Ticaret savaşının yeni cephesi limanlar

Aysel YÜCEL

Türkiye Liman İşletmecileri Derneği’nin (TÜRKLİM) 24. Olağan Genel Kurul Toplantısı, 5 Kasım’da yapılmıştı. Son üç yıldır TÜRKLİM’de başkanlık görevini yürüten Hakan Genç, bayrağı Aydın Erdemir’e devretti. Göreve gelmesinin ardından ilk kez DÜNYA'ya konuşan Aydın Erdemir, yeni yönetimin önceliklerini ve hedeflerini paylaştı.

TÜRKLİM’in küresel liman operatörü firmaların da aralarında olduğu Türkiye’nin lider firmalarından oluşan 70 üyesi var. 2020 yılı verilerine göre konteyner hareketinin yüzde 96’sını, genel kargo/kuru dökme yük hareketinin yüzde 68’ini, sıvı kimyasal yük hareketinin yüzde 100’ünü ve kruvaziyer turizminin yüzde 95’ini TÜRKLİM üyesi limanlar elleçliyor. Aydın Erdemir, yeni yönetim olarak, pandeminin devam ettiği gerçeğini ve belirsizliği yönetmenin son derece önemli olduğunu görerek, dünyadaki teknolojik, çevresel, ekonomik ve sosyal dönüşümü de dikkate alarak TÜRKLİM’i yöneteceklerini söyledi.

Pandemiyle beraber küresel ölçekte ortaya çıkan belirsizliğin, lojistik ve ticaret zincirlerinde büyük kırılmalara yol açtığını dile getiren TÜRKLİM Başkanı Aydın Erdemir, “Bunun ilk etkisini artan gemi navlunlarında ve konteyner taşıma fiyatlarında gördük. Her ne kadar bugünlerde navlunlar gevşemiş olsa da başta ABD, Çin ve bazı AB ülkelerinde limanlarda bekleyen gemilerle ilgili sorunların azalmadığı gibi büyüyerek devam ettiğini görüyoruz. Pandemi ile birlikte ortaya çıkan durum hem lojistik ve taşıma tarafında hem de liman tarafında personel bulunamamasına yol açtı. Ortaya çıkan yeni talep dalgasıyla beraber bugün bu ülkelerin liman ve lojistik altyapılarında önemli sıkıntılar olduğu, zamanında yapılamayan yatırımların yarattığı yatırım ve altyapı eksikliğinin sonuçları yaşanıyor” diye konuştu.

Kapasite sorunu artacak

Erdemir, yaşanan sorunların dev ekonomileri yöneten hükümetleri harekete geçirdiğini ifade etti. ABD’deki yeni yönetim, 9 Kasım'da ülkenin limanlarına, su yollarına ve nakliye ağlarına yatırımı hızlandırmak için bütçesi 1,2 trilyon dolara kadar ulaşan bir liman ve lojistik eylem planı açıkladı. Erdemir, “Liman ve lojistik altyapının ne kadar önemli, acil bir iş olduğunu göstermek için ABD’nin aldığı bu karar bize çok şey öğretmeli” dedi. Yine Çin ve AB’de de bu konuda eylem ve yatırım planları hazırlanıyor.

Türkiye’nin de limanlarda benzer darboğazları yaşama riskiyle karşı karşıya olduğunu dile getiren Aydın Erdemir, artan ihracat paralelinde Türkiye’nin limanlarında kapasite ihtiyacının arttığına dikkat çekti. Türk limanları 2020 yılını yaklaşık 497 milyon ton elleçleme ile kapatmıştı. Bu yıl yaklaşık yüzde 5,5 büyüme ile toplam elleçleme rakamımızın 525 milyon tona ulaşması öngörülüyor. Konteynerde ise 2020 yılında elleçlenen 11,6 milyon TEU’nun 12,5 milyon TEU’ya ulaşması bekleniyor. 2050 yılı hedeflerine baktığımızda ise 2020 yılında 497 milyon ton olan toplam yükün toplamda asgari olarak 1-1,2 milyar tona, 12 milyon TEU olan konteyner sayısının ise 35 milyon TEU’ya çıkması öngörülüyor. Erdemir, “Bu hedeflerin gerçekleşmesi için mevcut durumda Türkiye’de kurulu olan liman kapasitenin 2-3 katına çıkması gerekecek. Bu durum mevcut liman işleticilerimiz dışında ülke içinden ve/veya dışından çok büyük ölçekte yatırım yapabilecek yeni liman yatırımcılarının sektöre girmesi ile mümkün olacak” açıklamasını yaptı.

‘Kullanım süresi’ sorunu aşılamıyor

Limanları bekleyen en önemli konuların başında dijitalleşme, yeşil dönüşüm ve kapasite yatırımları geliyor. Ancak bu alanlar çok yüksek tutarlarda yatırımları gerektiriyor. Limancılar bu yatırımlar için finansal desteklere ihtiyaç duyuyor. Ayrıca yatırım süreçlerinde bürokrasinin azaltılmasını istiyor. Limanlara özel teşvikler, yeşil dönüşüm fonu oluşturulması bekleniyor. Ancak finansal zorlukların yanı sıra limancıları bu yatırımları yapmaktan alı koyan önemli bir neden de özel limanların kullanım sürelerinin dolacak olması. Kullanım süresi 5-7 yıla düşen limanlar var. Sektör yetkilileri uzun süredir bu konudaki taleplerini yüksek sesle söylüyor. Ancak sektörün bu talebi karşılık bulmuş değil. Erdemir, 2013 yılında tersanelerin kalan kira sürelerinin bitmesine 18 yıl kala kullanım sözleşmelerinin yapılan bir düzenleme ile yeniden 49 yıla çıkarıldğını hatırlatarak, “Bu destekle tersanelerde yatırımlar hızlı bir şekilde arttı. Hem kullanım süreleri kısalan özel limanlarımız, hem de işletme devri ile özel sektör tarafından işletilen liman işletmelerimiz için bu kullanım sürelerinin uzatılması uygulaması ayrı ayrı ele alınmalı. Liman altyapımızı geliştirmek, büyütmek, ekipman olarak yenilemek tüm limanlarımız için hayati” şeklinde konuştu.

2050 hedefleri için yol haritası çizilecek

Diğer birçok sektörde olduğu gibi limancıların gündemindeki en önemli konulardan biri de yeşil dönüşüm. Aydın Erdemir, bu konuda bir rapor hazırlığı içerisinde olduklarını belirterek, şu bilgileri verdi: “2022 yılı ses getiren raporlarımızı yayımlamaya devam edeceğiz. Önümüzde çok önemli iki raporumuz var. Bunlardan birincisi Konteyner Taşımacılığında Küresel Terminal Operatörlerinin (KTO) Etkinliği ve Türkiye’ye Yansımaları” başlıklı raporumuz olacak. Bir diğeri ise Türkiye Limancılık Sektörü 2022 Raporu içinde yer alacak olan Vizyon 2050 raporumuz. 2007 yılında ülkemizin 2023 yılı hedeflerine paralel olarak Türk Limancılık Sektörü Raporu VİZYON 2023 isimli bir rapor yayımlamıştık. 2023 yılından 16 sene önce yayımladığımız bu raporumuz 2021 yılının sonuna geldiğimiz bir dönem itibarıyla son derece önemli tespitler ve öngörüler ortaya koydu. Bu raporumuz gerek kamu idaremizin ve gerekse de sektördeki tüm paydaşlarımızın yaptıkları çalışmalara tek referans kaynak haline geldi. Şimdi ise sıra ülkemizin 2050 hedeflerine dönük Türk limancılık sektörünün hedeflerini ve vizyonunu ortaya koymak. Bu raporumuz da sektörümüzün geleceğine ışık tutacak. 2050 hedeflerinin bir tarafında yer alması kaçınılmaz olacak şekilde Türkiye’ye en uygun bir liman yönetim modelini tasarlama çalışmalarında sektörün tek sivil toplum kuruluşu olarak yer almak istiyoruz.”

ABD, su yolları ve yeni limanlar için harekete geçti

Pandemide limanlarda en fazla sıkıntı yaşayan ülkelerden biri de ABD oldu. Bu nedenle 9 Kasım'da Biden-Harris yönetimi, ABD limanlarına, su yollarına ve nakliye ağlarına yatırımı hızlandırmak için bir dizi somut adım olan bir liman eylem planı açıkladı. Planın hedefleri ve zaman çizelgeleri, federal kurumları harekete geçirecek ve yakın zamanda onaylanan 1,2 trilyon dolarlık İki Tarafl ı Altyapı Anlaşmasının uygulanması için temel oluşturacak. Eylem planı, liman hibeleri için federal esneklikleri artıracak; liman altyapısı hibe ödüllerini hızlandırmak kıyı navigasyonu, iç su yolları ve kara giriş limanları için yeni inşaat projelerini duyurmak; ve İki Tarafl ı Altyapı Anlaşması aracılığıyla finanse edilen genişletilmiş liman altyapısı hibelerinin ilk turunu başlatmak. Limanlara ve su yollarına yapılan bu yatırım, tedarik zinciri tıkanıklığını azaltmak ve uzun vadeli tedarik zinciri esnekliğini güçlendirmek için tasarlandı. Ordu Mühendisler Birliği, modernizasyonları için ayıracağı 4 milyar doların harcanabileceği liman ve iç su yolu projelerini belirlemeye başlayacak.

Savannah Limanı, biriken iş yükünü hafifl etmek için yaklaşık 160 km içeride açılır bir konteyner terminali inşa etmek için önceki bir hükümet hibesinden gelen parayı kullanacağını açıkladı. Önümüzdeki 45 gün içinde hükümet, ülke çapında kapasiteyi geliştirmek için Liman Altyapı Geliştirme Programı hibelerinden 240 milyon dolar tahsis edecek. ABD Başkan Joe Biden salı günü Wal-Mart, Target, UPS ve FedEx CEO'ları ile Güney Kaliforniya'da sıraya giren yeni yüksek kutu gemileriyle tedarik zinciri zorluklarını nasıl giderebileceğimiz hakkında konuştu.