KCETAŞ/Karabulut: “Sismik izolatör trafo teknik şartnamelerine de girmeli”
KCETAŞ Şebeke İşletme Müdürlüğü Elektrik Elektronik Mühendisi Oğuzhan Karabulut, 6 Şubat depremlerinde Türkiye elektrik iletim ve dağıtım sisteminde oluşan 8.5 milyar TL’lik zararın en önemli sebebinin yanlış sabitlenen elektrik teçhizatlarının yer değiştirmesi, devrilmesi ve bunların sonucunda meydana gelen elektriksel ve mekaniksel arızaların olduğuna dikkat çekti. Karabulut, sismik izolatör sistemlerinin kamu binalarında olduğu gibi trafo teknik şartnamelerine de girmesi çağrısı yaptı.
Haber Merkezi |MEHMET NABİ BATUK / KAYSERİ
Türkiye’de TEİAŞ tarafından kullanılan 812 adet, EDAŞ’ların bünyesinde ise 540.6692 adet transformatör bulunduğuna dikkat çeken Kayseri ve Civarı Elektrik Türk A.Ş. Şebeke İşletme Müdürlüğü Elektrik Elektronik Mühendisi Oğuzhan Karabulut, deprem bölgesindeki transformatörlerin titreşim ve darbelere karşı koruyacak mekanizmaların güçlendirecek çalışmaların hızlandırılması gerektiğini söyledi.
Bölgede meydana gelen transformatör arızalarının sebeplerinden birinin titreşim ve darbeler olduğunu vurgulayan Oğuzhan Karabulut, “Titreşimler transformatörlerin sargı, nüve, kademe ve bushing gibi elektriksel bağlantı noktalarına zarar veriyor. Tespit edilen arızaların yüzde 70’i bu nedenlerle oluşuyor. 6 Şubat depremin Türkiye iletim ve dağıtımda oluşturduğu hasarın yaklaşık maliyeti 8.5 milyar TL’dir. Bu depremde toplamda 4.088 MVA güce sahip trafo merkezi ve ekipmanında hasar meydana geldi. Sahamızdaki bazı trafolar açık şaltlardaki doğrudan zemine, bazı yerlerde ise binanın/kabinin zeminine kuruluyor. Transformatörler meydana gelen sarsıntıları doğrudan gövdesinde hissediyor. Sarsıntılar transformatörde bağlantı noktalarında gevşeme veya çatlaklar, elektriksel bağlantılarda gevşeme veya kopma, yağ kaçağı ve çevresel zarar gibi olumsuz durumlar yaratıyor. Bu hasarların oluşmaması, depremlere karşı transformatörlerin korunması için artık sismik yalıtım sistemlerine geçilmesi lazım. Bu tedbir, transformatörlerin depreme karşı dayanıklılığını artıracak ve hasar riskini azaltacak” dedi.
"Şebekedeki zararın en önemli nedeni teçhizatın titreşim ve darbelere maruz kalması”
Sarsıntı yaşayan transformatörlerin mutlaka Tarama Frekans Tepki Analizi (SFRA) testlerine tabi tutulması gerektiğini de belirten Oğuzhan Karabulut, “Strateji ve Bütçe Başkanlığının deprem raporuna göre. Elektromekanik Sanayicileri Derneği’nin deprem raporunda da oluşan hasarın büyük bir bölümünün depreme karşı yeterli koruma ve sınırlama önlemi alınmadığı için elektrik teçhizatlarının yer değiştirmesinden ve devrilmesinden kaynaklandığı tespit edilmiş. Sarsıntıdan kaynaklı trafo devrilmelerini önlemek için binalarda (hastane, okul, köprü vb.) ve elektrik santral gemilerinde kullanılan sismik izolatörler kullanılabilir. Trafonun mevcuttaki tekerlek ve deprem takozları sökülerek ray üzerine izolasyon malzemesi de kullanılarak trafo ağırlığına göre yaydan yapılmış izolatörler yapılıp kullanılabilir. Bu TRA-SÜS (trafo süspansiyon sistemi) zeminde oluşan sarsıntıları süspanse ederek trafoya, trafoda oluşan titreşimleri de süspanse ederek zemine yansıtmayacaktır. Böylece zemin ile direk bağlantılı olan trafolar farklı deprem şiddetlerinden ve etrafındaki çalışmalardan etkilenmeyerek trafodan kaynaklı arızaları azaltacak ve ekonomik ömrünü kısaltmamış olacaktır” diye konuştu.
“Sismik izolasyon trafo şartnamelerindeki yerini alacak”
Deprem sarsıntılarına karşı ilgili kurumlar tarafından bazı önlemler alındığını ifade eden Oğuzhan Karabulut, trafo süspansiyon sisteminin (TRA-SÜS) önümüzde günlerde de teknik şartnamelerdeki yerini almasını beklediklerini söyledi. Karabulut, şöyle devam etti: “En son Temmuz 2024 de TEDAŞ tarafından yayınlanan TEDAŞ-MLZ/2024-080 (TASLAK) Reaktif Güç Merkezi Teknik Şartnamesinde “Reaktif Güç Merkezlerinde kullanılan reaktörlerin, oluşabilecek yer sarsıntılarından etkilenmemesi için gerekli önlemler alınmış olacaktır. Reaktörler tonajına uygun olacak şekilde en az dört adet titreşim takozuyla yere sabitlenecektir.” İbaresi yer aldı. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğine (TBDY) göre, deprem etkisi altında tasarlanan yapılara ait elektrik tesisleri ile zayıf akım tesislerinin deprem güvenliğini sağlamak amacıyla; donanımın montajı, sismik performansı ile sismik koruma donanımının seçimi, montajı ve yerinde uygulama esaslarını kapsayan bir şartname hazırlığı içerisinde. Ancak ülkemizde 3 (üç) eksenli sismik test şu anda sadece İstanbul’da yapılıyor. Ancak söz konusu laboratuvarda yer alan sarsma tablasının kapasitesi sismik tabla çapı: 2 metre, test edilecek yükün maksimum ağırlığı: 680 kg olduğu için birçok orta gerilim ürünün sismik deneyi için yeterli değildir.”