Devletlere ulusal dijital para kılavuzu

HİLAL SARI

Yedi büyük merkez bankası ve Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS), geçtiğimiz günlerde ilk kez ‘ulusal dijital para’ olarak da anılan merkez bankası dijital para birimleri (CBDC) için kılavuz niteliğinde bir rapor yayımladı. Aralarında ABD Merkez Bankası (Fed) ve Avrupa Merkez Bankası’nın da (ECB) bulunduğu yedi büyük ekonominin para politikası otoriteleri, BIS’le birlikte CBDC’lerin fizibiletisini değerlendirdi ve gelecek dönemlerde dijital para basma/ihraç etme taahhüdü vermeseler de, olası gerekli temel prensipleri belirledi.

BIS ve 7 Merkez Bankası’ndan dijital para birimleri için kılavuz niteliğinde bir rapor hazırlandı. Büyük merkez bankaları, parasal sistemin istikrarını tehlikeye atmayacak ancak inovasyon ve verim getirerek hayatı kolaylaştıracak dijital para birimlerine hazırlanıyor. Raporda ana prensiplerden biri de nakit ve diğer paralarla aynı anda varolması gerektiği.. Yani mevcut para çeşitlerinin yerini almayacak ancak tamamlayıcı özellikte olacak.

Çin’in denemelerine başladığı ve Güney Kore’nin 2021’de pilot işlemlere başlamayı öngördüğü ulusal dijital paralar, nakitsiz toplum hedeflerinin pandemiyle tekrar önem kazanması sonrası büyük ekonomiler tarafından derinlemesine inceleniyor. Son olarak ECB Başkanı Christine Lagarde da “ECB dijital Euro çıkarmayı çok ciddi şekilde değerlendiriyor, ancak dijital Euro hiçbir şekilde nakitin yerini alamaz ve almamalı” demişti.

Fed ve ECB dışında çalışmada yer alan merkez bankaları ise şöyle: İngiltere, Kanada, Japonya, İsveç ve İsviçre Merkez Bankaları. Çalışma grubunun eş başkanı ve BoE Başkan Yardımcısı Sir Jon Cunliffe, raporu “İşleyebilir bir CBDC sistemi için ihtiyaç duyulan ortak prensipler ve temel özellikler konusunda katılımcı merkez bankaları arasında uzlaşı yönünde çok gerçek bir adım” olarak nitelendiriyor. Cunliffe, raporda çizilen çerçeve ile her ülkenin devamlı gelişmekte olan dijital dünyada kendi yetki alanında tasarlayacağı CBDC’ler için çok güçlü bir konsensüs oluşturduklarını vurguluyor.

İşte o raporda olası bir CBDC sisteminde dijital para biriminin teknik, sistemsel ve kurumsal anlamda kesinlikle sahip olması gereken 14 anahtar özellik şöyle sıralanıyor:

● Dönüştürülebilir: Ulusal para biriminin tekilliğini korumak için CBDC’ler nakitle ve özel parayla dönüştürülebilir olmalı.

● Kullanışlı: Kullanımının ve erişiminin teşvik edilebilmesi için CBDC ödemelerinin nakit, kart veya mobil ödemeler kadar kolay olması gerekiyor.

● Kabul edilir ve erişilebilir: Satış noktasında nakit kadar kabul edilebilir olmalı. Offline işlemlerde de (kısıtlı süreler için ve belirli kotalarla) kullanılabiliyor olmalı.

• Düşük maliyetli: Minimal teknoloji yatırımı ihtiyacıyla karşılaşacak son kullanıcıya çok düşük bir maliyeti olmalı veya hiç maliyeti olmamalı.

• Güvenli: Siber saldırılara ve diğer tehditlere karşı hem altyapı hem de kullanıcılar çok iyi korunabilmeli. Para aklama faliyetlerinden koruma da bu özelliğe dahil.

• Anlık: Sistemin kullanıcıları anlık veya neredeyse anlık işlem yapabilmeli.

• Dirençli: CBDC sistemi doğal afet, elektrik kesintisi ve diğer operasyonel arıza ve kesintilere karşı aşırı dirençli olmalı. Ağ bağlantıları olmadığı durumda kullanıcıların kısmen de olsa offline ödeme yapabiliyor olması gerekiyor.

• Ulaşılabilir: Kullanıcılar yılın 365 günü, 7 gün 24 saat işlem yapabiliyor olmalı.

• Hacimli: Sistemin çok yüksek sayıda işlemi işleyebiliyor olması gerekiyor.

• Ölçeklendirilebilir: Gelecekteki yüksek hacim potansiyelini karşılayabilmek için CBDC sistemi genişletilebilir olmalı.

• Sistemler arası işlevsel: Sistemin fonların sistemler arası hareketine olanak sağlaması için özel sektör dijital ödeme sistemleriyle uyumlu çalılabiliyor olması gerekiyor.

• Esnek ve adapte edilebilir: Değişen koşullara ve politika adımlarına uyabilecek şekilde esnek ve uyarlanabilir olmalı.

• Sağlam yasal mevzuat: Merkez Bankası’nın CBDC ihracı için mutlak bir otoritesi olması gerekiyor.

• Standartlar: CBDC sistemi (altyapılar ve katılımcı kurumlar) gerekli mevzuata ilişkin standartlara uyum sağlayabilmeli. Bunlar arasında nakit ve mevcut dijital para gibi benzer hizmetler sağlayan kurumlanın tabi olduğu ihtiyati standartlar da bulunuyor.

Güney Kore 2021'de 'dijital won'u deneyecek

Şimdiye kadar büyük ekonomilerden Çin’de CDBC testlerine başlanırken, Güney Kore Merkez Bankası da 2021’de CBDC’leri deneyeceğini duyurdu. Yonhap haber ajansının haberine göre Güney Kore Merkez Bankası ülke genelinde dijital bir para birimi sisteminin fizibilitesini değerlendirmek için 2021 yılında pilot işlemlere başlayacak. Haberde merkez bankasının tasarım safhasını zaten bitirdiği ancak gerçek dünya testlerinin henüz yapılmadığı belirtiliyor. Önerilen dijital para birimi sisteminde merkez bankası dijital won ihraç etmekten sorumlu olacak ve paranın dağıtımı ülkenin özel bankaları ve finans kuruluşları tarafından denetlenecek. Test işlemler merkez bankası tarafından blockchain teknolojisi üzerinden yönetilecek.