Dizi ihracatı kan kaybediyor

Mehmet KAYA

Türkiye’nin son dönemde ağırlığını artırdığı başta televizyon filmi ve bilgisayar oyunu olmak üzere çeşitli yaratıcı endüstrilerdeki ihracatın ödemeler dengesine yansıyan verilerde kan kaybı göze çarpıyor. 2012’ye kadar yıllık dalgalanmalar olsa da 1 milyar doların üzerinde seyreden bu alandaki ihracat (gelir), son yıllarda yerini sürekli gerilemeye bıraktı. Türkiye’de henüz bu alanda yapılan ihracat tam kayıtlı hale getirilecek şekilde mevzuat oluşmadı. Kamunun yaratıcı endüstrilerin pazarlanmasına yönelik ihracat desteğinden yararlanmak isteyen bazı firmalar ile ilgili veriler toplansa da tam kapsanmış değil. Ödemeler dengesinde fikri ve mülkiyet hakları kullanımı ile kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri kalemleriyle bu tür gelir ve giderler hesaplanıyor.

Özellikle dizi alanında 700 milyon dolarlar seviyesinde yıllık ihracat açıklamaları yapılsa da bu kalemi kapsayan ödemeler dengesinde 2022 ihracatı 527 milyon dolar olarak belirlendi. 2023’te de kan kaybı sürüyor. Türkiye’nin 2022’de dizi ve film satışının 750 milyon dolar olduğu açıklanmıştı.

EKONOMİ’nin sektör yetkilileriyle yaptığı görüşmelerde merkezi bir istatistik tutulmadığı çeşitli beyan ve derlenen verilerle ihracat tutarlarının belirlendiği kaydedildi. Her ne kadar resmi verilerde tutarlar, açıklananların altında kalsa da bu gerçek anlamda satış olmadığı anlamına gelmiyor ancak ne sektörel ne de resmi olarak tam bir istatistik ve işlemenin olmadığı anlamına da geliyor.

TÜİK bülteni

TÜİK her yıl kültür ekonomisi ve kültürel istihdam istatistiklerini Aralık ayında önceki yıl bazlı açıklıyor. Buradaki istatistiklerde de görsel ve işitsel medya araç ve gereçleri ile kültürel ürünlerin karışımı bir yapı kullanılıyor. Örneğin, 2021 yılında 17,7 milyar TL’lik, 2021 ortalama kuruna göre ise 1 milyar 982 milyon Dolarlık bir ihracat görünüyor. Diğer kalemi içindeki film vb. yapımlar da dahil edildiğinde bu geniş gruptaki mal ve hizmet ihracatı birlikte 2 milyar doları aşan bir tutara ulaşılıyor. Ancak bu grupta medya ürününün kayıtlı olduğu ortam da mal olarak bedel içinde bulunuyor. TÜİK’in bu istatistiklerine göre ihracat, 2021’de 1 milyar 982, 2020’de 1 milyar 893 milyon dolarlık ihracat gerçekleşti.

Merkez Bankası verileri

Merkez Bankası ödemeler dengesinde ise kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri gelirlerinde izlenen bu tür satışlarda tutarlar çok daha düşük görünüyor. Ödemeler dengesinin bu kalemi “Kişisel, Kültürel ve Eğlence Hizmetleri Görsel işitsel hizmetler, sanatla ilgili hizmetler, uzaktan eğitim hizmeti, tele-tıp veya tele-tanı şeklindeki tıbbi hizmetler (turizmin kapsamı dışındaki), kültür, eğlence, dinlence ve spor hizmetleri, sosyal hizmetler ve diğer kişisel hizmetler ile üye olunan kuruluş aidatları bedellerini kapsamaktadır” şeklinde tanımlanıyor. Ayrıca yurt dışına satılan gösterim haklarının dahil olabildiği ancak genel olarak bilgisayar yazılımları, mal üretimi için tasarlanmış ancak içinde muhtemelen diğerlerine kıyasla çok küçük olmakla birlikte medyanın gösterim hakkının da yer aldığı fikri hak kullanımı kalemi bulunuyor. Bu kalem de “Fikri Mülkiyet Hakları Kullanım Ücretleri Mülkiyet devri yapılmaksızın ticari marka, bayilik, bilgisayar yazılımı/ görsel ve işitsel ürünlerin çoğaltılması, dağıtma lisansları, araştırma ve geliştirme çalışmalarının sonucu olan patent ve diğer fikri mülkiyet hakları için ödenen masraf ve harcamalardan oluşmaktadır” şeklinde tanımlanıyor. Ödemeler dengesindeki her iki kalemde, dizi ve film ihracatının dışında da unsurların ağırlıklı olmasına karşılık, genel tutarlara bakıldığında, son dönemde bu alanda sürekli bir kan kaybı dikkati çekiyor.