Domateste ihracat kısıtlaması kalıcı tahribata neden olur

TİM Yaş Meyve ve Sebze Sektör Kurulu, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gıda arz güvenliğinin sağlanması ve deprem bölgesine gıda arzını sağlama gerekçesiyle domates ihracatının 14 Nisan'a kadar kısıtlanması kararının gözden geçirilmesini istedi.

Kuruldan yapılan yazılı açıklamada, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından domates ihracatına getirilen yasağın üreticilere zarar vereceği, büyük bir özveri ve emek harcanarak kazanılan ihracat pazarlarında kalıcı tahribata neden olacağı aktarılarak, ihracatçıların kararın gözden geçirilmesini istediği kaydedildi.

Halihazırda hem yurt içi talebi, hem de ihracatı karşılayacak miktarda üretim olduğu bildirilen açıklamada, Türkiye'nin domates ihracatının, yurt içi fiyat artışına etki etmesinin söz konusu olmadığı belirtildi.

Domates ve diğer tüm gıda ürünlerindeki fiyat artışının temel nedeninin girdi maliyetlerinin yükselmesi olduğu vurgulanan açıklamada, şunlar kaydedildi: "İhracat kısıtlaması en başta üreticileri olumsuz etkileyecektir. Üretimdeki düşüş fiyatların, yani enflasyonun daha da artmasına neden olacaktır. Mevsim olarak havanın da ısınmasıyla domates arzının yükseleceği bir dönemdeyiz.

Nisan-mayıs döneminde üreticilerin ürün kaybı, bakımsızlık veya seralardaki ürünün sökülmesiyle üretim, mevsim normallerinin altına düşecektir. Dolayısıyla üreticiler ağır zarar görürken, fiyatlar mevsim normallerinin de üstüne çıkacaktır. Yıllarca rakip ülkelerden güçlükle elde edebildiğimiz pazarların bir günde kaybedilmesi söz konusudur. Bu pazarların kaybı, bir sonraki senenin üretim planlamasını ciddi şekilde olumsuz etkileyecektir."

İstihdam kaybı ile yara daha da ağırlaşır

Yabancı zincir marketlerin Türkiye'deki ihracatçılara ve üreticilere ağır sorumluluklar yüklediği belirtilen açıklamada, yeniden izin verildiğinde ihracat yapacak maddi güçte ihracatçı sayısının ciddi oranda azalacağı aktarıldı. Ayrıca, devam etmeyen faaliyette ticari alacakların ciddi tahsilat kaybına neden olacağı vurgulanan açıklamada, şu değerlendirmelere yer verildi:

"Halihazırda taahhüt edilmiş işletmelerde yabancı marketlere hazırlanmış ürünlerin yasak kapsamına girmesi milyonlarla ifade edilen değer kaybına yol açacaktır. Öte yandan, deprem felaketi nedeniyle ağır tahribat gören Hatay, Adıyaman bölgesinden seralarda ve ihracat sürecinde on binlerce işçi istihdam edilmekte, bu istihdam bir nebze yaralara merhem olmaktadır. Bu durumda çalışamayan işletmeler işçilerini çıkarmak zorunda kalacak ve yara daha da ağırlaşacaktır. Tüm bu nedenlerle alınan karanın yeniden gözden geçirilerek bir an önce üreticiyi ve ihracatçıyı rahatlatacak adımların atılmasını bekliyoruz."

Karar, Türkiye’yi domates ithalatçısı yapar

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın talebi üzerine kısıtlama getirilmesine Ege Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği’nden tepki geldi. EYMSİB Yönetim Kurulu tarafından yapılan yazılı açıklamada taze domatesin 2022’de 377 milyon dolarlık ihracat tutarıyla Türkiye’nin taze sebze ihracatında lider olduğu belirtilerek, “Domates ihracatına getirilen yasak hem ihracatçılarımıza hem de üreticilerimize tamiri mümkün olmayan hasarlar verecektir. Bu karar Türkiye’yi domates ithalatçısı yapar. Tüketicilerimiz belki 1,5 ay göreceli olarak domatesi ucuza yiyebilirler ancak, domatesi seneye 100 liraya yemek durumunda kalabilirler” denildi.

Kısıtlama ile fiyat istikrarı mümkün değil

Batı Akdeniz İhracatçılar Birliği (BAİB) Başkanı Ümit Mirza Çavuşoğlu, ihracat kısıtlaması ile fiyat istikrarını sağlamanın mümkün olamayacağını belirtti. Üretilen domatesin sadece çok düşük bir kısmının ihraç edildiğini belirten Çavuşoğlu, “Üretimin yüzde 70-80’i ihraç edilseydi fiyat istikrarının bozulmasından bahsedebilirdik. Ancak ihracat, üretimin yüzde 5’i bile değil” dedi.

Domates ve diğer tüm gıda ürünlerinde fiyatların artmasının nedeninin girdi maliyetlerinin yükselmesi olduğunu vurgulayan Çavuşoğlu, şunları kaydetti: “Sonraki dönemlerde çiftçiler zarar gördüğü için üretimden uzaklaşacak ve sebze meyve fiyatları üretim azalmasına bağlı olarak mevcut fiyatların daha da artmasına neden olacaktır. Hem üretici hem ihracatçı hem de çalışan, tedarikçi ve yan sektörler domino etkisi ile bu durumdan kaynaklı ekonomik çöküş içerisine gireceklerdir.

Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Ali Bahar da, bakanlığın aldığı kararın ‘şaşırtıcı ve hatalı’ olduğunu savundu. Bahar, “İhracatçı firma bazında bir kota sunulmasını istiyoruz, aksi takdirde ihracatımızda geri dönüşü olmayan yaralar açılacaktır. İhracat, paketleme ve seralarda toplama faaliyetlerinde 10 binlerce işçi istihdam ediliyor. Bu kısıtlama ile çalışamayan işletmeler işçilerini çıkarmak zorunda kalacaklar ve yaralar daha da derinleşecektir.”

Yabancı zincir marketler başka pazarlara yönelir

Kararı değerlendiren Uludağ Yaş Meyve Sebze İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Senih Yazgan, “Acilen bu karardan geri dönülmeli. İhracatın yasaklanması yerine firmaların ihracat kapasitesi oranında ihracat kotası konularak üreticilerimizin ve elde edilmiş olan pazarların korunması sağlanmalı. Aksi halde geri dönüşü olmayan yaralar açılacak” dedi.

Yazgan, “İhracat, 14 Nisan’da açılsa dahi yabancı zincir marketler başka tedarikçi ülkelerle anlaşmalar yaparak taahhüt verecektir ve Türkiye için dönüşü uzun yıllar alacak. Ayrıca, rakip üretici ülkeler özel ve uzun süreli anlaşmalar yapmadan ürünlerini vermeyeceklerdir. Bağlayıcı olmak için durumu fırsata çevireceklerdir” ifadelerini kullandı.