya U-tipi bir iyileşmeden ziyade, karantinaların yılın geri kalanında da sürmesiyle birlikte W-tipi bir iyileşme göreceğiz” diyor.

L-TİPİ İYİLEŞME
Bu senaryo büyümenin sert düşmesi ve iyileşmenin belirli bir süre gerçekleşmemesi varsayımına dayanıyor. Koronavirüs ölümlerinin tüm dünyada artmaya devam etmesi ve zorunlu karantinaların belirli bir süre devam etmesi durumunda bu senaryonun gerçekleşme ihtimali artıyor. Çok ihtimal verilmeyen bir senaryo çünkü virüsün ilk çıktığı Wuhan’da iki ay sonra karantina sonlandırıldı. Öte yandan çok büyük paketler açıklayamayan ve ekonomisi emtia ihracatına dayanan gelişmekte olan ekonomilerde bu tip bir sürecin yaşanmasının olası olduğu belirtiliyor.

NIKE-TİPİ İYİLEŞME
Son olarak bazı uzmanlar olası senaryonun spor markası Nike amblemine benzeyeceğini belirtiyor. AXA Investment Managers Başekonomisti Gilles Moec, İngilizcede Nike logosunu ifade eden ‘swoosh’ bir iyileşme görüleceğini öngörerek “Tüketicilerde tasarruf eğiliminin artması ve harcamaların azalması, yatırımlarca ciddi bir düşüş görülmesi ihtimaliyle, bizce en muhtemel senaryo küresel ekonominin karantinalar sonrası iyileşmesinin hayli yumuşak olması” değerlendirmesini yapıyor.