Füzyon reaktörlere milyarder ilgisi

Hilal SARI

İklim değişikliği birçok kuruluşun ekonomilerin geleceği için en büyük sorun olarak görüldüğü bir dönemde tarihteki nükleer felaketler nedeniyle karşı çıkılan nükleer enerji, savunucularına göre sınırsız bir temiz enerji kaynağı. Nükleer enerjiyi bir ‘temiz enerji’ alternatifi olarak gören yatırımcıların sayısı da artıyor. ABD’de 34 yaşında bir girişimcinin nükleer füzyonla sınırsız “temiz enerji” üretmeyi amaçlayan start-up’ı Amazon kurucusu Jeff Bezos ve Microsoft kurucusu Bill Gates gibi ünlü milyarderlerin de desteğini alıyor.

Eski santraller kapatılıyor

Öte yandan Fukushima’da 2011 yılında yaşanan nükleer felaketin ardından Avrupa’da birçok ülke eski teknolojilerle inşa edilmiş nükleer santrallerini kapatma taahhüdü vererek sadece kapamalar için milyarlarca dolar harcıyor. Sera gazı üretmemesi nedeniyle sınırsız temiz enerji kaynağı olarak görülse de olası kazalarda çevreye muazzam zararlar verebilen nükleer enerji çevreciler tarafından ise karşı çıkılıyor. Öte yandan iklim değişikliğini en önemli sorun olarak gören Bill Gates gibi isimlerin yeni nükleer teknolojileri destekliyor oluşu, önümüzdeki dönemde nükleer enerji sektörünün tekrar canlanabileceğine ilişkin işaretlerden biri olarak değerlendiriliyor.

Elektrik mühendisliği okuduktan sonra aralarında Massachusetts Institute of Technology’nin (MIT) de yer aldığı birçok üniversiteden “yeterli laboratuvar deneyimi olmaması nedeniyle” nükleer füzyon doktora başvurusu kabul edilmeyen Brandon Sorbom, MIT’nin füzyon enerji laboratuvarında bir işe girdi ve 12 yıl burada çalıştıktan sonra hem MIT’de doktorasını tamamladı hem de milyonlarca dolar yatırım alan nükleer enerji startup’ı Commonwealth Fusion Systems (CFS) isimli girişimin kurucu ortaklarından oldu.

215 milyon dolar yatırım aldı

Sorbom’un girişimi nükleer füzyonda hiç stabil olmayan maddenin plazma halini manyetik alanlarla güvenli şekilde bir konteynerin içinde tutan ve Rusça’da “tokamak” olarak geçen makineyi daha iyi magnetlerle geliştirmeye çalışıyor. Haziran 2018’de kurulan şirket mayısta gerçekleşen son sermaye toplama turu itibariyle 215 milyon dolar yatırım aldı. Bill Gates, Jeff Bezos, ünlü milyarder Ray Dalio, Alibaba kurucusu Jack Ma ve Bloomberg’in kurucusu Michael Bloomberg’in yatırımlarının yer aldığı Breakthrough Energy Ventures risk sermayesi şirketi CFS’e katkı yapan fonlardan biri.

CFS’in hedefi 2025 itibariyle net enerji üretebilen SPARC adlı makineyi geliştirmek, sonrasında ise ilk füsyon enerji tesisi ARC’ı inşa etmek. CFS “2030’ların başında” elektrik şebekelerine füzyonla enerji sağlamayı öngörüyor.

Biden’da nükleeri destekliyor ancak denetimi sıkılaştıracak

ABD’nin yeni hükümeti de nükleer enerjiyi en önemli temiz enerji kaynaklarından biri olarak görüyor. Ancak Trump yönetiminin aksine, Biden hükümetinin Nükleer Regülasyonları Komisyonu’na atadığı yeni isimle, sektördeki güvenlik denetimlerini sıkılaştıracağı belirtiliyor. Komisyonun başkanlık koltuğunu bir Cumhuriyetçiden devralan Kristine Scinicki, kurumu “daha modern ve riskler konusunda bilgili bir otoriteye” dönüştürmeye odaklandı. Atacağı adımlar arasında yeni reaktör tasarımlarının çevre ve güvenlik kriterlerini yenilemek de yer alıyor.

Reaktör üreticileri “mini” çözüm sunmaya başladı

Fransa’da 35 ülke dünyanın en büyük tokamak’ını inşa etmeye çalışırken, Wall Street Journal’da yer alan bir analizde nükleer reaktör üreticilerinin daha küçük ve modüler sistemler geliştirmeye başladığı, bu mini reaktörlerin daha ucuz temiz enerji ihtiyacını karşıladığı belirtiliyor. Analizde on yıllardır daralmakta olan sektörün, bu mini reaktörlerle tekrar canlanmaya çalışacağı vurgulanıyor.

Fransa’da 35 ülkenin katıldığı ITER projesi

Nükleer füzyon sadece startupların değil, büyük ekonomilerin de geliştirmek için üzerinde çalıştığı bir enerji türü. Fransa’nın güneyinde aralarında Brexit’le AB’den çıkmasına rağmen “ITER’in bir parçası olmaya devam eden” İngiltere’nin de yer aldığı 35 ülke dünyanın en büyük “tokamak”ını inşa etmek için 20 milyar dolardan fazla yatırım yaptı. Proje halen devam ediyor. AB ve İngiltere dışında ITER’in parçası olan ülkeler ise şöyle: İsviçre, Çin, Hindistan, Japonya, Kore, Rusya Federasyonu ve ABD. Amaç çok daha yüksek ölçekte enerji üretebilen bir “tokamak” inşa edebilmek. ITER projesinin sayfasındaki bilgilere göre şimdiye kadar rekor 16 MW füzyon enerji üreten Avrupa tokamak’ı JET. Ancak bu enerjiyi üretmek için 24 MW ısı enerjisi kullanılmış. ITER’de ise hedef 50 MT ısı enerjisiyle 500 MW füzyon enerjisi üretebilmek.