Gümrük mevzuatındaki “itiraz” müessesesi hakkında bilinmesi gerekenler

Gümrük ve dış ticaret mevzuatı hepimizin malumları olduğu üzere oldukça kompleks ve teknik bir alan. Özellikle gümrük idarelerinin gerçekleşen gümrük işlemlerinde mevzuata aykırı durumların olduğunu tespit ettiği hallerde firmalara yönelik ek vergi veya ceza uygulamaları zaman zaman gündem oluşturabiliyor. Hal böyle olunca gümrük idaresinin dış ticaret erbabı üzerinde vergisel veya idari bağlamda tasarruf içeren kararlarına gümrük mevzuatında yer alan “idari itiraz” müessesesi hakkında detaylı bilgi sahibi olunması, ithalatçılar ve ihracatçılar açısından oldukça önem taşıyor. Gümrük mevzuatımızda yer alan idari itiraz uygulamasına dair tüm bilinmesi gerekenleri ASSET GLI Mevzuat Direktörü Önal Yılmaz ile konuştuk.

■ Öncelikle isterseniz konunun uzmanı olmayan okuyucularımız için işin abc’si ile başlayalım. Ana hatlarıyla gümrük idarelerinin kararlarına karşı yapılacak itirazları tanımlayabilir misiniz?

Bilindiği üzere gümrük idarelerinin gümrük işlemlerini yerine getirirken uyguladığı temel kanun 4458 sayılı Gümrük Kanunu’dur. Gümrük idareleri esas olarak bu kanun ve bu kanuna dayalı olarak çıkarılan yönetmelik, tebliğ, genelge, tasarruflu yazı ve benzeri diğer ikincil düzenlemelere göre işlem yaparlar. Bu işlemler genel olarak;

· Gümrük mevzuatının uygulanması ile ilgili kararların alınarak ilgililere tebliğ edilmesi,

· Gümrük rejimlerinin uygulanması,

· Gümrük vergilerinin tahakkuk, tebliğ ve tahsili,

· Kanunun öngördüğü durumlarda idari para cezası verilmesi ve diğer idari yaptırımların uygulanması, şeklinde sıralanabilir.

Gümrük idarelerinin bu işlemlerinin, yürürlükteki mevzuata uygun olması ve sonuç itibarı ile yükümlülerin itirazına konu olmaması arzu edilmekle birlikte, zaman zaman idare ile yükümlü arasında uyuşmazlıklar çıkabilmektedir. Gümrük uyuşmazlıkları, gümrük idaresi ile yükümlüler arasında gümrük yükümlülükleri dolayısıyla ortaya çıkan anlaşmazlıklar olarak ifade edilebilir. Gümrük uyuşmazlıkları genellikle gümrük vergileri ve bu vergilere bağlı olarak tebliğ edilen cezalarda ortaya çıkmakta olup yükümlüler kendilerine tebliğ edilen vergi ve cezalara karşı;

· İdarece eşyanın cins, nevi ve niteliğinin tespitinde hata yapıldığı, vergi muafiyetinin hiç uygulanmadığı veya yanlış uygulandığı,

· Eşyanın vergisinin hesaplanmasına esas teşkil eden matrahın veya eşyanın miktarının tespitinde hata yapıldığı,

· Eşyanın GTİP (gümrük tarife istatistik pozisyonu) tespitinde hata yapıldığı,

· Uluslararası anlaşmaların uygulanmaması ya da hatalı uygulanması sebebiyle eşyanın menşeinin tespitinde hata yapıldığı,

· Gümrük vergilerinin hesaplanmasında esas alınan kimyevi tahlillerde hata yapıldığı, gerekçeleriyle itiraz edilebilmektedirler.

■ İtiraz taleplerinin yasal dayanağından biraz bahseder misiniz?

Gümrük idarelerine karşı yapılacak itirazların yasal dayanağı 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun aşağıdaki belirtilmiş olan 242. maddesidir. “MADDE 242- 1. Yükümlüler kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren on beş gün içinde bir üst makama, üst makam yoksa aynı makama verecekleri bir dilekçe ile itiraz edebilir.

2. İdareye intikal eden itirazlar otuz gün içinde karara bağlanarak ilgili kişiye tebliğ edilir.

3. İtiraz dilekçelerinin süresi içinde yanlış makama verilmesi halinde, itiraz süresinde yapılmış sayılır ve idarece yetkili makama ulaştırılır.

4. İtirazın reddi kararlarına karşı işlemin yapıldığı yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilir.” 4458 sayılı Gümrük Kanunu çerçevesinde ortaya çıkması muhtemel uyuşmazlıklar, gümrük vergilerinden kaynaklanan uyuşmazlıklar olabileceği gibi, gümrük vergisi dışındaki işlemlerden doğan uyuşmazlıklar da olabilir. Bu nedenle yükümlüler kendilerine tebliğ edilen;

· Gümrük vergilerine,

· İdari para cezalarına,

· İdarece verilmiş diğer kararlara, itiraz edebilirler.

■ Verilen idari kararlar için itiraz süresi ve itiraz makamı neresidir? İtiraz başvuruları için gümrük idareleri ne kadar süre içinde karar vermelidirler?

Yükümlüler kendilerine tebliğ edilen gümrük vergileri, cezalar ve idari kararlara karşı tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde itiraz edebilirler. İtirazın süresi içerisinde yapılmaması ret sebebi olduğundan, bu süreyi kaçırmamak yükümlüler açısından önem arz etmektedir. İtiraz dilekçesinin 15 gün içerisinde postaya verilmesi halinde itiraz süresi içinde yapılmış sayılır. İtiraz dilekçeleri bir üst makama, üst makam yok ise kararı veren makama verilmelidir. Yani kararı Gümrük Müdürlüğü vermiş ise Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüğüne, kararı bölge müdürlüğü vermiş ise Bakanlığa (Ticaret Bakanlığı) itiraz edilmelidir. İdareler kendilerine intikal eden itirazlar ile ilgili kararlarını 30 gün içerisinde vermek zorundadırlar. Ancak, gümrük idareleri tarafından bu süreye uyulması mümkün değilse 30 günlük bu süre aşılabilir. Bu durumda gümrük idareleri, yukarıda belirlenen sürenin dolmasından önce başvuru sahibine süre aşımını haklı kılan gerekçeler ile talep hakkında karar vermek için gerekli gördükleri ek süreyi de belirterek bilgi verirler. Gümrük idareleri karar alma süresi olan 30 gün içerisinde yükümlüye bir karar tebliğ etmez ise itiraz zımni olarak reddedilmiş sayılmaktadır. Gümrük idarelerinin itirazların ret kararlarına karşı söz konusu kararların tebliğ tarihinden itibaren 30 günlük dava açma süresi içinde işlemin yapıldığı gümrük müdürlüğünün veya gümrük ve dış ticaret bölge müdürlüğünün bulunduğu yerdeki idari yargı mercilerine başvurulabilir. Gümrük idareleri yapılan itirazları incelerken, anlaşmazlığa konu gümrük beyannamesi ve sair her türlü belgeyi inceleyebilir. Gerek görmesi halinde anlaşmazlık konusu eşyadan numune alabilir, numune alınması mümkün değil ise eşyanın kendisi veya fotoğrafı, katalog, prospektüs gibi eşyayı görmeden fikir verecek diğer belgeleri inceleyebilir. Ayrıca gerek görmesi halinde kararı veren makamın görüşünü de alabilir.

■ Gümrük idarelerine itiraz başvurularını kimler yapabilir?

Gümrük idareleriyle muhatap olan yükümlüler kendilerine tebliğ edilen kararlara karşı bizzat kendileri itiraz edebilecekleri gibi dolaylı temsilcileri olması halinde birlikte çalışmakta oldukları gümrük müşavirliği firmaları aracılığıyla da itiraz sürecini yürütebilirler.

■ İtirazın karara bağlanmasından önce ihtilaf konusu eşyanın gümrükten teslim alınması mümkün müdür?

Dış ticaret erbabı yani gümrük mevzuatımızdaki ismiyle yükümlüler, yetkili merciler tarafından verilecek kararlardan önce ihtilaf konusu eşyayı teslim almak isterlerse, aşağıda belirtilen şartların sağlanması koşuluyla istekleri kabul edilir ve eşyanın çekilmesine izin verilir.

· Kararların yükümlülerce tebellüğ edilmiş olması ve bu taleplerinin bir dilekçe ile gümrüğe verilmiş olması,

· Yükümlünün beyanına göre yapılan vergi tahakkukları ile gümrük idaresince tahakkuk ettirilen bütün vergiler arasındaki farkın ve eşyanın alıcısı adına düzenlenen para cezalarının teminata bağlanması,

· Uyuşmazlığın idari yargı merciine intikali halinde bu hususun belgelenmesi,

· İdarece gerekli görülecek her türlü bilgi veya belgenin sunulması,

ancak, vergi tahakkukunun kesinleşmesinden önce idare ile yükümlü arasında çıkan uyuşmazlık, yürürlükteki yasaklama ve kısıtlama hükümlerini ihlal eder mahiyette olduğu takdirde, malın çekilmesine izin verilmez. Yani ithal edilmek istenilen eşya belirli yasaklama veya kısıtlamalara tabi ise yapılan itiraz sonuçlanmadan eşya sahibine teslim edilmez. Bazı durumlarda ithal eşyasının beyan edilen gümrük kıymetinin düşük olduğu gerekçesi ile gümrük idarelerince kıymet araştırması yapılabilmektedir. Düşük kıymet beyanı şüphesiyle kıymet araştırması yapılan bu hallerde, yapılan araştırmanın bu maddenin uygulanmasının talep edildiği tarihten itibaren bir yılda sonuçlanmaması halinde, gümrük idaresinde mevcut verilere göre işlem sonuçlandırılır. Bu süreden sonra alınan cevaplar çerçevesinde vergi farkı ortaya çıkarsa gerekli işlemler yerine getirilir. Sonuç itibarıylayasal olarak dayanağı olmasına rağmen gümrük idarelerinin aldığı kararlara karşı yapılan itirazlar gerek idare açısından gerekse yükümlüler açısından oldukça profesyonelce yönetilmesi gereken bir süreci gerekmektedir. Bu nedenle gümrük mevzuatının uygulanması açısından gümrük idarelerince düzenlenen kararlara karşı yükümlülerin itiraz haklarının olduğunu bilmelerinin ve yeterli mevzuat bilgisine sahip uzmanlar marifetiyle bu süreçleri yönetmelerinin oldukça önemli olduğunu değerlendiriyorum.