Belge bitti, Orta Asya ihracat navlununu yabancı kaptı

Aysel YÜCEL

Türk nakliyeciler Orta Asya’ya 10 gündür taşıma yapamıyor. Nedeni ise bu yöne yapılan taşıma güzergahında bulunan Rusya ve Kazakistan’ın verdiği transit geçiş belgelerinin tükenmiş olması. Orta Asya’ya Türkiye’den gönderilen ihracat yükünü şu anda sadece yabancı araçlar taşıyor. Maliyet artışı ve zorunlu güzergahlar nedeniyle son bir yılda yabancıya önemli oranda pazar kaptıran nakliyecinin kaybı artıyor. Son iki ayda yabancı araçların taşımaları katlanarak artarken, yerli araçların payı hızla azalıyor. En büyük kayıp ise büyüyen Özbekistan pazarında yaşanıyor. Kazakistan ile yaşanan transit geçiş belgesi sorunu geçen hafta Çin ile yapılan tarihi karayolu anlaşması için de büyük tehdit oluşturuyor.

Orta Asya’ya Türk taşımacılar için en önemli pazarlardan biri konumunda. Bölge ülkelerine karayoluyla yıllık yaklaşık 200 bin ihracat seferi düzenleniyor. Türkiye’den bu ülkelere kimyevi maddeler, elektrik-elektronik, makine ve aksamları, hazır giyim ve konfeksiyon, ağaç mamulleri ve orman ürünleri, taşıt araçları ve yan sanayii, çelik maden ve metaller, mücevherat, yaş sebze-meyve taşınıyor. Pandemi öncesi Orta Asya ülkelerine karayolu ihracat taşımalarının yüzde 90’ı İran üzerinden yapılıyordu. Ancak Türkmenistan’ın kapıları kapatması nedeniyle Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan ve Kazakistan’a İran üzerinden taşıma yapılamıyor. Bu nedenle Türk taşımacılar Gürcistan üzerinden Azerbaycan’a geçip oradan Hazar Denizi’nde Ro-Ro ile Türkmenistan ve Kazakistan’a gidiyor. Ancak nakliyeciler için gemi alternatifinin çok pahalı. Nakliyeciler bu rota için 2 bin Euro fazla ücret ödüyor.

Özbekistan, Tacikistan ve Kırgızistan’a da geçiş ülkesi olan Kazakistan’a gitmek için bir diğer alternatif de Gürcistan ve Rusya üzerinden mümkün. Ancak, Rusya ve Kazakistan Türk taşımacılara sınırlı sayıda geçiş verdiği için bu taşımalarda aksıyor. Rusya yıllık 2 bin transit geçiş belgesi veriyor ancak Türkmenistan kapandığından bu yana Türkiye’nin ihtiyacı 25 bine kadar çıktı. Aynı şekilde Kazakistan’dan da yıllık 25 bin adetlik transit geçiş belgesine ihtiyaç var. Ama Kazakistan’da sadece 2 bin transit geçiş belgesi veriyor.

DÜNYA’ya konuşan uluslararası nakliye sektörü yetkilileri, yaklaşık 10 gündür Rusya üzerinden Kazakistan’a ve bu ülke üzerinden diğer ülkelere taşıma yapılamadığını dile getirerek, "Tüm bu gelişmeler nedeniyle Türk taşımacıların taşıma payları hızla azalıyor, yabancı plakalı taşımalar artıyor. Türk nakliyeciler bu hatta taşıma yapamayınca yabancılar devreye girdi. Çünkü yabancılara Hazar geçiş zorunluluğu bulunmuyor, geçiş belgesi istenmiyor" açıklamasını yaptı.

Özbekistan’da yabancı payı % 1’lerden %31’e ulaştı

Kazakistan ve Rusya üzerinden Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan’a taşıma yapılıyor. Bu ülkeler arasında en fazla taşıma yapılan ülke Özbekistan. Özbekistan’a yıllık yaklaşık 22 bin ihracat seferi yapılıyor. 2019 yılında sadece 146 seferi yabancılar taşırken, yaklaşık 20 bin taşımanın yapıldığı 2020’de bu rakam 6 binlere kadar çıktı. Pazar kaybı 2021’de de devam ediyor. Yılın ilk iki ayında Türk nakliyecilerin bu ülkeye yaptıkları taşımalar yüzde 31 azalırken, yabancı plakalı araçların payı yüzde 4 binden fazla arttı. Geçen yıl ilk 2 ayda sadece 26 yabancı araç bu ülkeye Türk ihraç malını taşırken, 2021’in aynı döneminde bu sayı 1.222’ye çıktı. Yetkililer, Özbekistan'da yabancı payının artmasının nedenini Türk araçlarının maliyetleri arttığı için rekabetçi fiyat sunamamasından kaynaklandığı belirtildi. Türkmenistan kapandığı için Türkler İran-Türkmenistan-Özbekistan güzergahını kullanamıyor. Hazar üzerinden gitmek zorunda kalıyor. Veya kulağı tersten tutmak gibi Rusya-Kazakistan-Özbekistan yapıyoruz. Bu güzergahlar bizler için çok pahalı ve belge sorunumuz var. yabancıların belge sorunu yok. Özbekistanlı bir taşımacı vızır vızır Kazak-Rus üzerinden gelip gidebiliyor” diyor.

Türk araçlarının BDT ve Orta Asya ülkelerine yaptığı taşımalar geçen yıl yüzde 10 düşüş gösterdi. Yabancı araçlarının yaptığı taşımalar ise 18 arttı.

Türk Konseyi Zirvesi fırsat olabilir

Nakliyeciler, 31 Mart’ta Türk Dünyası’nın manevi başkenti Türkistan’da gerçekleştirilecek Türk Konseyi (Türk Dili Konuşan Ülkeler) Devlet Başkanları Gayri Resmi Zirvesi’nde Kazakistan’la yaşanan geçiş belgesi sorunlarının masaya yatırılmasını istiyor. Türk nakliyeciler, Kazakistan’ın yıllık verdiği 2 bin adetlik transit belge sayısının ilk etapta 25 bin, orta vadede ise 50 bin adede çıkarılmasını talep ediyor.

Çin kapıyı açtı ama 'transit' büyük sorun

Türkiye ile Çin hükümetleri arasında 13 Mayıs 2017 tarihinde Pekin'de imzalanan Karayoluyla Uluslararası Yük ve Yolcu Taşımacılığı Anlaşması, Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından onaylandı. Karar geçtiğimiz günlerde Resmi Gazete'de yayınlandı. Anlaşma kapsamında iki ülke arasındaki düzenli yolcu taşımacılığı ile mekik seferler izin belgesi sistemine tabi tutulurken boş transit geçişler izin belgesinden muaf tutuluyor. Anlaşmada eşya taşımacılığı konusunda ise transit ve üçüncü ülke taşımaları için geçiş belgesi sistemi öngörülüyor. DÜNYA’nın edindiği bilgiye göre bu anlaşma ile Türkiye Çin’e yıllık 30 bin sefer yapabilecek. Ancak bunun için Kazakistan’ın geçiş belgelerine ihtiyaç olacak. Kazakistan şu anda yıllık sadece 2 bin transit geçiş belgesi veriyor. Sektör yetkilileri Çin de devreye girdiği için Kazakistan’dan en az 50 bin adet transit geçiş belgesi verilmesini talep ediyor. Hatırlanacağı gibi yabancı araçlara kapıları açmaya hazırlanan Çin, karayolunda ilk anlaşmayı Türkiye ile yapmıştı.