Fıstık üreticileri, planlama ve dengeli piyasa koşulları istiyor

MEHMET NABİ BATUK / ŞANLIURFA
AYHAN DUMAN / GAZİANTEP

Şanlıurfa’nın Türkiye fıstık üretiminin yüzde 47’sini tek başına gerçekleştirdiğini belirten Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası (ŞUTSO) Başkanı Mehmet Yetim, kentte 2024 fıstık sezonun hızla devam ettiğini aktardı. Sektörün yaşadığı en önemli sorunun düşük fıstık alım fiyatları olduğunu belirten Mehmet Yetim, fiyatlarını belirleyecek bir mekanizmanın olmaması nedeniyle fıstık piyasasının alıcıların kontrolünde olduğuna dikkat çekti.

Sektörün tüm paydaşlarının sürdürülebilir faaliyet gösterebilmesi için TMO’nun bir an önce fıstık fiyatlarında denge unsuru olması gerektiğini vurgulayan Mehmet Yetim, “Bu yılki fıstık fiyatları geçen yılki fiyatların da altında seyrediyor. Bu fiyatlar yüksek girdi maliyetleri ile üretim yapan çiftçilerimizi mağdur ediyor. Konuyla ilgili Tarım Bakanlığı, TMO ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği nezdinde sözlü ve yazılı girişimlerimizi sürdürüyoruz. Sorunların çözümü için TMO’nun bir an önce fıstık alımına başlaması gerekiyor. Sert kabuklu ürünlerde fındık gibi fıstığın da TMO tarafından bir an önce sahiplenilmesi lazım. Urfa Keten Köyneği Fıstığımız bölgemizin ve ülkemizin milli servetidir. Bu servetin değerinin sadece alıcıların inisiyatifinde olması kabul edilebilir değil. Sürdürülebilir fıstık üretimi için hükümetimiz ve TMO’nun da çiftçilerimizin yanında olması gerekiyor” dedi.

Şanlıurfa OSB’de 8 yeni fıstık fabrikası kuruluyor

Şanlıurfa’da Urfa Keten Köyneği Fıstığı’nı işleyen fabrika sayısının artığına dikkat çeken Başkan Yetim, “Urfa Keten Köyneği Fıstığı’nın markalaşması ve türev ürünlerle katma değerinin artırılması için 8 yeni fabrika yatırımı devam ediyor. Türkiye'nin fıstık üretiminin yüzde 47’sini tek başına kentimiz gerçekleştiriyor. Urfa Keten Köyneği Fıstığı olarak tescillediğimiz ürünümüzün ticaretini geliştirecek girişimlerimize aralıksız devam ediyoruz. Kentimizde fıstığın ağaçtan sofralara kadar uzanan tüm proseslerini sağlayacak entegre tesislerin kurulması için çabalarımız sürüyor. Bu alanda Şanlıurfa Organize Sanayi Bölgesi’nde 8 yeni fıstık işleme tesisinin inşası devam ediyor” diye konuştu.

Şanlıurfa Ticaret Borsası fiyat istikrarı için fıstık lisanslı depo kuruyor

Şanlıurfa Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Kaya, Urfa Keten Köyneği Fıstığı’nda fiyat istikrarının sağlanması, üreticilerin finansal kaynaklara, devlet destekleri ve TMO hizmetlerine erişiminin güçlendirilmesi için Fıstık Lisanslı Deposu kurmaya hazırlandıklarını söyledi.

Şanlıurfa Gıda İhtisas Organize Sanayi Bölgesi’nde 42 bin metrekare alan üzerinde 14 bin metrekarelik kapalı alana sahip olacak fıstık lisanslı depoları için yatırım sürecinin devam ettiğini Başkan Kaya, şunları söyledi: “Ülkemizin fıstık üretiminde lideri olan Şanlıurfa’nın fıstık ticaretinde de üst sıralarda yer alabilmesi için ticari altyapımızı geliştirme çalışmalarımız aralıksız devam ediyor. Lisanslı depo yatırımıyla birlikte Urfa Keten Köyneği fıstığımız altın çağlarını yaşayacak. Toplamda 10 bin ton depolama kapasitesine sahip olacağız. Her biri aylık 1.250 tonluk 8 adet bağımsız kapalı depo kuracağız. İstiflemenin kafesler aracılığıyla yapılacağı depomuzda FIFO prensibinin uygulandığı çift kapı sistemi olacak. Depo içi sıcaklığımız 20°C ve 2 bölmesi kavlak, iç ve kuru kırmızı kabuklu fıstığı depolayabilecek şekilde 0°C depo içi sıcaklığı sağlayacak şekilde planlamalar tamamlandı. Depomuz faaliyete geçtiğinde Urfalı fıstık üreticilerimiz için bir güven mekanizması misyonu üstlenecek.”

Urfalı Fıstık üreticilerinin Antep’teki depolara bağımlılığı sona erecek

Fıstık Lisanslı Depoları sayesinde Urfalı fıstık üreticilerinin Antep’teki depolara bağımlılığının da kalmayacağını belirten Mehmet Kaya, şöyle konuştu:

“Şanlıurfa’da işleme tesislerinin yetersiz oluşu ve fıstığın uygun koşullarda depolanması sorunu ürünlerimizin ek lojistik maliyetlerle Gaziantep’teki lisanslı depoya gönderilmesi zorunluğu yaratıyor. Bu da Urfa Keten Köyneği Fıstığı’nın Gaziantep’teki işletmelerde işlenerek pazara sunulması zorunluluğunu getiriyor. Mevcut durumda ilimizde fıstık üretimi ve ticaretiyle ilgilenen gerçek ve tüzel kişiler; sahip oldukları fıstığı uygun koşullarda ve uzun süreli depolama imkânına sahip değil. Uygun koşullarda depolanmayan ürünlerde aflatoksin oluştuğundan ürünler kısa sürede bozuluyor. Kuracağımız fıstık lisanlı depomuz ile tüm bu olumsuz faktörleri ortadan kaldırmış olacağız.”

“Düşen fiyatlarda Antepli tüccarların etkisi var”

Şanlıurfa Ziraat Odaları İl Koordinasyon Kurulu Başkanı Hikmet İpar, büyük umutlarla başlayan Urfa fıstığı hasadının, Antepli tüccarların fiyat müdahalesiyle birlikte Urfalı üreticiler açısından endişeye dönüştüğünü açıkladı. Su altı fıstık fiyatının 90 TL’ye kırmızı çıtlak fıstığın ise 280 TL’ye kadar gerilediğine dikkat çeken İpar, şöyle konuştu:

“Hasat sezonunun başında çiftçilerimiz büyük bir zarara uğradı. Bu sene iyi bir yağış almamız dolayısı ile verim çok iyiydi. Biz fıstıkta altın çağımızı yaşayacağımız beklerken Antepli tüccarların fiyatları düşürmesi ve istikrarın sağlanamaması nedeniyle üreticilerimiz hüsrana uğradı. Geçtiğimiz yıl 115 TL’den satılan su altı fıstık fiyatları 90 TL’ye kadar geriledi. Geçtiğimiz yıl 300 TL ile 350 TL arasında satılan kırmızı çıtlak fıstığımızın alım fiyatları da 280’in altına düştü.   Önümüzdeki aylarda yer fıstığının da hasadının başlaması ile birlikte bu fiyatların daha da düşmesinden endişe ediyoruz.” 

Yaptıkları araştırmalarda düşen fıstık fiyatlarında Gaziantep’teki bazı tüccarların müdahalelerini tespit ettiklerini ifade eden Hikmet İpar, “Antep’teki tüccarların Urfa’daki fıstık fiyatlarını belirlemesine yönelik hamleleri doğru ve kabul edilebilir değil. Urfalı üreticiler Türkiye fıstık üretiminin yüzde 47’sini gerçekleştiriyor. Bu üretim oranıyla fiyat istikrarının Urfa’dan belirlenmesi gerekiyor. Devletimizden Urfalı fıstık üreticilerimizi koruyacak yeni hamleler yapmasını bekliyoruz. Fıstık fiyatları düşmeye devam ederse maalesef kent tarımımızın tek umudu olan fıstıktan da zarar edeceğiz. Dolayısıyla önümüzdeki dönem ekim sıkıntısı yaşayacak. O nedenle Urfa fıstık piyasasına il dışından müdahalelerin engellenmesini ve acil bir fiyat revizyonu bekliyoruz” dedi.

Tüccarların mevduata yönelmesi fıstığa olan talebi düşürdü

Fıstık fiyatlarını düşüren etmenlerden birisinin de tüccarların sermayelerini yüksek faizli mevduat kaynaklarına yönlendirmesi olduğuna dikkat çeken Ziraat Mühendisleri Odası Şanlıurfa Şube Başkanı Mehmet Süzen de şöyle devam etti:

“Yıllardır fıstık alımı yapan tüccarlar yüksek kar hedefiyle fıstık almak yerine sermayelerini yüksek faiz getirisi olan mevduat hesaplarına aktarıyor. Bu durum fıstığa yönelik talebi azaltarak fiyatların da düşmesini sağlıyor. Tüccarlar bunu tabi ki çiftçilerden daha düşük fiyatlardan mal almak içinde uyguluyor. Bu nedenle tüccarların piyasalardaki hakimiyetini kıracak adımlara ihtiyaç var. Tarım Kredi Kooperatifi ve TMO bir an önce fıstık alımı yapması lazım. Bu kurumlarımız tüccarların fiyat baskısı altında eriyen çiftçilerimize kol kanat germesi lazım” diye konuştu.

Döllenme sorunları verim kaybına neden oluyor 

Şanlıurfa’nın bazı bölgelerinde yüzde 50 oranında verim kaybı olduğunu ifade eden Mehmet Süzen, şöyle konuştu:

“Sezonun başında yüksek rekolte hedefliyorduk. Ancak bazı bölgelerimizde fıstıkların boş çıkmasından dolayı yüzde 50 oranında verim kaybımız var. Söz konusu alanlarda yaptığımız denetimlerde verim kaybına yüksek yağışa bağlı olarak bitkilerin döllenememesi sonucuna ulaştık. Buna ek olarak fıstık bahçelerinde erkek - dişi ağaç ekimlerinin doğru yapılmaması da verimi düşüren en büyük etkenlerden biri. Normalde fıstık bahçelerinin 25 dişi ağaca 1 erkek ağaç denk gelecek şekilde kurulması lazım. Erkek ağaçlarında hava sirkülasyonuna uygun olarak hakim noktalara yerleştirilmesi gerekiyor. Ancak Şanlıurfa’da yaygın olarak 40 dişi ağaca 1 erkek ağaç ekliyor. En önemlisi erkek ağaçların konumu gelişi güzel şekilde belirleniyor. Bu faktörler ağaçların döllenme süreçlerine olumsuz etki yaparak verimi düşüyor. Ayrıca alternaria alternata mantari hastalığı ve süne zararlısı ile mücadelenin zayıf kalması da ağaçların verimlilik oranını yüzde 25 oranında azaltıyor. Bu alanlarda fıstık üreticilerini bilgilendiriyoruz. Özellikle yeni bahçelerde gerekli önlemlerin alınmasını sağlamaya gayret gösteriyoruz.”

“Fıstık üreticileri devlet tarafından desteklenmeli”

Gaziantep Ticaret Odası Başkanı Tuncay Yıldırım; “Antep fıstığı fiyatlarında düzenleme talebimizi Cumhurbaşkanı Yardımcımız Cevdet Yılmaz ile paylaştık. Bölgenin geçim kaynakları arasında önemli bir yeri bulunan Antep Fıstığına devlet destekleri istedik. Üreticilerimiz fiyatların düzenlenmesini bekliyor” dedi.

“Çiftçinin emeği plansızlık nedeniyle heba oluyor”

Antep Fıstığı Tanıtım Derneği eski Başkanı Zeki Yağcı; fiyatların düşmesi ile ilgili yaptığı değerlendirmede “Fıstık fiyatlarında kafanıza göre hareket ederseniz çiftçiye de tüccara da zarar verirsiniz. Antep Fıstığı plansızlık yüzünden heba oluyor, spekülatif hareketlere de maruz kalıyor. Yapılması gereken devletin üretimi desteklemesi. Üreticiyi korumak ve kayıt altına alıp düzenli desteklemek gerekir” diye konuştu.

“Üretici fiyatla ilgili gelişmelerden memnun değil”

Gaziantep Ziraat Odası Başkanı Cuma Yiğit; geçen sene 500 liradan fıstık satan üretici bu sene en fazla 270 liraya alıcı bulabildiğine dikkat çekerek “Üretim maliyetlerinin iki kat arttığı ortamda fiyatlar neredeyse yarıya düştü. Çiftçi gelişmelerden memnun değil, üreticinin bu sene de yüzü gülmedi. Gaziantep’te Büyükşehir ve Şahinbey belediyelerimiz üreticiden fıstık alımına başladılar ama onlar tüccarların verdiği fiyattan alınca çiftçi yine umduğunu bulamadı” şeklinde konuştu.

“Fıstık ihracatına yeni destekler verilmeli”

Gaziantep Fıstık Sanayicileri Derneği önceki dönem Başkanı Neşet Uçar; şöyle konuştu: “Bu yıl fıstık rekoltesi çok fazla. Türkiye’nin fıstık ihtiyacı yıllık 100-150 Bin ton civarında. Biz 600 bin ton civarındaki rekolteyi iç piyasada tüketemeyiz. İran ve Amerika’da fıstık daha ucuz olduğu için ihracata da veremiyoruz. Üreticinin yanı sıra ihracatçıya da destek verilmeli. Fındık ve buğdayda olduğu gibi fıstığa da destek şart.’’

Gaziantep Büyükşehir, boz kavlak fıstık alımına başladı

Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin; fıstık üreticilerine destek olmak için ücretsiz yapılan desteklerle çiftçilerin kar marjını arttırdıklarını söyledi. Fıstığın hak ettiği değere ulaşması için boz kavlak fıstık alımına başladıklarını ifade eden Başkan Şahin, “Bu yıl var yılı bereket yılı. Sonunda fıstık üreticimiz emeğinin hakkını alacak. Alımlar devam edecek, lisanlı depoculuk sistemiyle çiftçimizi, köylümüzü korumuş olacağız. Bizim açımızdan baklavalık olan boz kavlak fıstığı almak çok önemli bir karardı” dedi.

“Şahinbey, ürün alımlarında peşin ödeme desteği sağlıyor”

Şahinbey Belediye Başkanı Mehmet Tahmazoğlu; fıstık alımlarına başladıklarını, bu alımlarda komisyon ücreti ve hamaliye ücreti alınmadığını, ücretlerin ise peşin olarak ödendiğini duyurdu.

“Güneydoğu Birlik yeniden kurulmalı”

Şehitkamil Belediye Başkanı Umut Yılmaz; “Bu yıl 500 bin ton rekolte açıklandı. Belediyeler de bunun hepsini alamaz. Bugünü kurtarmakla bu iş çözüme kavuşamayacak. Geçmişte somut örneği de var.

Gelin hep beraber Güneydoğu Birlik’in yeniden kurulması için bir protokol yapalım ve konuyu Ankara’ya taşıyalım. Güneydoğu Birlik, yeniden açılsın, fıstıkta taban fiyat belirlensin ve çiftçilerimiz gözü gibi baktığı fıstığı keyifle üretsin” şeklinde konuştu.

Rakamlarla Türkiye fıstık üretimi

2023 yılı üretim alanı: 4,2 milyon dekar

2023 yılı üretim miktarı: 176 bin ton

2022 yılı dünya fıstık üretimi: 1,0 milyon ton

Rakamlarla fıstık dış ticaret verileri:

1 Ocak – 30 Haziran 2024 Türkiye fıstık ihracatı 96.6 milyon dolar

2023 yılı Türkiye fıstık ihracatı tutarı: 151.6 milyon dolar

2023 yılı Türkiye’den ihracat yapılan ülke sayısı 96

2024 yılı ilk 6 ayda Türkiye fıstık ihracatında ilk 3 ülke:

İtalya (21.6 milyon dolar) Almanya (17 milyon dolar) Kazakistan (4.5 milyon dolar)