Rus buğdayı 2022’de rakipsiz

Evrim KÜÇÜK

Türkiye’nin başlıca buğday ithalat kaynağı olan Karadeniz bölgesi buğdayının fiyatının 2022 yılında yükselmeye devam etmesi bekleniyor. Rusya'nın buğday ihracatını sınırlandırma hamlesi, gıda güvenliğini sağlamak için artan baskılar, diğer pazarlarda yüksek proteinli buğday arzında yaşanan azalma gibi sebepler bu yıl Karadeniz bölgesi buğday fiyatlarının yükselmesi için zemin hazırlıyor. 2021'de Rusya, Kanada ve ABD gibi büyük buğday tedarikçilerindeki kuru hava, verim ve üretim seviyelerini düşürerek ticareti yavaşlattı.

ABD Tarım Bakanlığı son tahminlerinde, Rusya'nın 2021-22 pazarlama yılında (Temmuz-Haziran) buğday üretiminin 75.5 milyon ton, ihracatın ise 36 milyon ton olmasını bekliyor. Bu da ülkenin üretiminde yüzde 12, sınır ötesi satışlarında ise yüzde 6 gerilemeye işaret ediyor. Üretimin gerilemesi Karadeniz buğdayı fiyatını yukarıya itebilir. ABD Tarım Bakanlığı, 2021-22 pazarlama yılında Ukrayna buğday üretiminin 33 milyon tona ulaşacağını ve bu hacmin yaklaşık 24.2 milyon tonunun yurtdışına sevk edileceğini tahmin ediyor. 2021-22 yıllarında Ukrayna'nın buğday üretimi ve ihracatı sırasıyla yıllık bazda yüzde 30 ve yüzde 44 artacak. Nemli koşullar, Karadeniz’in buğday ticaretindeki başlıca rakibi olan AB'deki buğday mahsullerini etkileyerek bu yılki pazar trendinin şekillenmesinde de önemli bir rol oynadı. Batı Avrupa'da hasattan önce yağışlı ve soğuk hava, hasatta gecikmelere ve buğday kalitesinde düşüşe yol açtı. Bir diğer büyük üretici Avustralya’da da La Nina etkisiyle artan yağışlar, buğday kuşağında kaliteyi önemli ölçüde azalttı ve piyasa katılımcılarına göre öğütebilir ürün oranını 2020-21 sezonundaki yüzde 65 -70'ten 2021-22'de yaklaşık yüzde 35 -45'e inecek. Arjantin’e bakıldığında da buğday ihracatına yönelik sınırlamalar dikkat çekiyor. Buğday üretiminin 2021- 22 döneminde yüzde 13 artışla 20 milyon ton olması bekleniyor. Normal şartlar altında bu durum rekor seviyede buğday ihracatıyla sonuçlanabilirdi fakat Tarım Bakanlığı enfl asyonla mücadele amacıyla geçen ay, 2021-22 buğday ihracatını 12.5 milyon ton ile sınırlandırdığını duyurdu. Rusya’nın hem navlundaki artış hem de üretim kalitesindeki bozulmadan ötürü diğer büyük üreticilerin Rusya ile rekabet etmekte zorlanacağı ve özellikle 2022’nin ilk yarısında yüksek proteinli buğday arzında Rusya’nın en önemli kaynak olarak öne çıkacağı belirtiliyor.

İhracat vergileri karışık görünüm sunuyor

Diğer rakiplere göre bu avantaja rağmen, Rusya'nın değişken ihracat vergileri ve ticaret kotası ihracatçıları zorlayabilir. Ülke 15 Şubat-30 Haziran için 8 milyon ton ihracat kotası koyduğu için 2022'nin ilk yarısında buğday ihracatının daha düşük olması bekleniyor. Tüccarlar, kota başlamadan önce Rus mahsulüne olan talebin artmasını bekliyor. Diğer taraftan, ihracat vergisi formülü fiyatları yükseltebilir ve talebi etkileyebilir. Rusya’da iç pazardaki gıda enfl asyonunu sınırlamak için 2 Haziran'da getirilen değişken ihracat vergisi fiyatları yükseltti. S&P Platts verilerine göre, temmuz ayında 233 dolar/ton seviyesindeyken, ihracat vergilerinin etkisiyle Rus buğdayının fiyatı kasım ayında tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 345.25 dolar/ tona ulaştı. Yılbaşından önce yüzde 12.5 proteinli Rus buğdayı FOB 338 dolar/ton düzeyinden satılıyordu. İhracat vergisi, hesaplama gününden önceki 60 gün içinde FOB bazında ihracat fiyatlarının ortalaması ile 200 dolar arasındaki farkın yüzde 70'i olarak hesaplanmaktadır. Vergi oranları her cuma yayınlanıyor ve bir sonraki haftanın Çarşamba günü yürürlüğe giriyor. Rusya, aralık ayında yeni vergi kuralları ve ihracat kotaları yayınladı. Yeni düzenlemelere göre, buğday fiyatları 375 dolar/ tona ulaşırsa ihracat vergisi daha yüksek bir çarpanına sahip olurken, fiyatlar 400 dolar/tona ulaşırsa tarife daha da artacak.

20 yıl önce ithalatçıyken nasıl ihracat devine dönüştü?

Sovyetler Birliği 1970’ten 1990’a kadarki dönemde hayvancılık sektörünü desteklemek amacıyla büyük miktarda tahıl ve soya fasulyesi ithalatı yapıyordu. Ancak Sovyetler Birliği çöktükten sonra Rusya’da piyasa ekonomisine geçiş yapıldı ve devlet birçok alanda teşvikleri finanse edemeyerek sonlandırmak zorunda kaldı. Yem için gerekli destekten mahrum kalan ülkenin hayvancılık sektörü 1990’ların sonunda yarıya yarıya daraldı. Bunun üzerine Rusya, 2000'lerin başında et üretiminde kendi kendine yeterli olma politikası benimsedi ve başta buğday olmak üzere tahıl talebini artırarak üretimin canlanmasını sağladı. Rus tarım politikasının 1990'lardan bu yana temel amacı hayvancılık sektörünü canlandırmak ve ülkeyi tarımda mümkün olduğunca kendi kendine yeterli hale getirmek oldu. Rusya o dönemde 3 milyon tondan fazla et ithal ediyordu. Şimdi bunun onda birini ithal eder hale geldi. Büyüyen hayvancılık sektörünü desteklemek amacıyla buğday üreticileri harekete geçti. Rusya buğday, ayçiçeği gibi ürünlerde ekili alanlarını yüzde 30 ila yüzde 50 büyütürken, buğday ticaretini hızlandırmak için limanlarına da dev yatırımlar yaparak tahıl altyapısını geliştirdi. 2000’lerin başında yılda yaklaşık 30 milyon ton olan buğday üretimi yüzde 150 artarak 80 milyon tona dayandı. Tüm bunlar Rusya’yı 20 yılda tahıl ithalatçısından dünyanın en büyük buğday ihracatçılarından biri haline getirdi.

Kanola ihracatını da artırıyor

Rusya’da buğday yanında kolza üretimindeki artış da yakından izleniyor. Dünyanın en büyük üreticisi Kanada’da yaşanan kuraklığın kanola fiyatlarını yükseltmesi ve AB ile Çin’in ithalatını artırmasını fırsata çevirmek isteyen Rus çiftçiler üretimlerini büyütüyor. Rusya'da kanola yağı ihracatı 6 yıldır art arda yükselişte. Ayrıca, bu yıl Kanada'daki mahsul yetersizliği, Rus işleyicilere kolza tohumu yağı üretimini ve ihracatını artırmaları için teşvik sağlayan dünyadaki talebi artırıyor. 2021/22 mali yılında Rusya'da kanola yağı üretiminin ve ihracatının 852,5 bin ton ile geçen yıla oranla yüzde 23 artacağı tahmin ediliyor.